Czy przeniesienie praw do działki było ważne? Oświadczenie woli a stan zdrowia
W Pani ocenie doszło tu do niekorzystnego rozporządzenia mieniem ciotki, do którego doprowadzić miała jej siostra, wykorzystując przy tym jej stan zdrowia.
Z opisu sprawy i analizy dokumentów wynika, że zastosowanie mogłyby tu znaleźć przepisy prawne związane z podważeniem złożonego przez ciotę oświadczenia woli w postaci przeniesienia praw do działki na rzecz siostry. I tak, zgodnie z art. 60 Kodeksu cywilnego (K.c.): Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, wola osoby dokonującej czynności prawnej może być wyrażona przez każde zachowanie się tej osoby, które ujawnia jej wolę w sposób dostateczny, w tym również przez ujawnienie tej woli w postaci elektronicznej (oświadczenie woli). Nadto, zgodnie z art. 65 K.c.:
§ 1. Oświadczenie woli należy tak tłumaczyć, jak tego wymagają ze względu na okoliczności, w których złożone zostało, zasady współżycia społecznego oraz ustalone zwyczaje.
§ 2. W umowach należy raczej badać, jaki był zgodny zamiar stron i cel umowy, aniżeli opierać się na jej dosłownym brzmieniu.
Jednocześnie, zgodnie z art. 82 K.c., nieważne jest oświadczenie woli złożone przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Dotyczy to w szczególności choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego, chociażby nawet przemijającego, zaburzenia czynności psychicznych.
W przedstawionej sytuacji możliwe jest podjęcie próby uchylenia się od skutków prawnych tak złożonego oświadczenia nawet po śmierci cioci. Bowiem, co ważne, na nieważność czynności prawnej może się powołać każda osoba, która ma w tym interes prawny, w tym – w mojej ocenie – również Pani, ponieważ nie tylko jest Pani jedyną spadkobierczynią testamentową cioci, ale też zajmowała się nią Pani bezpośrednio.
Masz problem prawny? Kliknij tutaj i zapytaj prawnika ›
Jak dochodzić swoich praw? – możliwe kroki sądowe i dowodowe
Oczywiście w tym celu należałoby podjąć odpowiednie kroki prawne, w tym złożyć przede wszystkim odpowiedni pozew do sądu właściwego ze względu na ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy. Okoliczność, że oświadczenie woli zostało złożone w stanie wyłączającym świadome albo swobodne podjęcie decyzji i wyrażenie woli może być wykazywana w postępowaniu przed sądem za pomocą wszelkich środków dowodowych, w szczególności dowodu z przesłuchania stron, z zeznań świadków lub z dokumentu. Jednak z reguły ustalenie, czy osoba składająca oświadczenie woli znajdowała się w przedmiotowym stanie, wymaga wiedzy specjalistycznej, którą posiadają lekarze psychiatrzy lub psycholodzy, dlatego w doktrynie i judykaturze niekiedy wskazuje się, że sąd w każdym przypadku, a nie tylko wtedy, gdy zachodzi podejrzenie, że osoba cierpi na chorobę psychiczną lub niedorozwój umysłowy, powinien przeprowadzić dowód z opinii biegłego.
Bardzo trudno oczywiście ustalić, jaki byłby wynik sprawy, wszystko zależy od oceny przez sąd zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego.
Co ważne, ustawodawca nie przewidział żadnego terminu ograniczającego możliwość żądania ustalenia nieważności czynności prawnej z powodu złożenia oświadczenia woli w stanie braku świadomości lub swobody. Przyjmuje się, że ustalenie nieważności umowy z tej przyczyny, że jedna ze stron złożyła oświadczenie woli w stanie wyłączającym świadome powzięcie decyzji, jest dopuszczalne także po śmierci tej strony, jeżeli materiał zebrany w sprawie wystarcza do udowodnienia, że stan taki istniał w chwili składania oświadczenia woli.
Należący do kręgu spadkobierców po osobie, która złożyła w takich okolicznościach oświadczenie woli, może żądać ustalenia nieważności umowy dopiero po jej śmierci jako jej spadkobierca (co ma miejsce w Pani przypadku).
Czy prawo do działki ROD można odziedziczyć?
Faktycznie jest tak, że prawo do działki ROD nie podlega dziedziczeniu. Na skutek śmierci działkowca przysługujące mu prawo użytkowania działki w ROD wygasa, a głównym dysponentem działki zasadniczo staje się Zarząd Ogrodu. Jednakże w ustawie o rodzinnych ogrodach działkowych przewidziane są regulacje, które umożliwiają osobom bliskim działkowca nabyć prawo do ROD po jego śmierci.
Potrzebujesz pomocy prawnika? Kliknij tutaj i opisz swój problem ›
Przykłady
Mama nie wiedziała, co podpisuje
Pani Alina przez wiele lat opiekowała się swoją mamą, która w ostatnim okresie życia cierpiała na chorobę Alzheimera. Gdy mama zmarła, Alina dowiedziała się, że jej brat w międzyczasie przepisał na siebie działkę ROD, rzekomo za zgodą mamy. Umowę zawarto u notariusza, ale Alina miała poważne wątpliwości, czy mama była świadoma, co podpisuje. Wniosła sprawę do sądu, powołując się na art. 82 Kodeksu cywilnego i złożyła wniosek o opinię biegłego psychiatry. Sąd uznał czynność prawną za nieważną i działka wróciła do zarządu ogrodu, który przyznał ją Alinie jako osobie bliskiej.
Ciotka w testamencie zapisała wszystko mnie, ale działka zniknęła
Tomasz był jedynym spadkobiercą ciotki, która zmarła po długiej chorobie. Ku jego zaskoczeniu, po zakończeniu sprawy spadkowej okazało się, że działka ROD została wcześniej przepisana na sąsiadkę, która "pomagała w zakupach". Tomasz ustalił, że ciotka miała już wtedy zaawansowaną depresję i nie wychodziła z domu. Wniósł sprawę do sądu, domagając się uznania tej czynności za nieważną, argumentując, że ciotka nie była zdolna do swobodnego wyrażenia woli. Sąd dopuścił świadków i opinię psychologa. Sprawa trwała długo, ale zakończyła się sukcesem Tomasza.
Zarząd ogrodu ignorował mnie przez pół roku
Pani Ewa po śmierci ojca próbowała dowiedzieć się, co się stało z jego działką. Zgodnie z ustawą o ROD chciała jako córka przejąć użytkowanie, ale zarząd ogrodu odmówił udzielenia informacji, a później poinformował, że działka została już „przydzielona” innej osobie – przyjacielowi ojca. Ewa złożyła pozew o ustalenie nieważności przekazania praw do działki, powołując się na to, że nie została nawet zapytana, czy jest zainteresowana przejęciem działki jako osoba bliska. Sąd przychylił się do jej żądania, uznając, że zarząd działał z naruszeniem zasad współżycia społecznego.
Podsumowanie
Sprawy dotyczące przeniesienia praw do działki ROD po śmierci działkowca bywają skomplikowane, zwłaszcza gdy pojawiają się wątpliwości co do stanu zdrowia i świadomości osoby przekazującej prawa. W takich sytuacjach warto wiedzieć, że mimo iż działka ROD formalnie nie podlega dziedziczeniu, osoby bliskie mogą dochodzić swoich praw – również poprzez sąd – jeśli istnieje podejrzenie, że czynność prawna została dokonana w sposób nieuczciwy lub z naruszeniem prawa.
Oferta porad prawnych
Potrzebujesz pomocy prawnej w sprawie działki ROD, sporządzenia pisma lub oceny, czy przeniesienie praw było ważne? Nasz zespół prawników przygotuje dla Ciebie indywidualną opinię i niezbędne dokumenty. Aby skorzystać z naszych usług, opisz swój problem w formularzu pod artykułem.
Źródła:
1. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny - Dz.U. 1997 nr 88 poz. 553
2. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
Przekazanie gospodarstwa rolnego w zamian za emeryturę
