Odpowiedzialność dyscyplinarna policjanta za czyny popełnione poza służbą

Możliwość zwolnienia policjanta ze służby

W ustawie o Policji enumeratywnie wymienione zostały przesłanki zwolnienia policjanta ze służby. Przepis art. 41 ust. 1 ustawy zakłada obligatoryjne zwolnienie funkcjonariusza m.in. w przypadku orzeczenia trwałej niezdolności do służby przez komisję lekarską, skazania prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe, umyślne, ścigane z oskarżenia publicznego, a także wymierzenia przez sąd prawomocnym orzeczeniem środka karnego w postaci zakazu wykonywania zawodu policjanta. Z kolei przy fakultatywnym zwolnieniu policjanta ze służby, o którym mowa w art. 41 ust. 2 ustawy o Policji, zwolnienie może nastąpić w przypadku, w którym wymaga tego ważny interes służby (art. 41 ust. 2 pkt 5) lub popełnienia czynu o znamionach przestępstwa albo przestępstwa skarbowego, jeżeli popełnienie czynu jest oczywiste i uniemożliwia jego pozostanie w służbie (art. 41 ust. 2 pkt 8).

Do 26.10.2019 r. art. 43 ust. 3 ustawy o Policji przewidywał, że zwolnienie policjanta ze służby na podstawie art. 41 ust. 2 pkt 5 i 8 może nastąpić po zasięgnięciu opinii organizacji zakładowej związku zawodowego policjantów, lecz na mocy ustawy nowelizującej ustawę o Policji od 27.10.2019 r. uchwalono, że zwolnienie może nastąpić po zasięgnięciu opinii zakładowej organizacji związkowej reprezentującej policjanta, a to z uwagi na likwidację monizmu w Policji i wprowadzenie pluralizmu – możliwości powoływania więcej niż jednej organizacji reprezentującej interesy funkcjonariuszy Policji.

Niemniej niezależnie od wskazanej powyżej zmiany przepis ten w dalszym ciągu dyskrecjonalnie pozostawia organowi prowadzącemu postępowanie w przedmiocie zwolnienia policjanta ze służby możliwość, a nie obowiązek, zwrócenia się do właściwej organizacji związkowej, do której należy dany funkcjonariusz, z prośbą o wydanie opinii. Warto również odnotować, że do momentu wejścia w życie ustawy nowelizującej w przepisach ustawy o Policji nie określono terminu, w którym opinia ma zostać wydana, a także skutków uchybienia temu terminowi. Ustawa nowelizująca zakreśliła w nowo utworzonym art. 43 ust. 4–6 ustawy o Policji termin wskazania przez policjanta organizacji związkowej, która będzie go reprezentowała, który wynosi 3 dni od dnia doręczenia wezwania do jej wskazania, a także wynoszący 7 dni termin na złożenie przez wyznaczoną organizację związkową sporządzonej opinii. Założono również, że w przypadku braku wskazania przez policjanta organizacji, a także niezłożenia przez organizację opinii w terminie, zwolnienie ze służby może nastąpić bez konieczności jej uzyskania, co z pewnością ma na celu uniknięcie obstrukcji postępowania.

Stosunek służbowy funkcjonariusza Policji nie jest stosunkiem pracy w rozumieniu art. 2 ustawy – Kodeks pracy, lecz stosunkiem administracyjnoprawnym. Co za tym idzie, podobnie jak w przypadku nawiązywania czy zmiany owego stosunku, jego rozwiązanie poprzez zwolnienie ze służby odbywać się będzie na podstawie odpowiednich przepisów ustawy o Policji.

Problematykę zwolnienia ze służby szczegółowo poruszają art. 38 ust. 4 i art. 41 ustawy o Policji. Przepisy te dokonują klasyfikacji zwolnienia ze służby na obligatoryjne i fakultatywne.

Obligatoryjne i fakultatywne zwolnienie ze służby

W przypadku obligatoryjnego zwolnienia ze służby rola odpowiedniego organu sprowadza się w zasadzie do wykazania, że zaszła którakolwiek z przesłanek enumeratywnie wymienionych w przepisach. Z kolei przy fakultatywnym zwolnieniu ze służby to do organu należy decyzja co do rozwiązania stosunku służbowego, który może, lecz wcale nie musi, nastąpić. W orzecznictwie przyjmuje się, że użycie zwrotu „można zwolnić” oznacza, iż rozwiązanie z policjantem stosunku służbowego na powołanej podstawie ma charakter fakultatywny i zostało pozostawione uznaniu administracyjnemu. Kontrola decyzji opartej na uznaniu administracyjnym ma ograniczony zakres. Sprowadza się ona do zbadania, czy zaskarżona decyzja nie nosi cech dowolności, to jest, czy organ administracji wybrał prawnie dopuszczalny sposób rozstrzygnięcia, a także, czy wyboru takiego dokonał po ustaleniu i rozważeniu okoliczności istotnych dla sprawy. Kontrola sądowoadministracyjna nie obejmuje natomiast oceny, w jaki sposób organy administracji, realizując określoną politykę stosowania prawa, wypełniają treść pozasystemowych kryteriów słusznościowych czy celowościowych. Innymi słowy, w sprawach, w których organ może dokonać fakultatywnego zwolnienia funkcjonariusza ze służby, sądy administracyjne badają, czy decyzja w tym przedmiocie i postępowanie organu nie jest arbitralne i zbyt uznaniowe. Organ bowiem, w przypadku fakultatywnego zwolnienia ze służby, powinien dokładnie poddać analizie okoliczności sprawy, zebrać wyczerpujący materiał, wyprowadzić prawidłowe wnioski oraz twierdzenia i przede wszystkim należycie i wyczerpująco uzasadnić swoje rozstrzygnięcie.

Podsumowując – możliwe jest zwolnienie policjanta, któremu przedstawiono zarzuty za czyn popełniony poza służbą. Zgodnie z art. 41 ust. 2 pkt 5 ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji (Dz. U. 2023 r., poz. 992 z późn. zm.) policjant może zostać zwolniony ze służby, jeżeli jego dalsze pozostawanie w służbie zagraża dobru służby, w szczególności w sytuacji, gdy postawione zarzuty mogą godzić w autorytet i zaufanie do Policji.

Decyzja o zwolnieniu zależy jednak od indywidualnych okoliczności sprawy oraz od oceny, czy zachowanie funkcjonariusza, nawet jeśli miało miejsce poza godzinami służby, jest sprzeczne z zasadami etyki zawodowej oraz obowiązkami wynikającymi z rotacji policyjnej. Z reguły postawienie zarzutów przez prokuratora nie skutkuje automatycznym zwolnieniem, lecz uruchamia procedurę weryfikacyjną prowadzoną przez właściwe organy Policji.

Dodatkowo, w sytuacji gdy postępowanie karne prowadzone przeciwko funkcjonariuszowi jest w toku, możliwe jest zawieszenie go w czynnościach służbowych zgodnie z art. 39 ustawy o Policji.

Czyn popełniony poza służbą a możliwość zwolnienia

Kwestia tego, że czyn został popełniony poza służbą, nie do końca będzie miała znaczenie. W świetle polskiego prawa funkcjonariusz Policji podlega przepisom Kodeksu karnego oraz innym aktom prawnym regulującym odpowiedzialność karną, niezależnie od tego, czy czyn zabroniony został popełniony w czasie pełnienia obowiązków służbowych, czy też poza nimi. Jest to związane z obowiązkiem przestrzegania zasad etyki zawodowej oraz z faktem, że naruszenie prawa przez policjanta może godzić w wizerunek służby i zaufanie publiczne.

Ostatecznie odpowiedzialność karna i ewentualne konsekwencje służbowe są od siebie niezależne, co oznacza, że nawet jeśli funkcjonariusz uniknie kary sądowej, może zostać pociągnięty do odpowiedzialności dyscyplinarnej, a w skrajnych przypadkach zwolniony ze służby.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji - Dz.U. 1990 nr 30 poz. 179