Kto może zostać prezesem rady nadzorczej?
Zgodnie z art. 18 Kodeksu spółek handlowych (K.s.h.):
„§ 1. Członkiem zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej albo likwidatorem może być tylko osoba fizyczna mająca pełną zdolność do czynności prawnych.
§ 2. Nie może być członkiem zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej albo likwidatorem osoba, która została skazana prawomocnym wyrokiem za przestępstwa określone w przepisach rozdziałów XXXIII-XXXVII Kodeksu karnego oraz w art. 585, art. 587, art. 590 i w art. 591 ustawy.
§ 3. Zakaz, o którym mowa w § 2, ustaje z upływem piątego roku od dnia uprawomocnienia się wyroku skazującego, jednakże nie może zakończyć się wcześniej niż z upływem trzech lat od dnia zakończenia okresu odbywania kary.
§ 4. W terminie trzech miesięcy od dnia uprawomocnienia się wyroku, o którym mowa w § 2, skazany może złożyć wniosek do sądu, który wydał wyrok, o zwolnienie go z zakazu pełnienia funkcji w spółce handlowej lub o skrócenie czasu obowiązywania zakazu. Nie dotyczy to przestępstw popełnionych umyślnie. Sąd rozstrzyga o wniosku, wydając postanowienie”.
Masz problem prawny? Kliknij tutaj i zapytaj prawnika ›
Pełnienie funkcji prezesa zarządu w spółce z o.o. mimo skazania prawomocnym wyrokiem sądu
Z opisanego stanu faktycznego wynika, że pełni Pan funkcję prezesa zarządu w spółce z o.o., mimo że był Pan karany (skazany prawomocnym wyrokiem za przestępstwo zniszczenia mienia).
Warto w tym miejscu przytoczyć tezę wyroku Sądu Najwyższego z 10 stycznia 2008 r. (IV CSK 356/07, Lex Nr 369703), zgodnie z którą: „ustanowienie pełnomocnika procesowego przez prezesa jednoosobowego zarządu spółki z o.o., objętego ustawowym zakazem pełnienia tej funkcji (art. 18 § 2), jest nieskuteczne”. Jak podkreślił SN w uzasadnieniu przedmiotowego wyroku, zgodnie z art. 201 § 1 zarząd prowadzi sprawy spółki z o.o. i ją reprezentuje, ale skoro uprawniona do sprawowania tej funkcji jest tylko osoba fizyczna, to może ona skutecznie to czynić tylko wtedy, gdy nie utraciła zdolności do pełnienia tych obowiązków. Nie posiadając takich uprawnień, nie może skutecznie reprezentować spółki. Osoby prawne dokonują bowiem czynności procesowych przez swoje organy uprawnione do działania w ich imieniu (art. 67 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego – dalej K.p.c.), czyli osoby mające zdolność do sprawowania funkcji w danym organie (zob. A. Michór, W sprawie skutków naruszenia art. 18 § 2-3 k.s.h., Rejent 2010, nr 2, s. 49 i n.; A. Kidyba, Komentarz aktualizowany do Kodeksu spółek handlowych, LEX/el 2013).
Zatem oznacza to, że wedle poglądu orzecznictwa wszelkie dokonywane przez Pana czynności jako prezes zarządu spółki z o.o. są nieważne, ponieważ w ogóle nie ma Pan uprawnień do zajmowania takiego stanowiska (niezależnie od tego, czy KRS odrzucił Pana wniosek, czy też nie). Sąd z urzędu może zatem ustanowić kuratora.
Potrzebujesz pomocy prawnika? Kliknij tutaj i opisz swój problem ›
Ustanowienie kuratora osoby prawnej
Zgodnie z art. 42 Kodeksu cywilnego (K.c.):
„§ 1. Jeżeli osoba prawna nie może prowadzić swoich spraw z braku powołanych do tego organów, sąd ustanawia dla niej kuratora.
§ 2. Kurator powinien postarać się niezwłocznie o powołanie organów osoby prawnej, a w razie potrzeby o jej likwidację”.
Sądem miejscowo właściwym jest sąd rejestrowy, w którego okręgu osoba prawna ma lub miała ostatnią siedzibę. Siedzibą osoby prawnej jest – jeżeli ustawa lub oparty na niej statut nie stanowią inaczej – miejscowość, w której ma siedzibę jej organ zarządzający (art. 41 K.c.).
Kuratora, o którym mowa w art. 42 § 1 K.c., powołuje (z urzędu lub na wniosek) sąd rejestrowy na podstawie art. 603 K.p.c., a zatem w postępowaniu nieprocesowym. Przepisy tego postępowania nie regulują wprost dalszych zagadnień z tym związanych.
Sąd rejestrowy nie działa jako sąd opiekuńczy, ale do art. 603 K.p.c. należy przenieść te immanentne dla sądu opiekuńczego rozwiązania, które powinny znajdować zastosowanie w sprawach o ustanowienie kuratora dla osoby prawnej, tj. możliwość wszczęcia postępowania z urzędu oraz natychmiastową wykonalność postanowienia (uzasadnienie ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw, Dz. U. z 2010 r. Nr 7, poz. 45).
Zatem skoro de facto w składzie organów zachodzą braki uniemożliwiające ich działanie, to sąd winien wszcząć z urzędu postępowanie o ustanowienie kuratora, który powinien powołać organy spółki, ponieważ moim zdaniem Pan w tej chwili w ogóle nie może sprawować tej funkcji.
Kliknij tutaj i zapytaj prawnika online ›
Ubieganie się przez skazanego o zwolnienie z zakazu zajmowania stanowiska członka zarządu
Proszę pamiętać, że możliwe jest ubieganie się przez skazanego o zwolnienie z zakazu lub o skrócenie okresu zakazu zajmowania stanowiska członka zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej albo likwidatora, ale dotyczy to tylko przestępstw popełnionych nieumyślnie.
Utrata zdolności do pełnienia funkcji określonych w art. 18 § 1 K.s.h. następuje z chwilą uprawomocnienia się wyroku za popełnione przestępstwo i skutek ten następuje z ustawy, czyli bez orzekania o tym zakazie w wyroku skazującym sprawcę.
Co ciekawe, orzeczenie wobec skazanego zakazu przewidzianego w art. 18 § 1 K.s.h. ma skutki także na gruncie przepisów o ubezpieczeniu społecznym, np. w kwestii zaliczania okresu sprawowania funkcji członka zarządu spółki przy nabyciu prawa do emerytury. Przykładowo w sprawie rozpoznanej przez Sąd Apelacyjny w Białymstoku w wyroku z 17 stycznia 2012 r. (sygn. akt III AUa 915/11) ZUS odmówił Januszowi B. prawa do emerytury, wskazując, że nie osiągnął on wieku 65 lat, nie dysponuje 35-letnim okresem składkowym i nieskładkowym oraz nie został uznany za całkowicie niezdolnego do pracy.
Sąd wskazał, że nie mógł podlegać zaliczeniu do stażu emerytalnego Janusza B. okres pełnienia przez niego funkcji prezesa zarządu w dwóch spółkach, ponieważ obowiązywał go wówczas pięcioletni zakaz pełnienia funkcji członka zarządu z powodu skazania go prawomocnym wyrokiem za popełnienie umyślnego przestępstwa oszustwa (wyrok ten uprawomocnił się 28 października 2004 r.).
Z uwagi na to Sąd Apelacyjny w Białymstoku uznał, że Janusz B. w okresie od 28 października 2004 r. do 28 października 2009 r. nie mógł skutecznie wykonywać czynności prezesa zarządu spółki, w tym nie mógł skutecznie dokonywać czynności z zakresu prawa pracy. Konsekwencją tego jest odmowa uznania za skutecznie wystawione świadectwa pracy, dołączone do wniosku o emeryturę, które były podpisane przez Janusza B. jako prezesa zarządu spółki w tym okresie. Również do ubezpieczeniowego stażu pracowniczego nie można zaliczyć czynności wykonywanych w okresie od 28 października 2004 r. do 28 października 2009 r. jako prezesa zarządu spółki.
Zatem np. prezes zarządu spółki, który został skazany prawomocnym wyrokiem za przestępstwo umyślne przeciwko mieniu (był karany), nie mógł skutecznie wykonywać czynności pracowniczych jako członek zarządu spółki i podlegać pracowniczemu ubezpieczeniu społecznemu w okresie pięciu lat od uprawomocnienia się wyroku skazującego (art. 18 § 2 K.s.h.). Okresu takiego nie można zaliczyć do okresów składkowych uprawniających do nabycia emerytury (art. 29 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych).
Przykłady
Pan Marek prowadził przez kilka lat niewielką spółkę z o.o. zajmującą się handlem sprzętem komputerowym. W 2015 roku został prawomocnie skazany za przestępstwo przywłaszczenia mienia (art. 284 Kodeksu karnego), które mieści się w rozdziale XXXV Kodeksu karnego. Po odbyciu kary pozostało mu pięcioletnie ograniczenie możliwości pełnienia funkcji członka zarządu. W 2019 roku założył nową spółkę, a KRS – być może przez niedopatrzenie – zarejestrował go jako prezesa. Dopiero podczas rutynowej weryfikacji kilka miesięcy później referendarz sądowy wykrył wcześniejsze skazanie Marka i wszczął postępowanie o wykreślenie go z funkcji prezesa. Ostatecznie sąd rejestrowy ustanowił kuratora, który przejął obowiązki zarządcze do czasu powołania nowych organów spółki.
Pani Anna była prezesem zarządu firmy budowlanej od 2020 roku. W 2021 roku została skazana za umyślne przestępstwo przeciwko dokumentom (art. 270 Kodeksu karnego) – chodziło o podrobienie podpisów na pełnomocnictwach bankowych. Wyrok uprawomocnił się w połowie 2022 roku. Mimo tego nadal pełniła funkcję prezesa, bo wspólnicy nie byli świadomi skutków prawnych wyroku. Podczas kontroli bankowej wyszło na jaw, że w świetle art. 18 § 2 K.s.h. pani Anna już od chwili uprawomocnienia się wyroku nie miała prawa pełnić funkcji w zarządzie. Umowy podpisywane przez nią po tej dacie zostały uznane za nieważne, a bank wypowiedział spółce linię kredytową, powołując się na wadliwe reprezentowanie spółki.
Pan Tomasz został skazany w 2011 roku za zniszczenie mienia (art. 288 Kodeksu karnego). Ponieważ przestępstwo to nie należy do katalogu przestępstw wymienionych w art. 18 § 2 K.s.h., przez wiele lat pełnił funkcje członka zarządu kilku spółek z o.o. Bez przeszkód rejestrował nowe podmioty w KRS. Dopiero w 2024 roku, przy okazji założenia kolejnej spółki, sąd rejestrowy odmówił rejestracji jego osoby na stanowisku prezesa, powołując się na pogłębioną analizę wyroku i dodatkowe orzecznictwo. Tomasz złożył zażalenie wskazując, że przestępstwo, za które był skazany, nie należy do grupy przestępstw wykluczających możliwość pełnienia funkcji, dlatego sąd rejestrowy ostatecznie uchylił swoją odmowę.
Podsumowanie
Pełnienie funkcji prezesa zarządu spółki z o.o. wiąże się z koniecznością spełnienia określonych wymogów prawnych. Osoba prawomocnie skazana za niektóre przestępstwa wymienione w Kodeksie spółek handlowych automatycznie traci zdolność do zasiadania w organach spółki, a czynności przez nią podejmowane mogą być nieważne. W praktyce jednak często dochodzi do sytuacji, gdy osoby nieświadome konsekwencji swoich wyroków pełnią funkcje zarządcze, narażając spółkę na poważne ryzyko prawne i finansowe. Dlatego każda osoba obejmująca funkcję w spółce powinna dokładnie zweryfikować swoją sytuację prawną, a w przypadku wątpliwości skorzystać z możliwości złożenia wniosku o zwolnienie z zakazu, o ile prawo to dopuszcza.
Oferta porad prawnych
Jeśli masz wątpliwości związane z pełnieniem funkcji w spółce, wcześniejszymi wyrokami czy procedurą rejestracji w KRS, skorzystaj z naszej pomocy prawnej online. Nasi prawnicy szybko i fachowo przeanalizują Twoją sytuację, wskażą możliwe rozwiązania i pomogą w przygotowaniu niezbędnych dokumentów, abyś mógł bezpiecznie prowadzić działalność gospodarczą.
Źródła:
1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
2. Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego - Dz.U. 1964 nr 43 poz. 296
3. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny - Dz.U. 1997 nr 88 poz. 553
4. Ustawa z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych - Dz.U. 2000 nr 94 poz. 1037
5. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 stycznia 2008 r. IV CSK 356/07
Podatek od sprzedaży udziałów w spółce z o.o.
