Jak zlikwidować spółkę z o.o.?

Podstawę prawną dla przedstawionego przez Pana stanu faktycznego stanowi art. 272 Kodeksu spółek handlowych (w skrócie K.s.h). Zgodnie z jego treścią „rozwiązanie spółki następuje po przeprowadzeniu likwidacji, z chwilą wykreślenia spółki z rejestru”.

Pomiędzy przyczyną rozwiązania spółki a zdarzeniem prawnym w postaci jej rozwiązania zachodzi związek przyczynowo-skutkowy. Zaistnienie jednej z przyczyn powodujących rozwiązanie spółki rozpoczyna obligatoryjną procedurę likwidacyjną.

Przez likwidację spraw spółki należy rozumieć cały ciąg działań likwidatorów spółki – poczynając od zgłoszenia otwarcia likwidacji do sądu rejestrowego (art. 277 K.s.h.), poprzez wykonanie przewidzianych w art. 282 K.s.h. czynności likwidacyjnych oraz podział majątku spółki między jej wspólników (art. 286 K.s.h.), jeżeli spółka takowy posiada, aż do zgłoszenia wniosku do sądu rejestrowego o wykreślenie danej spółki z rejestru przedsiębiorców (art. 288 § 1 K.s.h.).

Jak była wyżej mowa, likwidacja spółki z o.o. jest skutkiem zajścia przyczyny jej rozwiązania, tj. zaistnienia zdarzenia prawnego określanego przez ustawę albo umowę spółki jako przyczyna rozwiązania spółki z o.o. Skutek ten nie może jednak nastąpić automatycznie ze względu na konieczność uporządkowania spraw spółki, zwłaszcza majątkowych, czemu służy postępowanie likwidacyjne. Po jego zakończeniu może już w pełni zaktualizować się skutek prawny zajścia zdarzenia, które zainicjowało proces „rozwiązywania” spółki. Ze względu na potrzebę zapewnienia bezpieczeństwa i pewności obrotu prawnego skutek ten ustawa wiąże z formalną czynnością wykreślenia spółki z rejestru przedsiębiorców (art. 272 K.s.h.). Z chwilą wykreślenia spółki z rejestru przestaje ona istnieć, czyli następuje rozwiązanie spółki.

Szczególne znaczenie w postępowaniu likwidacyjnym ma bilans likwidacyjny rozwiązanej spółki z o.o. Do bilansu likwidacyjnego wszystkie składniki majątkowe przyjmuje się według ich wartości zbywczej.

Zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 18.01.1994 r. (sygn. akt III CZP 178/93, OSP 1994, Nr 9, poz. 172): „spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, która nie rozpoczęła prowadzenia swego przedsiębiorstwa, ani nie zaciągnęła zobowiązań może być wykreślona z rejestru handlowego dopiero po przeprowadzeniu likwidacji. Możliwe jest wykreślenie z rejestru handlowego spółki z o.o., jeżeli w wyniku przeprowadzonego i zakończonego zgodnie z art. 277 § 1 k.h. postępowania likwidacyjnego zostanie spieniężony cały jej majątek, a mimo to zostaną niewypełnione zobowiązania ciążące na tej spółce”.

Zgodnie z powyższym nieposiadanie przez spółkę majątku nie stanowi podstawy dla wykreślenia jej z rejestru bez przeprowadzenia postępowania likwidacyjnego.

Należy przy tym podkreślić, że postępowanie likwidacyjne w spółce z o.o., podobnie jak w spółce akcyjnej, jest obligatoryjne. Uzasadnieniem tego obowiązku jest przede wszystkim odmienny niż w spółkach osobowych reżim odpowiedzialności za zobowiązania spółki. W przypadku spółek kapitałowych za zobowiązania spółki odpowiada – co do zasady – wyłącznie spółka. Odpowiedzialność wspólników – także na etapie likwidacyjnym – jest wyłączona (art. 151 § 3 K.s.h.).

Otwarcie likwidacji następuje z chwilą zaistnienia przyczyny rozwiązania spółki. W tym momencie spółka z o.o. przechodzi do stadium likwidacji. Moment końcowy okresu likwidacyjnego wyznacza wykreślenie spółki z rejestru przedsiębiorców, w którego wyniku spółka ulega rozwiązaniu, chyba że postępowanie likwidacyjne zostanie uchylone.

Jak wyżej wspomniano, obecnie art. 272 K.s.h. precyzuje, że rozwiązanie spółki następuje z chwilą wykreślenia spółki z rejestru.

Z chwilą wykreślenia spółki z o.o. z rejestru przedsiębiorców ustaje również byt prawny spółki z o.o.

Gdyby nie ustawowy obowiązek, możliwe byłoby natychmiastowe wykreślenie tego podmiotu z rejestru spółek z o.o.

W doktrynie podkreśla się również, że „należący do spółki majątek nie może stać się bezpański – wskutek rozwiązania spółki”. Chociaż więc, teoretycznie, „rozwiązanie” mogłoby powodować również automatyczne ustanie (wygaśnięcie) spółki, to zasadne jest jednak poprzedzenie tego odpowiednią procedurą likwidacyjną.

Niekiedy uważa się, że w określonych sytuacjach możliwe jest jednak ustanie bytu spółki bez uprzedniego prowadzenia likwidacji. Dotyczyć to ma m.in. przypadku, gdy spółka nie ma jakiegokolwiek majątku, jak w przedstawionej przez Pana sprawie.

Podobny pogląd wyraził Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 26.09.1936 r. (sygn. akt C II 1077/36, OSP 1937, poz. 403, s. 347; zob. też PPH 1937, poz. 1576): „spółka z o.o., która nigdy nie rozpoczęła prowadzenia swego przedsiębiorstwa ani nie zaciągnęła zobowiązań, winna być z rejestru handlowego wykreślona bez przeprowadzenia postępowania likwidacyjnego”, a także w powojennym już orzeczeniu z dnia 18.11.1974 r. (sygn. akt I CR 817/74, OSPiKA 1975, z. 11, poz. 240): „nieprowadzenie przez spółkę akcyjną przewidzianej statutem działalności gospodarczej przez okres ponad dziesięciu lat, ani też żadnej innej działalności produkcyjnej czy też handlowej, nieposiadanie zezwolenia na prowadzenie takiej działalności i niemożność uzyskania takiego zezwolenia daje podstawę do stwierdzenia, że spółka jako kupiec rejestrowy w rozumieniu art. 5 Kodeksu handlowego przestała istnieć mimo niepodjęcia formalnej uchwały i nieprzeprowadzenia postępowania likwidacyjnego, i że w związku z tym powinna ona ulec wykreśleniu z rejestru handlowego na podstawie § 31 ust. 4 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 1 lipca 1934 r. o rejestrze handlowym”.

Obecnie dominuje jednak pogląd odmienny. Podkreśla się, że praktyka taka powinna mieć jednak charakter zupełnie wyjątkowy, ponieważ w rzeczywistości nigdy nie wiadomo, czy spółka w przeszłości nie zaciągnęła jakichś zobowiązań. Jest przecież zawsze możliwe, iż wcześniej doszło do nieuzasadnionego zaciągnięcia zobowiązań (przykładowo – bezzasadnego wystawienia weksli) w imieniu spółki, bez powiadomienia o tym innych zainteresowanych – uczestników oraz pozostałych zarządców spółki.

Gdyby więc przeprowadzono zwykłą procedurę likwidacyjną, fakt ten zostałby najprawdopodobniej ujawniony (z powodu dokonanego w toku likwidacji ogłoszenia wzywającego wierzycieli spółki), a spółka mogłaby wystąpić z odpowiednim roszczeniem odszkodowawczym wobec sprawcy szkody. Natomiast w razie ustania bytu prawnego spółki nie jest już możliwe podjęcie – lub dalsze prowadzenie – jakiegokolwiek postępowania sądowego.

Warto ponadto zauważyć, iż przepisy ustrojowe spółek handlowych nie przewidują w takim przypadku analogicznego do art. 115 ustawy o prawie spółdzielczym unormowania, w myśl którego „jeśli spółdzielnia nie rozpoczęła działalności gospodarczej w ciągu roku od dnia jej zarejestrowania i nie posiada majątku, może ulec wykreśleniu z rejestru na wniosek właściwego centralnego związku bez przeprowadzania likwidacji”.

Należy zatem uznać za prawidłowe stanowisko zajęte przez Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 28.04.1938 r. (sygn. akt C II 70/38, PPiA 1938, poz. 241) – spółka zarejestrowana może utracić swój byt jedynie przez rozwiązanie w sposób prawem przepisany. Również w uchwale z dnia 18.01.1994 r. (sygn. akt III CZP 178/93, OSP 1994, Nr 9, poz. 172) Sąd Najwyższy wyraził trafny pogląd: „spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, która nie rozpoczęła prowadzenia swego przedsiębiorstwa ani nie zaciągała zobowiązań, może być wykreślona z rejestru handlowego dopiero po przeprowadzeniu likwidacji”.

Jak wcześniej wspomniano, obligatoryjność etapu likwidacji spółki podyktowana jest bezpieczeństwem obrotu. Celem tego postępowania jest bowiem rozdysponowanie majątkiem podmiotu prawnego i zakończenie jego działalności (art. 270-290 K.s.h.).

W okresie likwidacji mają zastosowanie przepisy dotyczące organów spółki z o.o. oraz praw i obowiązków wspólników, chyba że przepisy o likwidacji stanowią inaczej lub co innego wynika z celu likwidacji (art. 275 K.s.h.).

W okresie likwidacji funkcję zarządu pełnią likwidatorzy.

Natomiast inne organy spółki z o.o., jak rada nadzorcza lub komisja rewizyjna, istnieją i funkcjonują w dalszym ciągu, z tym jednak, że ich rola i funkcje zmieniają się – stosownie do celu likwidacji. Formalnie nie byłoby bowiem podstaw do przyjęcia, że organy te tracą rację bytu. Także uprawnienia kontrolne wspólników, przewidziane w art. 212 K.s.h., nie tracą swojej mocy.

Jak wspomniano, w okresie likwidacji nie działa zarząd, ponieważ jego funkcje pełnią likwidatorzy. Likwidatorem „może być tylko osoba fizyczna, mająca pełną zdolność do czynności prawnych” (art. 18 § 1 K.s.h.). Nie może być to osoba skazana prawomocnym wyrokiem za przestępstwa wymienione w art. 18 § 2 K.s.h., z zastrzeżeniem art. 18 § 2-3 K.s.h., oraz członek rady nadzorczej i komisji rewizyjnej (art. 214 § 1 K.s.h.). Przepis wprawdzie mówi o „likwidatorach”, lecz nie ma przeszkód, aby ustanowiony został tylko jeden.

Kodeks spółek handlowych normuje cztery sposoby ustanowienia likwidatorów:

1. Umową spółki, która wprost wskazuje osoby oraz ich liczbę (imiennie lub inaczej, np. przez określenie funkcji – „likwidatorami są prezes i wiceprezesi″) albo tryb ich powołania (np. likwidatorów wyznacza rada nadzorcza, osoba trzecia, grupa wspólników). Warto pamiętać, że imienne oznaczenie likwidatorów w umowie może okazać się kłopotliwe, gdyż śmierć lub odmowa przyjęcia funkcji przez tę osobę wymuszałaby zmianę umowy spółki.
2. Uchwałą wspólników podjętą wymaganą ustawowo lub umownie większością głosów, która może, tak jak umowa, ustalać zarówno liczbę, tryb, jak i powoływać określone osoby do pełnienia funkcji likwidatorów.
3. Z mocy prawa, jeżeli umowa spółki ani uchwała wspólników nie stanowi inaczej, są nimi członkowie ostatniego zarządu.
4. Czwarty sposób – jeżeli sąd rozwiązuje spółkę, może też ustanowić likwidatorów i decydować o ich liczbie (art. 276 § 3 K.s.h.).

Odwołanie likwidatorów, w przypadku gdy są oni ustanowieni wolą wspólników lub w inny sposób (z wyłączeniem ustanowienia przez sąd), odbywa się uchwałą wspólników. Umowa spółki z o.o. może jednakże ustanowić inne reguły odwołania likwidatorów (np. odwołanie w drodze losowania, ustąpienie po upływie pewnego okresu, wskazywać podmiot uprawniony do odwołania).

Kompetencję do odwołania likwidatorów ustanowionych nie przez siebie ma również sąd rejestrowy, gdy osoby mające interes prawny (wspólnicy, spadkobiercy wspólników, wierzyciele osobiści wspólnika, którzy uzyskali zajęcie jego udziału, syndyk masy upadłościowej wspólnika) złożą taki wniosek (art. 276 § 4 K.s.h.). Powinny jednak zachodzić ważne powody, które uniemożliwiają pełnienie funkcji likwidatora. W przypadku likwidatorów ustanowionych przez sąd – wyłącznie sąd może ich odwołać (art. 276 § 2 zdanie 2 K.s.h.).

Stosownie do art. 280 K.s.h. „do likwidatorów stosuje się przepisy dotyczące członków zarządu, chyba że przepisy niniejszego rozdziału stanowią inaczej”. Stosowanie przepisów dotyczących członków zarządu musi być jednak w tym zakresie odpowiednie, bowiem nie wszystkie przepisy rozdziału 3 możemy stosować do likwidatorów.

Z pewnością zastosowanie mieć będą art. 201 § 1-3, art. 202 § 4-5, art. 203, 204, 205, 206, 207, 209-211 K.s.h. Jedynie zmodyfikowany charakter mogą mieć zasady wyrażone w art. 208 K.s.h. odnoszące się do prowadzenia spraw. Przyjąć należy, że zastosowanie mają art. 208 § 2-5 K.s.h., choć prowadzenie spraw przez likwidatorów podporządkowane jest celowi likwidacji.

Natomiast nie mają zastosowania art. 208 § 6-7 K.s.h., gdyż prokura wygasa i nie można udzielić nowej (art. 284 K.s.h.). Nie obowiązuje również zasada podejmowania decyzji głosem „superlikwidatora” – na wzór prezesa zarządu. Nie jest wykluczona, ale z reguły nie występuje, zasada prawnego podporządkowania likwidatorów. Są oni realizatorami celu likwidacji i mają równe prawa i obowiązki.

W stosunkach wewnętrznych likwidatorzy są obowiązani stosować się do uchwał wspólników, zaś ci ustanowieni przez sąd – są obowiązani stosować się jedynie do jednomyślnych uchwał, powziętych przez wspólników oraz przez osoby, które spowodowały ich ustanowienie, zgodnie z art. 276 § 4 K.s.h. cytowanym powyżej (art. 282 § 2 K.s.h.).

W sferze stosunków zewnętrznych art. 283 § 1 K.s.h. potwierdza zasadę, że do likwidatorów stosuje się przepisy dotyczące członków zarządu. Likwidatorzy zatem, tak jak członkowie zarządu, mają prawo prowadzenia spraw oraz reprezentowania spółki. Różnica polega na granicach kompetencji, które w odniesieniu do likwidatorów wyznaczają czynności likwidacyjne sensu stricto określone w art. 282 § 1 K.s.h.

Ograniczenie kompetencji likwidatorów dokonane przez zgromadzenie wspólników, aczkolwiek prawnie dopuszczalne, wywołuje skutki jedynie wewnątrz spółki, natomiast nie wywiera ich wobec osób trzecich. W ten sposób ustawa zapewnia pewność i bezpieczeństwo obrotu.

Fakt otwarcia likwidacji, ustanowienia likwidatora czy likwidatorów, ich imiona i nazwiska oraz adresy, a nadto sposób reprezentowania spółki (jak również każda zmiana w tym zakresie) wymaga zgłoszenia na urzędowym formularzu (druk KRS-Z61 oraz KRS-ZR) do Krajowego Rejestru Sądowego (KRS) oraz ogłoszenia w Monitorze Sądowym i Gospodarczym (obecnie łączny koszt to 650 zł).

Do KRS należy nadto złożyć notarialnie poświadczone wzory podpisów likwidatora albo likwidatorów, jeżeli osoby pełniące tę funkcję nie uczyniły tego wcześniej chociażby z racji zasiadania w zarządzie likwidowanej spółki. Prawo i obowiązek takiego zgłoszenia ma każdy z likwidatorów.

Spółka w likwidacji zachowuje osobowość prawną. Proces likwidacji przebiega pod firmą spółki z dodaniem oznaczenia „w likwidacji”.

Likwidatorzy powinni następnie ogłosić o otwarciu likwidacji, wzywając wierzycieli do zgłoszenia ich wierzytelności w terminie trzech miesięcy od dnia tego ogłoszenia (art. 279 K.s.h.). Dla dokonania ogłoszenia właściwy jest „Monitor Sądowy i Gospodarczy” (koszt to 70 groszy za każdy znak w ogłoszeniu, nie mniej jednak niż 60 zł za ogłoszenie).

Po podjęciu uchwały o rozwiązaniu spółki likwidatorzy powinni sporządzić, zgodnie z zapisami ustawy o rachunkowości, bilans otwarcia likwidacji (bez rachunku zysków i strat). Bilans ten podlega zatwierdzeniu przez zgromadzenie wspólników (forma aktu notarialnego nie jest tu już wymagana). Jeżeli likwidacja potrwa dłużej niż rok, likwidatorzy powinni nadto po upływie każdego roku obrotowego składać zgromadzeniu wspólników sprawozdanie ze swej działalności oraz sprawozdanie finansowe.

Do zadań likwidatorów należą: zakończenie interesów bieżących spółki, ściągnięcie wierzytelności, wypełnienie zobowiązań i upłynnienie majątku spółki (art. 282 K.s.h.). Nowe interesy mogą oni wszczynać tylko wówczas, gdy to jest potrzebne do ukończenia spraw w toku.

Do czynności likwidacyjnych zalicza się również upłynnienie majątku spółki. Obecnie nie budzi wątpliwości, że możliwy jest – poza spieniężeniem majątku, do czego zobowiązywał dawny art. 271 § 1 K.s.h. – również inny sposób rozliczenia się z wierzycielami, np. za pomocą wydania im składnika majątku spółki. Oczywiście w przedstawionym przez Pana stanie faktycznym, wobec braku majątku spółki, trudno jest mówić o upłynnieniu majątku.

Ściągnięcie wierzytelności oraz wypełnienie zobowiązań dotyczy zarówno osób trzecich, jak i wspólników. W tym celu likwidatorzy mogą doprowadzać do procesów sądowych, w których spółka może występować po stronie powodowej i pozwanej. Możliwe jest jednak wykreślenie z rejestru spółki z o.o., jeżeli w wyniku przeprowadzonego i zakończonego postępowania likwidacyjnego zostanie spieniężony cały jej majątek, a mimo to zostaną niewypełnione zobowiązania ciążące na tej spółce (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 18.12.1996 r., sygn. akt I CKN 20/96, OSNC 1997, nr 5, poz. 53).

Stwierdzić należy, że obowiązek likwidatorów spółki w zakresie wypełnienia jej zobowiązań poprzez ich bezpośrednie zaspokojenie odnosi się wyłącznie do bezspornych oraz wymagalnych wierzytelności przysługujących wobec tej spółki innym podmiotom (bez względu na to, czy te podmioty zgłosiły swoje wierzytelności, czy też nie, gdy spółka posiada o nich wiedzę).

Stosownie bowiem do art. 285 K.s.h. „sumy potrzebne do zaspokojenia lub zabezpieczenia znanych spółce wierzycieli, którzy się nie zgłosili lub których wierzytelności nie są wymagalne albo są sporne, należy złożyć do depozytu sądowego”. Zakres tego ostatniego przepisu obejmuje znanych spółce wierzycieli, którzy:

1. nie zgłosili się, a których wierzytelności są jeszcze niewymagalne;
2. zgłosili się, a ich wierzytelności są jeszcze niewymagalne;
3. nie zgłosili się, a według wiedzy spółki mają wierzytelność sporną;
4. zgłosili się, ale ich wierzytelność jest sporna.

Wniosek o wykreślenie spółki z KRS na druku KRS-X2 (łączny koszt dokonania wpisu o wykreśleniu spółki z rejestru wraz z ogłoszeniem w „Monitorze Sądowym i Gospodarczym” to 550 zł) można złożyć dopiero po zatwierdzeniu przez zgromadzenie wspólników sprawozdania finansowego na dzień poprzedzający podział między wspólników majątku pozostałego po zaspokojeniu lub zabezpieczeniu wierzycieli i po zakończeniu likwidacji (co z kolei nie może nastąpić przed upływem 6 miesięcy od ogłoszenia o otwarciu likwidacji i wezwaniu wierzycieli – art. 286 K.s.h.).

Przyjęte sprawozdanie likwidatorzy powinni wywiesić w siedzibie spółki i złożyć je sądowi rejestrowemu wraz z wnioskiem o wykreślenie spółki z rejestru.

Sprawozdanie likwidacyjne, przewidziane w art. 288 § 1 K.s.h., nie jest jednak ostatnim sprawozdaniem finansowym w toku likwidacji spółki. Nie jest to bowiem sprawozdanie na dzień zakończenia likwidacji, a sporządzenie takiego dokumentu jest również wymagane, zgodnie z art. 12 ust. 2 pkt 1 w związku z art. 45 ust. 1 ustawy o rachunkowości, i powinno być wykonane w ciągu trzech miesięcy od zakończenia procesu podziału kwot likwidacyjnych pomiędzy wspólników. Sprawozdanie to winno zostać również zatwierdzone przez zgromadzenie wspólników, ogłoszone i przesłane do KRS.

Byt prawny spółki zlikwidowanej kończy się definitywnie nie z chwilą wykreślenia spółki z rejestru, ale z uprawomocnieniem się postanowienia zarządzającego to wykreślenie (art. 694⁵ § 2 Kodeksu postępowania cywilnego).

Po wykreśleniu spółki z rejestru konieczne jest:

1. zawiadomienie właściwego naczelnika urzędu skarbowego o rozwiązaniu spółki poprzez przekazanie mu odpisu sprawozdania likwidacyjnego (art. 290 K.s.h.),
2. wystąpienie do właściwego naczelnika urzędu skarbowego z wnioskiem, sporządzonym na urzędowym formularzu, o wykreślenie zlikwidowanej spółki z rejestru podatników VAT (druk VAT-Z),
3. złożenie deklaracji NIP-2 dla potrzeb zawiadomienia o zmianie statusu podatnika w podatku dochodowym oraz
4. zgłoszenie do GUS o zaprzestaniu prowadzenia działalności gospodarczej przez spółkę.

Księgi i dokumenty rozwiązanej spółki powinny być oddane na przechowanie osobie wskazanej w umowie spółki lub w uchwale wspólników. W przypadku braku takiego wskazania przechowawcę wyznacza sąd rejestrowy (art. 288 § 3 K.s.h.).

Wszystkich wymaganych prawem czynności likwidatorzy mogą dokonywać przez pełnomocnika. Udzielenie odpowiedniego pełnomocnictwa wymaga jednak uprzedniego prawidłowego ustanowienia likwidatorów, co stanowi prawną podstawę ich umocowania do działania w imieniu spółki.