Niestety dokument sporządzony u notariusza jest niezwykle istotny. Jeżeli Pani przyjaciel wziął kredyt na siebie, to składanie oświadczenia, o którym Pani wspomina, jest cokolwiek niezrozumiałe, bo czemu ono miało służyć, czego dowodzić? Przy zawieraniu umowy kredytowej przyjmuje się domniemanie, że kredytobiorca pobiera pieniądze na własne potrzeby, nie jest do tego konieczny dokument notarialny. Zatem musi Pani ustalić, co jaki dokładnie dokument został spisany u notariusza.
Gdyby pominąć kwestię tego dokumentu, to można jedynie próbować wzruszyć umowę kredytu podpisaną z danym bankiem, dowodząc, że Pani przyjaciel podpisał ją, będąc w stanie wyłączającym świadome podjęcie decyzji (choroba psychiczna), co stanowi tzw. wadę oświadczenia woli.
Masz problem prawny? Kliknij tutaj i zapytaj prawnika ›
Wady oświadczenia woli, kiedy umowa jest nieważna
Kwestie związane z wadami oświadczenia woli reguluje art. 82 i następne ustawy – Kodeks cywilny (K.c.). Zgodnie z art. 82 K.c. – nieważne jest oświadczenie woli złożone przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Dotyczy to w szczególności choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego, chociażby nawet przemijającego, zaburzenia czynności psychicznych. Z brzemienia powołanego przepisu wynika, że formułuje on dwie grupy stanów faktycznych powodujących nieważność oświadczenia woli, a więc: 1. stan wyłączający świadomość oraz 2. stan wyłączający swobodę. Bez znaczenia są natomiast powody, które doprowadziły do powstania tych stanów. Każdy z tych stanów może występować samodzielnie i jest to wystarczające do stwierdzenia wady oświadczenia woli. W tym przypadku decyduje stan opisany w art. 82 K.c., a nie przyczyna, która go wywołała. Ponadto stan wyłączający świadome powzięcie decyzji i wyrażenie woli nie może być rozumiany ten sposób, iż wymaga całkowitego braku świadomości, przy wystąpieniu którego pojawia się całkowita niemożność działania i oświadczenie woli nie może w ogóle wystąpić. Przy stanie wyłączającym świadome powzięcie decyzji i wyrażenie woli nie musi występować całkowite zniesienia świadomości i ustania czynności mózgu. Wystarczy bowiem istnienie takiego stanu, który oznacza brak rozeznania, niemożność rozumienia posunięć własnych i posunięć innych osób oraz niezdawanie sobie sprawy ze znaczenia i skutków własnego postępowania (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 lutego 2006 r., IV CSK 7/05, Lex nr 180191; uzasadnienie orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 30 kwietnia 1976 r., III CRN 25/76, OSP 1977/4/78).
Potrzebujesz pomocy prawnika? Kliknij tutaj i opisz swój problem ›
Oświadczenie woli w stanie wyłączającym świadomość lub swobodę
Zatem podstawowe znaczenie w opisanej sprawie ma ustalenie stopnia zmniejszenia udziału świadomości w postępowaniu Pani przyjaciela, stopnia zaburzenia czynności psychicznych w momencie składania oświadczenia woli. Przy stanie wyłączającym świadome powzięcie decyzji i wyrażenie woli chodzi o brak rozeznania, niemożność rozumienia znaczenia własnych posunięć lub też innych osób, zrozumienia sensu składanych oświadczeń. Decydujące znaczenie ma więc tutaj związek pomiędzy tym stanem a konkretnym oświadczeniem woli, co do którego rozpatruje się ważność oświadczenia woli.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego wskazuje się, że stosunek psychiczny do podejmowanego zachowania się i jego skutków opiera się na dwóch momentach: przewidywania i woli. Oba te momenty zakładają istnienie nieupośledzonego działania funkcji psychicznych, pozwalającego na właściwe rozeznanie znaczenia i skutków swego zachowania się oraz pokierowania swym postępowaniem.
Przyczyna wyłączająca swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli tkwić musi w samym oświadczającym, a nie w sytuacji zewnętrznej, w jakiej on działa. A zatem powzięcie decyzji i wyrażenie woli jest swobodne, gdy zarówno proces decyzyjny, jak i uzewnętrznienie woli nie zostały zakłócone przez destrukcyjne czynniki wynikające z właściwości psychiki czy procesu myślowego osoby składającej oświadczenie woli. Stan wyłączający świadomość złożenia oświadczenia woli oznacza więc takie ograniczenie świadomości w postępowaniu człowieka, że właściwie nie mamy do czynienia z oświadczeniem woli w rozumieniu prawa, a stan wyłączający swobodę musi być rozumiany jako wykluczający możliwość podejmowania jakiejkolwiek samodzielnej decyzji. Jak pisałam wcześniej, ww. zaburzenie (art. 82 K.c.), należy oceniać tylko na moment składania przez daną osobę oświadczenia woli. Dłuższa perspektywa czasowa pozwala jednak na wnioskowanie, w oparciu o domniemania faktyczne (art. 231 K.p.c.), o stanie psychicznym osoby na moment składania oświadczenia woli.
Złożenie oświadczenia woli w stanie określonym w art. 82 K.c. powoduje jego nieważność. Bez znaczenia jest okoliczność, czy druga strona czynności prawnej miała świadomość wyżej wymienionego stanu. Powołany przepis ma za zadanie bowiem ochronę osoby składającej oświadczenie woli w stanie wyłączającym świadomość lub swobodę. Ochrona dobrej wiary jej kontrahenta w ogóle nie wchodzi tu w rachubę.
Zatem jedyne, co w tej sytuacji można zrobić, to wzruszyć umowę kredytu najpierw na drodze wezwania banku do uznania nieważności umowy, a następnie w drodze pozwu sądowego. Trudno też wyrokować, jakie będzie orzeczenie sądowe, ponieważ wpływ na nie ma szereg czynników, a w szczególności opinia biegłych sądowych psychiatrów. Co do zasady, nawet jeśli dojdzie do unieważnienia umowy, bank może się domagać się zwrotu pieniędzy przekazanych w ramach kredytu.
Niestety, jeżeli nie ma żadnego dokumentu wskazującego, że pieniądze z kredytu zostały przekazane „tancerce”, to sprawa jest trudna. Można próbować zawiadomić prokuratora o podejrzeniu dokonania przestępstwa oszustwa (wyłudzenia) z art. 286 Kodeksu karnego, ale muszą być jakieś dowody, albo choćby świadkowie, którzy tą okoliczność potwierdzą. Obawiam się, że może to być jedyna droga.
Kliknij tutaj i zapytaj prawnika online ›
Przykłady
Kredyt pod wpływem manii – historia Piotra
Piotr, cierpiący na chorobę afektywną dwubiegunową, w okresie nasilonej manii wpadł w obsesję pomagania innym. W tym czasie poznał kobietę, którą uznał za swoją "misję do uratowania". Zaciągnął na siebie kredyt konsumencki w wysokości 80 tys. złotych i natychmiast przekazał jej gotówkę, tłumacząc to „pomocą w rozpoczęciu nowego życia”. Dopiero po epizodzie manii, kiedy jego stan zdrowia się ustabilizował, zorientował się, że padł ofiarą manipulacji. Podczas podpisywania umowy kredytowej był przekonany, że czyni coś wielkiego i dobrego, nie rozumiejąc w pełni prawnych konsekwencji swoich działań.
Podpisanie aktu darowizny w trakcie psychozy – przypadek Marii
Maria, osoba z przewlekłą schizofrenią paranoidalną, w trakcie zaostrzenia objawów psychotycznych podpisała akt darowizny, w którym przekazywała swoje mieszkanie kuzynowi. Kuzyn od dawna wiedział o jej problemach zdrowotnych, ale twierdził, że „przypomniała sobie o jego pomocy sprzed lat i chciała się odwdzięczyć”. Dopiero po kilku tygodniach, gdy Maria wróciła pod opiekę psychiatry i odzyskała względną stabilność, zaczęła rozumieć, że nie miała pojęcia, co tak naprawdę podpisała. Jej pełnomocnik złożył wniosek o stwierdzenie nieważności aktu z uwagi na stan wyłączający świadomość w chwili składania oświadczenia woli.
Spłacanie kredytu za zakup luksusowego sprzętu – dramat Marcina
Marcin, młody mężczyzna z rozpoznanym zespołem borderline i okresowymi epizodami depresyjno-impulsywnymi, w stanie silnego zaburzenia emocjonalnego podpisał umowę na kredyt ratalny w sklepie elektronicznym na kwotę 30 tys. zł. Zakupił konsolę, laptopa gamingowego i telefon, których realnie nie potrzebował – zrobił to, by „poprawić sobie nastrój”. Sprzedawca wspominał później, że klient był „nienaturalnie pobudzony, mówił nieskładnie, był rozkojarzony”. Marcin po kilku dniach zorientował się, że nie jest w stanie udźwignąć zobowiązania, a zakup był całkowicie nieracjonalny. Jego rodzina rozpoczęła działania prawne mające na celu wykazanie, że umowa została zawarta w stanie wyłączającym swobodne powzięcie decyzji.
Podsumowanie
Podpisanie umowy kredytowej przez osobę cierpiącą na chorobę psychiczną może zostać uznane za nieważne, jeśli zostanie udowodnione, że w chwili jej zawierania znajdowała się ona w stanie wyłączającym świadome lub swobodne podjęcie decyzji. Kluczowe znaczenie ma tu nie tyle sama diagnoza, co konkretna kondycja psychiczna w danym momencie. W przypadkach takich jak mania, epizody psychotyczne czy głębokie zaburzenia emocjonalne możliwe jest wzruszenie umowy w sądzie, jednak wymaga to mocnych dowodów, w tym dokumentacji medycznej i opinii biegłych. Ochrona osoby chorej psychicznie jest nadrzędna wobec dobrej wiary drugiej strony umowy, ale każda sprawa wymaga indywidualnej analizy.
Oferta porad prawnych
Jeśli Ty lub bliska Ci osoba znalazła się w trudnej sytuacji prawnej związanej z chorobą psychiczną i zawarciem niekorzystnej umowy, zapraszamy do skorzystania z naszych porad prawnych online. Oferujemy szybki kontakt z doświadczonym prawnikiem, analizę dokumentów oraz indywidualne podejście do każdej sprawy. Porady udzielane są wygodnie, bez wychodzenia z domu – wystarczy wypełnić formularz na naszej stronie, a my zajmiemy się resztą.
Źródła:
1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
2. Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego - Dz.U. 1964 nr 43 poz. 296
3. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 lutego 2006 r., IV CSK 7/05
4. Orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 30 kwietnia 1976 r., III CRN 25/76
Przekazanie gospodarstwa rolnego w zamian za emeryturę
