Wykorzystanie zdjęć zwierząt do reklamowania produktu

Ochrona wizerunku w świetle prawa

W pierwszej kolejności wskazać należy, że wizerunek jest jednym z dóbr osobistych człowieka i podlega ochronie. Zgodnie z art. 23 i 24 ustawy Kodeks cywilny:

„Art. 23. Dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach.

Art. 24. § 1. Ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne. W razie dokonanego naruszenia może on także żądać, ażeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności ażeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Na zasadach przewidzianych w kodeksie może on również żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny.

§ 2. Jeżeli wskutek naruszenia dobra osobistego została wyrządzona szkoda majątkowa, poszkodowany może żądać jej naprawienia na zasadach ogólnych.

§ 3. Przepisy powyższe nie uchybiają uprawnieniom przewidzianym w innych przepisach, w szczególności w prawie autorskim oraz w prawie wynalazczym”.

Zatem za bezprawne wykorzystywanie (rozpowszechnianie) cudzego wizerunku mogą się Państwo narazić na odpowiedzialność cywilną. Jednakże rozpowszechnianie wizerunku nie będzie bezprawne, jeżeli uprawniony (osoba przedstawiona) wyrazi zgodę na rozpowszechnianie swojego wizerunku.

Wyraźna zgoda na wykorzystanie wizerunku

W orzecznictwie przyjmuje się, że w sprawie o ochronę dóbr osobistych w postaci wizerunku nie można w zasadzie domniemywać zgody na rozpowszechnianie wizerunku. Zgoda taka powinna być wyraźna.

Tak też m.in. przyjął Sąd Apelacyjny w Warszawie, wskazując, że „w procesie o ochronę dóbr osobistych pozwany ma obowiązek wykazać, że jego działanie nie było bezprawne, a w sprawie o ochronę wizerunku wykazać, iż uzyskał zgodę uprawnionego (poszkodowanego) na rozpowszechnianie jego wizerunku w oznaczonych warunkach” (wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 19 kwietnia 2000 r., sygn. akt I ACa 1455/99).

Podobnie stwierdzono także w wyroku Sąd Apelacyjnego w Katowicach: „zgoda na rozpowszechnienie wizerunku musi być niewątpliwa, zatem osoba jej udzielająca musi mieć pełną świadomość nie tylko formy przedstawienia jej wizerunku, ale także miejsca i czasu publikacji, zestawienia z innymi wizerunkami i towarzyszącego jej komentarza, czyli musi to być zgoda także co do warunków dopuszczalnego wykorzystania wizerunku. Istnienia zgody uprawnionego ani jej zakresu nie domniemywa się. Pozwany ma zatem obowiązek wykazać, że uzyskał zgodę uprawnionego na rozpowszechnianie jego wizerunku w oznaczonych warunkach” (wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach – I Wydział Cywilny z dnia 12 czerwca 2014 r., sygn. akt I ACa 185/14).

Odstępstwa od obowiązku uzyskania zgody na wykorzystanie wizerunku

Niekiedy jednak przepisy wyraźnie wskazują, że zgoda nie jest wymagana. Takim przepisem jest przede wszystkim art. 81 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych:

„Art. 81. 1. Rozpowszechnianie wizerunku wymaga zezwolenia osoby na nim przedstawionej. W braku wyraźnego zastrzeżenia zezwolenie nie jest wymagane, jeżeli osoba ta otrzymała umówioną zapłatę za pozowanie.

2. Zezwolenia nie wymaga rozpowszechnianie wizerunku:

1) osoby powszechnie znanej, jeżeli wizerunek wykonano w związku z pełnieniem przez nią funkcji publicznych, w szczególności politycznych, społecznych, zawodowych;

2) osoby stanowiącej jedynie szczegół całości takiej jak zgromadzenie, krajobraz, publiczna impreza”.

Zatem zezwolenie nie będzie konieczne, jeżeli osoba otrzymała wynagrodzenie za pozowanie, a nie było co do tego żadnych zastrzeżeń. Zezwolenia nie wymaga także rozpowszechnianie wizerunku osoby powszechnie znanej oraz osoby stanowiącej jedynie szczegół całości.

Ochrona prawa do wizerunku osób fizycznych i osób prawnych

Dalej wskazać należy, że o prawie do wizerunku można mówić w zasadzie jedynie w przypadku osób fizycznych, ewentualnie także wobec osób prawnych na zasadzie art. 43 w zw. z art. 23 Kodeksu cywilnego. Chociaż w tym ostatnim przypadku w orzecznictwie raczej się to wyklucza.

„Zgodnie z art. 43 KC przepisy o ochronie dóbr osobistych osób fizycznych stosuje się odpowiednio do osób prawnych, a zatem także do przedsiębiorstw państwowych (art. 33 par. 1 pkt 2 KC). Odpowiednie stosowanie art. 23 KC wyłącza z zakresu tej ochrony takie jednak dobra osobiste człowieka, które w przypadku osoby prawnej w ogóle nie mogą być brane pod uwagę, jak np. zdrowie lub wizerunek. Nie jest bowiem wizerunkiem osoby prawnej ani wizerunek miejsca jej siedziby ani osób, wchodzących w skład jej organów, lub nawet całego zespołu itp., jej elementów (z osobna lub łącznie wziętych)” (wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 25 maja 1977 r., sygn. akt I CR 159/77).

W związku z powyższym wskazać należy, że ochronę prawa do wizerunku należy odnosić do osób fizycznych.

Tak też przyjął Sąd Apelacyjny w Warszawie, wskazując, że „dobro osobiste, jakim jest wizerunek, który oznacza fizyczny obraz jednostki, wiąże się jedynie z osobą fizyczną, a nie osobą prawną. Do ochrony prawa do wizerunku nawiązuje wprost przepis art. 81. ust. 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 880 ze zm.), zgodnie, z którym rozpowszechnianie wizerunku wymaga zezwolenia osoby na nim przedstawionej. Natomiast w odniesieniu do osoby prawnej zaliczenie wizerunku do kategorii dóbr osobistych tej osoby jest nieuzasadnione” (wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie – V Wydział Cywilny z dnia 27 czerwca 2017 r., sygn. akt VI ACa 293/16).

„Pojęcie wizerunku obejmuje dostrzegalne, fizyczne cechy człowieka, tworzące jego wygląd i pozwalające na identyfikację osoby wśród ludzi jako obraz fizyczny, portret, rozpoznawalną podobiznę” (wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu – I Wydział Cywilny z dnia 30 stycznia 2014 r., sygn. akt I ACa 1452/13).

Zatem dla rozpowszechnia wizerunku powożącego konieczna będzie jego zgoda, jeżeli nie znajdzie zastosowania wyłączenie z art. 81 ust. 2 pkt 2 Prawa autorskiego (powożący stanowi tylko szczegół całości). Natomiast samo zakupienie zdjęcia nie musi oznaczać, że fotograf uzyskał taką zgodę od powożącego. Czym innym jest bowiem utrwalenie postaci powożącego przez fotografa, a czym innym jest jej rozpowszechnianie.

Uwypuklił tę okoliczność także Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 22 maja 2015 r. wskazując, że „wizerunek jako odrębne dobro osobiste wymieniony został wprost w art. 23 KC. Gwarancje jego ochrony znalazły się też w art. 81 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 666), który podkreśla autonomię decydowania o zakresie i okolicznościach publicznego udostępnienia wizerunku danej osoby. Wkroczenie w sferę tej autonomii i rozpowszechnianie wizerunku bez zgody uprawnionego stanowi o naruszeniu ww. dobra” (wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie – I Wydział Cywilny z dnia 22 maja 2015 r., sygn. akt I ACa 1741/14).

Jeżeli są zatem jakiekolwiek wątpliwości co do takiej zgody, to należałoby ją wyraźnie od powożącego uzyskać.

Czy wizerunek zwierzęcia podlega ochronie?

Jeżeli zaś chodzi o postać zwierzęcia, to polskie prawo takiego „wizerunku” bezpośrednio nie chroni i nie jest konieczna zgoda jego właściciela na rozpowszechnianie. Gdyby jednak postać zwierzęcia została przedstawiona w złym świetle lub w jakiś inny sposób wyrządziło to szkodę właścicielowi zwierzęcia, to nie można z góry wykluczyć odpowiedzialności na zasadzie art. 415 Kodeksu cywilnego: „kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia”.

Skoro jednak zdjęcia zostały zrobione podczas zawodów czy innych oficjalnych uroczystości, warto również sprawdzić, czy nie ma w regulaminie takich zawodów żadnych postanowień dotyczących tych kwestii. Być może w postanowieniach regulaminu jest postanowienie, że przez udział w zawodach/uroczystości udziela się zarazem zgody na rozpowszechnianie wizerunku.