Świadczenie wspierające zamiast pielęgnacyjnego, co przysługuje opiekunom osób z niepełnosprawnościami?

Jakie świadczenia opiekuńcze obowiązują po zmianach od 2024 r.?

Z dniem 1 stycznia 2024 r. weszła w życie ustawa z dnia 7 lipca 2023 r. o świadczeniu wspierającym (Dz. U. poz. 1429 z późn. zm.; dalej „u.ś.w.”), na mocy której uchylony został art. 16a ust. 1 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 323 z późn. zm.) (dalej jako: „u.ś.r.”), który określał przesłanki nabycia prawa do specjalnego zasiłku opiekuńczego. W istotny sposób zmieniły się również zasady przyznawania świadczenia pielęgnacyjnego uregulowanego w art. 17 u.ś.r. Przy czym nadal z tych świadczeń na dotychczasowych zasadach mogą korzystać osoby, które uzyskały do nich prawo przed 1 stycznia 2024 r.

Przypomnę, że podstawowym warunkiem uzyskania tych świadczeń było niepodejmowanie lub rezygnacja z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad osobą legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji.

Przeszkodą w uzyskaniu tych świadczeń opiekuńczych było posiadanie uprawnień do wskazanych przez ustawodawcę innych świadczeń, w tym do:

1. tzw. świadczenia emerytalno-rentowego, tj. np. do emerytury, renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego, świadczenia przedemerytalnego lub rodzicielskiego świadczenia uzupełniającego albo
2. specjalnego zasiłku opiekuńczego, świadczenia pielęgnacyjnego lub zasiłku dla opiekuna.

Co więcej, specjalny zasiłek opiekuńczy przyznawany był po spełnieniu kryterium dochodowego. Oba świadczenia można jednak było pobierać bez względu na wiek osoby wymagającej opieki.

Za sprawą ustawy o świadczeniu wspierającym, począwszy od 1 stycznia 2024 r. został uchylony przepis art. 16a ustawy o świadczeniach rodzinnych, co oznacza, że specjalny zasiłek opiekuńczy nie będzie już przyznawany.

Ponadto nastąpiła istotna zmiana art. 17 ustawy o świadczeniach rodzinnych skutkująca m.in. możliwością przyznania świadczenia pielęgnacyjnego bez konieczności rezygnowania z aktywności zawodowej dla osób sprawujących opiekę nad osobą legitymującą się takim samym jak wcześniej wymaganym orzeczeniem, ale tylko w wieku do ukończenia 18. roku życia.

Przy czym w razie opieki nad więcej niż jedną osobą w wieku do ukończenia 18. roku życia legitymującą się wymienionym orzeczeniem, wysokość świadczenia pielęgnacyjnego ulega podwyższeniu o 100% na drugą i każdą kolejną osobę, nad którą sprawowana jest opieka.

Przy ustalaniu uprawnień do świadczenia pielęgnacyjnego od 1 stycznia 2024 r. nie ma także już znaczenia, czy osoba sprawująca opiekę ma przyznane świadczenie emerytalno-rentowe.

Zasady przejściowe — co z prawami nabytymi?

Wprowadzając wymienione zmiany, ustawodawca jednocześnie w art. 63 ustawy o świadczeniu wspierającym zastrzegł, iż:

1) w sprawach o świadczenie pielęgnacyjne i specjalny zasiłek opiekuńczy, do których prawo powstało do dnia 31 grudnia 2023 r., stosuje się przepisy dotychczasowe,

2) osoby, którym przed dniem 1 stycznia 2024 r. albo od tego dnia, na zasadach obowiązujących do dnia 31 grudnia 2023 r., przyznane zostało co najmniej do dnia 31 grudnia 2023 r. prawo do świadczenia pielęgnacyjnego albo specjalnego zasiłku opiekuńczego, zachowują do nich prawo na zasadach obowiązujących do dnia 31 grudnia 2023 r.:

a) nie dłużej jednak niż do końca okresu, na który prawo zostało przyznane,

b) również w przypadku, gdy osobie, nad którą sprawują opiekę, zostało wydane nowe orzeczenie o stopniu niepełnosprawności albo orzeczenie o niepełnosprawności, pod warunkiem złożenia wniosku o nowe orzeczenie o stopniu niepełnosprawności albo o niepełnosprawności w terminie 3 miesięcy od dnia następującego po dniu, w którym upłynął termin ważności dotychczasowego orzeczenia, a następnie złożenia wniosku o ustalenie prawa odpowiednio do świadczenia pielęgnacyjnego albo specjalnego zasiłku opiekuńczego w terminie 3 miesięcy, licząc od wydania orzeczenia o stopniu niepełnosprawności albo o niepełnosprawności.

Co więcej, prawo do specjalnego zasiłku opiekuńczego będzie przysługiwało również po upływie okresu zasiłkowego, na który prawo zostało przyznane, jeżeli wniosek o ustalenie prawa do specjalnego zasiłku opiekuńczego na nowy okres zasiłkowy zostanie złożony w terminie 3 miesięcy od dnia następującego po dniu, w którym zakończy się dotychczasowy okres zasiłkowy. Przypomnijmy, iż okres zasiłkowy dla specjalnego zasiłku opiekuńczego obejmuje okres od 1 listopada do 31 października następnego roku kalendarzowego.

Zarówno świadczenie pielęgnacyjne, jak i specjalny zasiłek opiekuńczy nie będą należne, jeżeli osobie wymagającej opieki zostanie przyznane prawo do świadczenia wspierającego.

Czym jest świadczenie wspierające i dla kogo jest przeznaczone?

Wspomniana na wstępie ustawa o świadczeniu wspierającym przewiduje nowy rodzaj wsparcia, które skierowane jest do osób niepełnosprawnych od ukończenia 18 roku życia, mających potrzebę wsparcia oraz zasady przyznawania i wypłacania tego świadczenia.

Zgodnie z art. 3 u.ś.w. celem świadczenia wspierającego jest udzielenie osobom niepełnosprawnym mającym potrzebę wsparcia pomocy służącej częściowemu pokryciu wydatków związanych z zaspokojeniem szczególnych potrzeb życiowych tych osób. Świadczenie wspierające skierowane bezpośrednio do osób z niepełnosprawnościami i przysługuje bez względu na dochody (brak kryterium dochodowego), a także niezależnie od innych form wsparcia otrzymywanych przez osoby z niepełnosprawnościami.

Prawo do świadczenia wspierającego uzależnione jest od uzyskania przez osobę z niepełnosprawnością decyzji ustalającej poziom potrzeby wsparcia na poziomie od 70 do 100 punktów. Wniosek o wydanie takiej decyzji należy złożyć do wojewódzkiego zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności (wojewoda), począwszy od 1 stycznia 2024 r.

Wysokość świadczenia wspierającego zależy od poziomu potrzeby wsparcia, czyli liczby przyznanych punktów i jest powiązana z wysokością renty socjalnej. Kwota świadczenia wynosi od 40% renty socjalnej (w przypadku ustalenia poziomu potrzeby wsparcia między 70 a 74 punktów) do 220% renty socjalnej (ustalenie poziomu potrzeby wsparcia na poziomie od 95 do 100 punktów).

Kto nie może skorzystać ze świadczenia wspierającego?

Świadczenie wspierające nie przysługuje, jeżeli:

1. osoba uprawniona do świadczenia wspierającego została umieszczona w domu pomocy społecznej, w rodzinnym domu pomocy, zakładzie opiekuńczo-leczniczym, zakładzie pielęgnacyjno-opiekuńczym, placówce zapewniającej całodobową opiekę osobom niepełnosprawnym, przewlekle chorym lub osobom w podeszłym wieku, zakładzie karnym, zakładzie poprawczym, areszcie śledczym albo schronisku dla nieletnich,
2. osoba uprawniona do świadczenia wspierającego uzyskała za granicą prawo do świadczenia o podobnym charakterze, chyba że dwustronne umowy o zabezpieczeniu społecznym stanowią inaczej,
3. inna osoba jest uprawniona za granicą do świadczenia na pokrycie wydatków związanych z opieką nad osobą uprawnioną do świadczenia wspierającego, chyba że dwustronne umowy o zabezpieczeniu społecznym stanowią inaczej.

Prawo do świadczenia wspierającego jest ustalane od miesiąca, w którym wpłynął wniosek. Przy czym ustawodawca zastrzegł, że jeżeli zostanie on złożony w okresie 3 miesięcy, licząc od dnia wydania decyzji ustalającej poziom potrzeby wsparcia, prawo do świadczenia wspierającego ustala się od miesiąca, w którym złożono wniosek o wydanie decyzji ustalającej poziom potrzeby wsparcia. Oznacza to, że od 1 stycznia 2024 r. osoby z niepełnosprawnością, które zamierzają ubiegać się o świadczenie wspierające, powinny składać wniosek o ustalenie poziomu potrzeby wsparcia do wojewódzkiego zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności.

Podmiotem właściwym w zakresie prowadzenia postępowania w sprawie świadczenia wspierającego oraz wypłacania tego świadczenia jest ZUS. Przy czym mogą to być jednostki organizacyjne tego organu inne niż właściwe ze względu na miejsce zamieszkania osoby ubiegającej się o świadczenie wspierające lub pobierającej to świadczenie.

Ustawa o świadczeniu wspierającym przewiduje także uprawnienia dla osób udzielających wsparcia osobie uprawnionej do świadczenia wspierającego. W myśl art. 6 u.ś.w. za osobę, która nie podejmuje zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej ze względu na potrzebę udzielania wsparcia osobie niepełnosprawnej wspólnie z nią zamieszkującej i gospodarującej, Zakład Ubezpieczeń Społecznych opłaca składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe z ubezpieczenia społecznego, na zasadach określonych w ustawie z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych oraz składki na ubezpieczenie zdrowotne na zasadach określonych w ustawie z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych. Prawo do objęcia ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi oraz ubezpieczeniem zdrowotnym może przysługiwać tylko jednej osobie udzielającej wsparcia.

Co może zrobić opiekun seniora po zmianie przepisów?

Jeżeli przed 1 stycznia 2024 r. nie miał Pan przyznanego świadczenia pielęgnacyjnego lub specjalnego zasiłku opiekuńczego, obecnie nie ma Pan już możliwości ubiegania się o te świadczenia. Pana dziadek może natomiast wnioskować o przyznanie świadczenia wspierającego. Z kolei Pan jako opiekun mógłby zgłosić się do ZUS, który opłacałby za Pana składki emerytalno-rentowe i zdrowotną.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 7 lipca 2023 r. o świadczeniu wspierającym - Dz.U. 2023 poz. 1429
2. Ustawa z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych - Dz.U. 2003 nr 228 poz. 2255
3. Ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych - Dz.U. 1998 nr 137 poz. 887
4. Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych - Dz.U. 2004 nr 210 poz. 2135