Rozdzielność majątkowa a oszczędności małżonka, co można odzyskać po rozstaniu?

Rozdzielność majątkowa — co naprawdę oznacza dla małżonków?

Zgodnie z art. 47 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (K.r.o.): Małżonkowie mogą przez umowę zawartą w formie aktu notarialnego wspólność ustawową rozszerzyć lub ograniczyć albo ustanowić rozdzielność majątkową lub rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków (umowa majątkowa). Ponadto stosownie do art. 51 i art. 51¹ K.r.o. – w razie umownego ustanowienia rozdzielności majątkowej każdy z małżonków zachowuje zarówno majątek nabyty przed zawarciem umowy, jak i majątek nabyty później; każdy z małżonków zarządza samodzielnie swoim majątkiem.

W Pańskim przypadku mamy do czynienia z tzw. zwykłą rozdzielnością majątkową (czyli bez wyrównania dorobków). W piśmiennictwie podkreśla się, że: Ustrój rozdzielności majątkowej to reżim zapewniający każdemu z małżonków najdalej idącą autonomię względem współmałżonka. Autonomia ta przejawia się w kwestiach: przynależności poszczególnych przedmiotów majątkowych do majątków małżonków, sprawowania zarządu, odpowiedzialności za długi, losu majątków małżonków w razie ustania ustroju. Z uwagi na prostotę cechującą ten reżim niektórzy autorzy zagraniczni wskazują, że rozdzielność majątkowa właściwie nie jest małżeńskim ustrojem majątkowym, lecz raczej brakiem ustroju. Jest to jednak wniosek zbyt daleko idący. (Fras Mariusz (red.), Habdas Magdalena (red.), Kodeks rodzinny i opiekuńczy i aktualizowany).

Co do generalnych uwag dotyczących ustroju majątkowego małżeńskiego, jakim jest rozdzielność majątkowa, to należy zauważyć i podkreślić, że: Konieczne jest jednak, by strony decydujące się na wybór omawianego ustroju miały świadomość, że ani w czasie jego trwania, ani po jego ustaniu nie zapewnia on uczestnictwa w majątku czy też w zysku wypracowanym przez współmałżonka. Może się to okazać szczególnie niedogodne dla małżonka, który uzyskuje znacznie niższe dochody z działalności zarobkowej niż współmałżonek lub też w ogóle nie jest aktywny zawodowo, poświęciwszy się całkowicie pracy w domu i wychowaniu dzieci. W świetle reguł omawianego reżimu nie ma przy tym znaczenia fakt, iż poprzez swą pomoc małżonek umożliwił lub ułatwił współmałżonkowi powiększenie majątku tego ostatniego. (Fras Mariusz (red.), Habdas Magdalena (red.), Kodeks rodzinny i opiekuńczy i aktualizowany).

Czy można żądać zwrotu oszczędności i nakładów?

W świetle powyższych uwag ogólnych należy stwierdzić, że wypracowany majątek osobisty żony stanowi wyłącznie jej majątek. Jednakże podkreślił Pan okoliczność łożenia ze swojego majątku osobistego na majątek osobisty małżonki. Wobec tego na uwagę zasługuje trafne stanowisko Sądu Apelacyjnego w Białymstoku przedstawione w uzasadnieniu wyroku z 4.02.2016 r., I ACa 512/15. W wyroku tym SA podkreślił, że:

1. Przepisy K.r.o. nie wskazują zasad rozliczeń między byłymi małżonkami pozostającymi w ustroju rozdzielności majątkowej ani w trakcie, ani po rozwiązaniu małżeństwa. W takim układzie stosunków do rozliczenia zastosowanie znajdą więc reguły ogólne, w tym przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu, które realizują ogólną zasadę, że nikt nie powinien się bogacić bezpodstawnie kosztem drugiego.
2. Co do zasady, jeżeli jeden z małżonków pozostających w ustroju rozdzielności majątkowej swoją aktywnością i zaangażowaniem finansowym i faktycznym współtworzył odrębny majątek drugiego małżonka, może domagać się rozliczenia i przywrócenia równowagi ekonomicznej na podstawie art. 405 i n. K.c.
3. Pojęcie zwykłych potrzeb rodziny nie obejmuje wydatków inwestycyjnych chyba, że chodzi o drobne inwestycje niewymagające większego zaangażowania środków majątkowych. Także współdziałanie w prowadzeniu przedsiębiorstwa jednego z małżonków nie mieści się w obowiązkach wynikających z małżeństwa, a fakt ustanowienia rozdzielności majątkowej nie oznacza zrzeczenia się roszczenia o zwrot korzyści, jakie wynikły z wkładu pracy i inwencji jednego z małżonków w działalność prowadzoną przez drugiego. Uzyskana bez podstawy prawnej korzyść nie zamyka się w kwocie zaoszczędzonego wynagrodzenia, lecz obejmuje także zyski, jakie wynikły z tej pracy. Potrzebujesz pomocy prawnika? Kliknij tutaj i opisz swój problem ›
   

Co można odzyskać, a co nie podlega rozliczeniu?

• Majątek wypracowany przez małżonkę po dacie ustanowienia rozdzielności majątkowej małżeńskiej pozostaje wyłączną własnością małżonki.
• Majątek wspólny wypracowany (powstały) do dnia ustanowienia rozdzielności majątkowej będzie podlegał podziałowi, przy czym możliwe są również rozliczenia nakładów z majątku wspólnego na majątek osobisty małżonka (w czasie trwania wspólności majątkowej małżeńskiej tj. do 2018 r.) –Każdy z małżonków powinien zwrócić wydatki i nakłady poczynione z majątku wspólnego na jego majątek osobisty, z wyjątkiem wydatków i nakładów koniecznych na przedmioty majątkowe przynoszące dochód. Może żądać zwrotu wydatków i nakładów, które poczynił ze swojego majątku osobistego na majątek wspólny. Nie można żądać zwrotu wydatków i nakładów zużytych w celu zaspokojenia potrzeb rodziny, chyba że zwiększyły wartość majątku w chwili ustania wspólności. (…) (art. 45 K.r.o.).
• Obydwoje współwłaściciele mają obowiązek partycypować w kosztach utrzymania domu. Po rozwodzie, jeżeli koszty ponosił jeden współwłaściciel, może żądać od drugiego zwrotu kosztów przypadających na udział we współwłasności (1/4). Natomiast w czasie trwania małżeństwa może Pan żądać, aby małżonka przyczyniała się do zaspokajania potrzeb rodziny, a więc do ponoszenia kosztów utrzymania domu.
• Z uwagi na okoliczność, że Pan swoją aktywnością współtworzył majątek odrębny małżonki, może się Pan domagać rozliczenia swoich nakładów na majątek odrębny żony na podstawie art. 405 Kodeks cywilny, czyli na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu.
• W mojej ocenie rozliczeniu nie będą podlegały kwoty łożone w związku z zaspokajaniem zwykłych potrzeb rodziny, ponieważ stosownie do przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego oboje małżonkowie obowiązani są, każdy według swych sił oraz swych możliwości zarobkowych i majątkowych, przyczyniać się do zaspokajania potrzeb rodziny, którą przez swój związek założyli; zadośćuczynienie temu obowiązkowi może polegać także, w całości lub w części, na osobistych staraniach o wychowanie dzieci i na pracy we wspólnym gospodarstwie domowym.

Wnioski

W Pana oraz małżonki sytuacji, bezpodstawnym wzbogaceniem żony będzie to, co mówiąc kolokwialnie – „zaoszczędziła” Pańskim kosztem, dzięki czemu mogła tworzyć swój majątek osobisty. Bezpodstawne wzbogacenie obejmuje również to, co Pan świadczył, czyli własną pracę włożoną w remont jej mieszkania i domu w zakresie jej w nim udziału, zakup materiałów budowlanych i inne koszty niezwiązane z utrzymaniem stricte rodziny (czyli np. część z przelanych kwot przeznaczona na inne cele niż domowe wydatki; część przelanych kwot powyżej kosztów utrzymania rodziny).

Źródła:

1. Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy - Dz.U. 1964 nr 9 poz. 59
2. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93