Alimenty na rodzica alkoholika• Data: 13-01-2024 • Autor: Łukasz Obrał |
Artykuł porusza skomplikowaną kwestię obowiązku alimentacyjnego dziecka względem rodzica alkoholika. Są to często bolesne tematy związane z trudną przeszłością rodziny. Taką sprawę opisał nam też pan Jan. Otóż po kilkunastu latach przypomniał sobie o nim jego ojciec, który opuścił rodzinę, a potem mama się z nim rozwiodła – bez orzekania o winie. Ojciec jest alkoholikiem, z tego powodu zawsze wyrzucano go z pracy. Nigdy się nie interesował rodziną, nie odwiedzał, nie płacił alimentów (tzn. były zasądzone, ale wypłacał je Fundusz). Teraz wrócił, wyrzucono go z kolejnej pracy. Jest starszym, schorowanym, wiecznie pijanym człowiekiem, bez pieniędzy (podobno ma tylko jakąś zapomogę). Pan Jan pyta, czy i w jakim stopniu są z mamą za niego odpowiedzialni? Czy można go zmusić do leczenia i od tego uzależnić ewentualną pomoc? Czy muszą kosztem naszych rodzin wspomagać go teraz, wiedząc, że i tak wszystko przepije? |
|
Obowiązek alimentacyjny dziecka względem rodzicaOdpowiadając na zadane pytanie, należy rozpatrzyć dwie kwestie: obowiązek alimentacyjny dziecka wobec ojca, a także obowiązek alimentacyjny pomiędzy byłymi małżonkami. Stosownie do przepisów prawa rodzinnego istnieje ustawowy obowiązek alimentowania rodziców przez dzieci. Obowiązek ten wynika z art. 128 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego oraz z art. 87 tego kodeksu. Według art. 128 K.r.o. obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania (obowiązek alimentacyjny) obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo. Natomiast zgodnie z art. 87 K.r.o. rodzice i dzieci obowiązani są wspierać się wzajemnie. Stosownie zaś do art. 129 § 1 Kodeksu rodzinnego obowiązek alimentacyjny obciąża zstępnych przed wstępnymi, a wstępnych przed rodzeństwem; jeżeli jest kilku zstępnych lub wstępnych – obciąża bliższych stopniem przed dalszymi. Z powyższych przepisów wynika, że nasz klient jako syn jest zobowiązany do wspierania swojego ojca i do alimentowania go. Jednak okoliczności, które poruszył w liście, mogą powodować, że obowiązek alimentacyjny wobec ojca nie powstanie lub autor pytania będzie miał możliwość uchylenia się od niego. Czy ojciec który nigdy nie interesował się dziećmi może teraz żądać od nich alimentów?Okoliczność, iż ojciec źle wywiązywał się ze swoich rodzicielskich obowiązków, unikał zatrudnienia, miał sprawę w sądzie o alimenty na rzecz dziecka i ich nie płacił, nie utrzymuje kontaktów z rodziną od wielu lat, nie dba o istnienie więzi rodzinnych, nie powoduje sama w sobie, że ojciec nie ma prawa do ubiegania się o alimenty od swojego dziecka. Jednak powyższe okoliczności mogą stanowić podstawę oddalenia powództwa, ze względu na jego niezgodność z zasadami współżycia społecznego. Zgodnie bowiem z art. 5 Kodeksu cywilnego, nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony. Tak samo za nadużycie prawa podmiotowego może być uznane żądanie alimentów przez osobę niezdolną do samodzielnego utrzymania się, która z własnej winy znalazła się w niedostatku. Uchylenie się od wykonania obowiązku alimentacyjnego względem uprawnionegoIstotne znaczenie może mieć wprowadzony jakiś czas temu do Kodeksu rodzinnego art. 1441, stosownie do którego zobowiązany może uchylić się od wykonania obowiązku alimentacyjnego względem uprawnionego, jeżeli żądanie alimentów jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Nie dotyczy to obowiązku rodziców względem ich małoletniego dziecka. Gdyby ojciec naszego klienta złożył w sądzie pozew o alimenty przeciwko niemu, może on powołać się na art. 1441 K.r.o. i żądać oddalenia powództwa ze względu na niezgodność takiego żądania z zasadami współżycia społecznego. Jak stwierdził Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 16 grudnia 1987 r. (sygn. akt. III CZP 91/86): „W razie rażąco niewłaściwego postępowania osoby uprawnionej do alimentów, budzącego powszechną dezaprobatę, dopuszczalne jest oddalenie powództwa w całości lub w części ze względu na zasady współżycia społecznego (art. 5 K.c.)”. Rażące naruszenie przez osobę uprawnioną do alimentacji zasad współżycia w rodzinie„W praktyce zdarzają się przypadki rażącego naruszenia przez osobę uprawnioną do alimentacji zasad współżycia w rodzinie. Takie sytuacje faktyczne występują zarówno przy istnieniu obowiązku alimentacyjnego rodziców względem ich dziecka niemogącego jeszcze rozpocząć samodzielnej działalności zawodowej i zarobkowej (art. 133 § 1 K.r.o.), jak i przy alimentowaniu rodziców przez ich dzieci oraz wykonywaniu obowiązku alimentacyjnego pomiędzy innymi krewnymi (art. 133 § 2 K.r.o.), a także przy alimentacji małżonka w czasie trwania małżeństwa i po jego ustaniu (art. 27 i art. 60 K.r.o.). Rażąco niewłaściwe postępowanie uprawnionego może polegać między innymi na: a) zachowaniach godzących w życie i zdrowie członka rodziny, b) zachowaniach naruszających godność, dobre imię i inne dobra osobiste człowieka, c) zawinionym popadnięciu w niedostatek lub umyślnym wywołaniu sytuacji prowadzącej do żądania alimentów. Zawinione zachowania są powszechnie potępiane w społeczeństwie i nie można zakładać, ażeby osoba doznająca krzywdy w każdym przypadku mimo to zobowiązana była do świadczenia alimentów na rzecz osoby ją krzywdzącej, tylko dlatego, że obowiązek alimentacyjny wynika z pokrewieństwa, małżeństwa albo z innych więzów, z którymi ustawa łączy ten obowiązek”.
W innym orzeczeniu Sądu Najwyższego – w wyroku z dnia 4 maja 1972 r., sygn. akt. III CRN 48/72 stwierdzono: „Także roszczenia alimentacyjne należy – stosownie do okoliczności – oceniać według zasad współżycia społecznego wytyczających granice uprawnień. Nadużycie prawa w tym zakresie może przejawiać się w tym, że osoba uprawniona w świetle przepisów prawa (art. 128 i 133 § 2 K.r.o.) do żądania alimentów doprowadza w celach szykany swoim zachowaniem, niezgodnym ostatecznie z jej własnym interesem do powstania stanu, który obiektywnie należałoby zakwalifikować jako stan niedostatku w sensie art. 133 § 2 K.r.o.”. Alimentacja rodzicówNależy pamiętać, że ojciec może żądać alimentów od dziecka, tylko jeżeli znajduje się w stanie niedostatku. Wynika to z art. 133 § 2 K.r.o., zgodnie z którym, uprawniony do świadczeń alimentacyjnych jest tylko ten, kto znajduje się w niedostatku (nie dotyczy to obowiązku rodziców względem dziecka, które nie jest w stanie utrzymać się samodzielnie). Stan niedostatku nie jest definiowany przez przepisy prawa. W doktrynie i orzecznictwie przyjmuje się, iż w stanie niedostatku pozostaje osoba, która nie jest w stanie własnymi siłami samodzielnie zaspokoić swoich usprawiedliwionych, podstawowych potrzeb. Te usprawiedliwione potrzeby to takie jak potrzeby mieszkaniowe, związane z pożywieniem, a także potrzeby zdrowotne. Przyjmuje się również, że do podstawowych potrzeb należy wliczyć także te związane z edukacją, wypoczynkiem, kulturą itp. Usprawiedliwione potrzeby zawsze są oceniane indywidualnie i są one różne w odniesieniu do poszczególnych osób. Kiedy powstaje obowiązek alimentacyjny względem rodzica?Stan niedostatku nie ogranicza się do wypadku, gdy uprawniony do alimentacji nie ma żadnych środków utrzymania. W stanie niedostatku znajduje się również taka osoba, której sytuacja materialna powoduje, że nie jest ona w stanie w pełni zaspokoić swoich usprawiedliwionych potrzeb. Tak więc, jeżeli dana osoba jest w stanie zaspokoić swoje potrzeby tylko w części, obowiązek alimentacyjny obejmuje pozostałą część. Podkreślić należy, że obowiązek alimentacyjny może powstać tylko wtedy, gdy niedostatek powstał w związku z czynnikiem obiektywnym, niezależnym od woli osoby, która w niego popadła. Obowiązek alimentacyjny nie powstanie wobec osoby, która pozostaje w niedostatku z własnej winy np. nie podejmuje pracy, mimo zdolności do jej podjęcia, lekkomyślnie rezygnuje z pracy, nie ubiega się o świadczenia z systemu ubezpieczeń społecznych, mimo zaistnienia przesłanek do ich przyznania. Takie okoliczności z pewnością nie mogą zostać uznane za nieporadność i obiektywne czynniki powodujące, że Pana ojciec znajduje się w stanie niedostatku. Alimenty na rzecz ojca alkoholikaRównież niepodejmowanie przez ojca działań w celu wyjścia z nałogu np. przez podjęcie leczenia odwykowego, jest przesłanką uzasadniającą twierdzenie, że ojciec znalazł się w stanie niedostatku z własnej winy.[ Nawet jeśli ojciec pana Jana znajduje się w stanie niedostatku, to z listu wynika, że stan ten jest co najmniej w dużym stopniu przez niego zawiniony. To ojciec swoim działaniem – nadużywanie alkoholu, uchylanie się od pracy, dyscyplinarne zwolnienia z pracy, niewywiązywanie się z własnego obowiązku alimentacyjnego itp. – doprowadził do takiej sytuacji, w której może nie mieć wystarczających środków na własne utrzymanie. Z uwagi na powyższe należy stwierdzić, że obowiązek alimentacyjny syna w stosunku do ojca nie zaistniał, ze względu na to, że ojciec znajduje się co prawda w stanie niedostatku, ale taki stan jest zawiniony przez niego, a jeżeli sąd ewentualnie uznałby, że taki stan istnieje z powodu czynników obiektywnych (w co wątpię), to można żądać oddalenia powództwa o alimenty ze względu na jego niezgodność z zasadami współżycia społecznego. Wiele przemawia za tym, iż w przypadku skierowania przeciwko autorowi pytania pozwu o alimenty sąd oddali takie powództwo. Jednak ostateczne rozstrzygnięcie w kwestii stanu niedostatku, a więc tego, czy obowiązek alimentacyjny syna wobec ojca istnieje oraz w kwestii zgodności (niezgodności) ewentualnego roszczenia ojca z zasadami współżycia społecznego, należy wyłącznie do sądu. Obowiązek alimentacyjny między byłymi małżonkamiW czasie trwania małżeństwa oboje małżonkowie obowiązani są, każdy według swych sił oraz swych możliwości zarobkowych i majątkowych, przyczyniać się do zaspokajania potrzeb rodziny (art. 27 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego). Po rozwiązaniu małżeństwa przez rozwód małżonkowie są nadal zobowiązani do wzajemnej pomocy w zakresie utrzymania. Kwestie obowiązku rozwiedzionych małżonków Kodeks rodzinny i opiekuńczy normuje w art. 60. Zgodnie z przepisami prawa rodzinnego obowiązek alimentacyjny byłych małżonków uzależniony jest od orzeczenia o winie, jakie zawarte było w wyroku rozwodowym. Stwierdzenie winy w rozkładzie pożycia jest bardzo istotne, ponieważ pociąga za sobą skutki w zakresie prawa do alimentów rozwiedzionych małżonków. Sąd w wyroku rozwodowym może orzec, że rozwód nastąpił z wyłącznej winy jednego z małżonków, obojga małżonków lub bez ich winy. Sąd może też na zgodne żądanie małżonków zaniechać o orzekaniu o winie – wówczas traktuje się małżonków tak, jak gdyby żadne z nich nie ponosiło winy za rozkład pożycia. Kiedy rozwiedziony może żądać alimentów od byłego małżonka?Zgodnie z art. 60 § 1 K.r.o. małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia i który znajduje się w niedostatku, może żądać od drugiego małżonka rozwiedzionego dostarczania środków utrzymania w zakresie odpowiadającym usprawiedliwionym potrzebom uprawnionego oraz możliwościom zarobkowym i majątkowym zobowiązanego. Natomiast stosownie do § 2 art. 60 K.r.o., jeżeli jeden z małżonków został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia, a rozwód pociąga za sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego, sąd na żądanie małżonka niewinnego może orzec, że małżonek wyłącznie winny obowiązany jest przyczyniać się w odpowiednim zakresie do zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb małżonka niewinnego, chociażby ten nie znajdował się w niedostatku. Jako że rodzice autora pytania uzyskali rozwód bez orzekania o winie, zastosowanie będzie miał art. 60 § 1 K.r.o. Zgodnie z tym przepisem podstawą roszczenia o alimenty jest stan niedostatku małżonka uprawnionego. Kiedy wygasa obowiązek alimentacyjny względem byłego małżonka?Według § 3 art. 60 K.r.o., obowiązek dostarczania środków utrzymania małżonkowi rozwiedzionemu wygasa w razie zawarcia przez tego małżonka nowego małżeństwa. Jednakże gdy zobowiązanym jest małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za winnego rozkładu pożycia, obowiązek ten wygasa także z upływem pięciu lat od orzeczenia rozwodu, chyba że ze względu na wyjątkowe okoliczności sąd, na żądanie uprawnionego, przedłuży ten pięcioletni termin. Według art. 62 K.r.o., z zastrzeżeniem przepisu art. 61, do obowiązku dostarczania środków utrzymania przez jednego z małżonków rozwiedzionych drugiemu stosuje się odpowiednio przepisy o obowiązku alimentacyjnym między krewnymi. Jako że od dnia rozwodu upłynęło już prawdopodobnie więcej niż 5 lat, należy stwierdzić, iż stosownie do art. 60 § 3 K.r.o. ewentualny obowiązek alimentacyjny mamy pana Jana wobec jej byłego męża (o ile w ogóle powstał) wygasł. Rodzice rozwiedli się bowiem bez orzekania o winie. Wątpię, aby w przypadku ojca, ze względu na podane okoliczności, sąd przedłużył pięcioletni termin, w którym ewentualnie zaistniałby obowiązek alimentacyjny mamy wobec jej byłego męża. Z uwagi na to, że rozwód był bez orzekania o winie, ojciec klienta nie znajduje się w stanie niedostatku z przyczyn obiektywnych, a z własnej winy, od orzeczenia rozwodu upłynęło ponad 5 lat, należy więc stwierdzić, że mama nie jest w żadnym stopniu zobowiązana do alimentacji swojego byłego męża. Alimentacja osoby uzależnionej od alkoholuMimo że ojciec ma niewielkie szanse w opisanych okolicznościach na skuteczne domaganie się na drodze postępowania sądowego alimentów od syna i swojej byłej żony, to oczywiście, kierując się nie obowiązkiem, a innymi czynnikami (zwykłą ludzką dobrocią), może nasz klient pomagać swojemu ojcu, a jego mama – byłemu mężowi. Oczywiście mogą oni uzależnić pomoc od tego, czy ojciec zaprzestanie nadużywania alkoholu i podejmie leczenie. W obecnej sytuacji udzielanie mu pomocy jest uzależnione wyłącznie od ich dobrej woli. Żeby nie doszło do „przepijania” przez ojca ewentualnej pomocy, można pomagać mu nie przez dostarczanie pieniędzy, ale np. pożywienia czy ubrania lub w innej formie rzeczowej. Poddanie się leczeniu odwykowemu jest dobrowolne. Jednak ustawodawca, w celu zapobiegania negatywnym skutkom alkoholizmu, przewidział wyjątki od tej zasady. Postępowanie z osobami nadużywającymi alkoholu, uzależnionymi od alkoholu i procedurę leczenia przymusowego określa ustawa z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. Według ustawy osoba nadużywająca alkoholu, która z powodu tego nadużywania powoduje rozkład życia rodzinnego, demoralizację małoletnich, która uchyla się od pracy albo systematycznie zakłóca spokój lub porządek publiczny, może zostać zobowiązana do poddania się leczeniu w stacjonarnym lub niestacjonarnym zakładzie lecznictwa odwykowego. O zastosowaniu obowiązku poddania się leczeniu w zakładzie lecznictwa odwykowego orzeka – w postępowaniu nieprocesowym – sąd rejonowy właściwy według miejsca zamieszkania lub pobytu osoby, której postępowanie dotyczy. Przymusowe leczenie osoby uzależnionej od alkoholuSąd wszczyna postępowanie na wniosek gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych lub prokuratora. Rodzina osoby uzależnionej od alkoholu nie może więc zwrócić się bezpośrednio do sądu z wnioskiem o przymusowe leczenie. Ewentualny wniosek o podjęcie działań w celu wszczęcia postępowania sądowego o przymusowe leczenie należy skierować bądź to do prokuratury, bądź do gminnej komisji ds. rozwiązywania problemów alkoholowych. Orzeczenie o obowiązku poddania się leczeniu w stacjonarnym lub niestacjonarnym zakładzie lecznictwa odwykowego zapada po przeprowadzeniu rozprawy, która powinna odbyć się w terminie jednego miesiąca od dnia wpłynięcia wniosku. W toku postępowania sąd zarządza poddanie tej osoby odpowiednim badaniom biegłych, o ile taka opinia nie została wcześniej sporządzona. Z uwagi na powyższe należy stwierdzić, iż kierując się dobrą wolą i chęcią pomocy ojcu, pan Jan może złożyć w prokuraturze lub w komisji wniosek o podjęcie działań w celu przymusowego leczenia odwykowego jego ojca. PrzykładyPrzypadek Anny i jej ojca Anna, 35-letnia kobieta, od lat nie miała kontaktu z ojcem, który opuścił rodzinę, gdy była nastolatką. Jej ojciec przez lata zmagał się z alkoholizmem, co prowadziło do utraty kolejnych prac i braku stabilności. Gdy zachorował i znalazł się w trudnej sytuacji finansowej, zwrócił się do Anny o pomoc finansową. Mimo braku wcześniejszych więzi oraz złych wspomnień Anna stanęła przed trudnym wyborem, czy pomóc ojcu, który nigdy nie pełnił swojej rodzicielskiej roli.
Sytuacja Marka, który odmówił wsparcia ojcu Marek, 40-letni inżynier, dowiedział się, że jego ojciec, z którym nie utrzymywał kontaktu od lat, popadł w biedę z powodu alkoholizmu. Ojciec Marka nigdy nie był obecny ani wspierający, a ich ostatni kontakt miał miejsce, gdy Marek był dzieckiem. Kiedy ojciec poprosił go o alimenty, Marek zdecydował się odmówić, argumentując, że obowiązek alimentacyjny nie powinien obowiązywać w sytuacji, gdy rodzic nie wywiązywał się ze swoich obowiązków i nie utrzymywał żadnej więzi z dzieckiem.
Historia Karoliny i jej decyzji o pomocach rzeczowych Karolina, 30-letnia nauczycielka, musiała zmierzyć się z prośbą o pomoc finansową od swojego ojca alkoholika. Ojciec opuścił rodzinę, gdy była mała, i nigdy nie wykazywał zainteresowania jej życiem. Karolina postanowiła jednak pomóc, ale nie poprzez bezpośrednie świadczenia pieniężne. Zamiast tego zdecydowała się dostarczać ojcu podstawowe artykuły spożywcze i odzież, aby uniknąć ryzyka, że pieniądze zostaną wydane na alkohol. Ta decyzja pozwoliła jej pomóc ojcu, jednocześnie chroniąc ją przed konfliktem związanym z jego nałogiem. PodsumowanieArtykuł rzuca światło na złożone i emocjonalne dylematy związane z obowiązkiem alimentacyjnym wobec rodzica, który w przeszłości nie wywiązywał się ze swoich obowiązków. Przedstawione analizy i historie ukazują różne perspektywy i podejścia do tej trudnej sytuacji. Oferta porad prawnychPotrzebujesz porady prawnej dotyczącej obowiązków alimentacyjnych w trudnych sytuacjach rodzinnych? Skontaktuj się z nami! Już teraz opisz swoją sytuację przez formularz kontaktowy. Źródła:1. Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy - Dz.U. 1964 nr 9 poz. 59
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę, wypełniając formularz poniżej ▼▼▼. Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online O autorze: Łukasz Obrał Mgr prawa, absolwent Wydziału Prawa Uniwersytetu Rzeszowskiego. Od 2004 r. zatrudniony w jednostce pomocy społecznej na stanowisku podinspektora prawnika. Zajmuje się udzielaniem porad w zakresie prawa rodzinnego, cywilnego, pracy, karnego, zabezpieczeń społecznych. |
|
Zapytaj prawnika
Najnowsze pytania w dziale