Obowiązki w przypadku śmierci lub choroby rodzica

Obowiązek alimentacyjny wobec rodziców

Ustawa nie uzależnia w żaden sposób prawa do alimentów od miejsca zamieszkania dziecka czy miejsca zamieszkania rodziców. Orzeczenie w sprawie alimentów wydane i objęte zezwoleniem na wykonanie w jednym kraju UE będzie też podlegało wykonaniu w innym kraju UE. Urząd do spraw alimentacyjnych w kraju UE, w którym mieszka osoba uprawniona do alimentów, pomaga w dochodzeniu alimentów od osoby zobowiązanej.

Powstanie obowiązku alimentacyjnego wobec rodziców lub jednego z nich uzależnione jest od ich stanu zdrowia i sytuacji materialno-finansowej, natomiast dzieci muszą mieć możliwości zarobkowe, aby ten obowiązek spełnić. Obowiązek wspierania rodziców jest obowiązkiem istniejącym z mocy prawa, niezależnie od tego, czy został potwierdzony orzeczeniem sądu i wynika bezpośrednio z brzmienia art. 87 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Z kolei zgodnie z art. 128 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego obowiązek dostarczania środków utrzymania (obowiązek alimentacyjny) obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo. Według art. 133 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego uprawniony do świadczeń alimentacyjnych jest tylko ten, kto znajduje się w niedostatku, ponadto gdy dzieci mają możliwości finansowe, by obowiązek alimentacyjny spełnić. Wśród definicji niedostatku, które pojawiają się w orzecznictwie i na które mogą powoływać się sądy, gdyby doszło do sprawy sądowej, można wyróżnić sytuacje, w których:

– dana osoba ma trudności z utrzymaniem się na minimalnym poziomie,

– nie jest w stanie zaspokoić swoich usprawiedliwionych potrzeb w całości lub w części, jako że nie ma żadnych lub wystarczających możliwości zarobkowych albo majątkowych,

– nie dysponuje środkami pozwalającymi jej m.in. na systematyczne opłacanie czynszu mieszkaniowego.

– niedostatek nie wiąże się z zupełnym niezaspokojeniem usprawiedliwionych potrzeb – jeżeli uprawniony jest chory, to do potrzeb tych należą i lekarstwa.

Definicja niedostatku

Można przyjąć według pojęcia „węższego”, iż w niedostatku znajduje się ten, kogo nie stać na zapewnienie sobie własnym staraniem egzystencji na minimalnym poziomie. Według pojęcia „szerszego” natomiast niedostatek to niemożność czynienia wydatków pozwalających na normalne życie na godziwym poziomie, adekwatnym do zindywidualizowanych potrzeb materialnych i niematerialnych określonej osoby. Przy tym w orzecznictwie określa się, iż stan niedostatku to stan zbliżony do minimum socjalnego, jak również istnieje pogląd, iż ów stan należy indywidualizować w odniesieniu do sytuacji uprawnionego, a więc również przy uwzględnieniu określonej dotychczasowej stopy życiowej uprawnionego, stanu zdrowia, wykonywanego zawodu itp. Zatem rodzic ma prawo ubiegać się od swojego dorosłego dziecka alimentów, kiedy nie jest w stanie samodzielnie zaspokoić swoich potrzeb życiowych. Jednakże żądanie to musi być zgodne z zasadami współżycia społecznego i nie może przewyższać możliwości finansowych osoby zobowiązanej. Na przykład wbrew zasadom współżycia społecznego będzie żądanie alimentów przez matkę od dziecka, w sytuacji gdy w przeszłości dziecko było nieodpowiednio traktowane w czasie, kiedy pozostawało pod jej opieką, niełożenie na utrzymanie dziecka, gdy było małoletnie, oraz w okresie, kiedy było już pełnoletnie, ale jeszcze się uczyło, a ponadto znęcanie się nad dzieckiem w tym samym okresie stanowi podstawę do uznania, że zasądzenie od dziecka alimentów byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

Obowiązek alimentacyjny wobec rodzeństwa

Jak już wyżej wskazałam, art. 128 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego nie wyklucza z obowiązku alimentacyjnego wobec brata. Obowiązek alimentacyjny względem rodzeństwa jest co prawda ostatnim w kolejności obowiązkiem i występuje wówczas, gdy nie ma zobowiązanych krewnych w linii prostej (rodziców, dziadków). Ponadto musi wystąpić element niedostatku, tj. gdy uprawniony nie jest w stanie samodzielnie zaspokoić swoich podstawowych potrzeb, np. w przypadku ciężkiej choroby. Co więcej, kolejnym czynnikiem są możliwości zarobkowe i majątkowe zobowiązanego. Zgodnie z art. 134 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego „w stosunku do rodzeństwa zobowiązany może uchylić się od świadczeń alimentacyjnych, jeżeli są one połączone z nadmiernym uszczerbkiem dla niego lub dla jego najbliższej rodziny”. Z przytoczonego przepisu wynika, że uchylenie się od obowiązku alimentacyjnego względem rodzeństwa będzie możliwe dopiero przy spełnieniu przesłanek w nim wskazanych. Jednocześnie wskazuje się, że przytoczona regulacja stanowi wyjątek – zobowiązani w linii prostej pokrewieństwa mogą uchylić od obowiązku alimentacyjnego wyłącznie, jeżeli żądanie alimentów jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego (np. uprawniony nie może szkodzić sam sobie – uzależnienie od hazardu, narkotyków, alkoholu, unikanie pracy, uprawniony był w stałym kontakcie z bratem lub siostrą, nie zaniedbywał rodzeństwa w potrzebie oraz nie krzywdził fizycznie lub psychicznie itp.).

W kontekście powyższego oznacza to, że uchylenie się od obowiązku alimentacyjnego względem rodzeństwa jest możliwe jedynie wówczas, gdy zadośćuczynienie temu obowiązkowi nie tyle stanowi jakikolwiek uszczerbek dla samego zobowiązanego lub jego rodziny, ile może być zakwalifikowany jako nadmierny. Pojęcie nadmiernego uszczerbku jest rozumiane w ten sposób, że spełnianie świadczeń alimentacyjnych na rzecz rodzeństwa wywołałoby istotne (dotkliwe) obniżenie stopy życiowej Pani i Pani najbliższej rodziny. Oznacza to, że sąd, nawet jeśli stwierdzi, że dana osoba ubiegająca się o alimenty faktycznie popadła w niedostatek z przyczyn niezależnych od niej samej i jest uprawniona do alimentacji od rodzeństwa, sąd dodatkowo zbada, czy zadośćuczynienie temu obowiązkowi nie spowoduje nadmiernego uszczerbku dla danej osoby i jej rodziny.

Na obecnym etapie wszystko zatem zależy do Pani chęci i możliwości finansowych. W razie choroby Pani matki, o ile nie zwróci się ona do sądu o przyznanie alimentów od Pani, Pani postępowanie zależy od oceny całości sytuacji (możliwości utrzymania się matki i Pani zasobów finansowych). W razie śmierci Pani mamy rzecz ma się podobnie, o ile brat nie wystąpi do sądu z roszczeniem alimentacyjnym od Pani, Pani pomoc zależy od oceny sytuacji swojej i Pani brata, ale należy pamiętać, że okolicznością pozytywną dla Pani brata sąd na podstawie ww. przepisów określi dla Pani takie zobowiązanie. Takie okoliczności sprawy (Pani sytuacja materialna i sytuacja Pani brata) będzie brana pod uwagę przez sąd.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy - Dz.U. 1964 nr 9 poz. 59