Czy komornik może zająć mieszkanie lub samochód za niewielki dług?

Odpowiem krótko już na samym początku. Teoretycznie komornik może zlicytować Pani samochód i to niezależnie, na jaką kwotę go Pani wycenia. Komornik przed licytacją może wycenić pojazd na kwotę znacznie niższą i za taką ją sprzedać.

Gdy istnieje jednak pojazd, który może być zlicytowany, to o nieruchomość może być Pani spokojna, bowiem egzekucja z nieruchomości jest i bardziej sformalizowana i znacznie droższa (przeprowadza ją sąd z udziałem komornika).

Dla Pani przede wszystkim ważny jest art. 799 Kodeksu postępowania cywilnego, zgodnie z którym:

„§ 1. Wierzyciel może w jednym wniosku wskazać kilka sposobów egzekucji przeciwko temu samemu dłużnikowi. Spośród kilku sposobów egzekucji wierzyciel powinien zastosować najmniej uciążliwy dla dłużnika.
§ 2. Jeżeli egzekucja z jednej części majątku dłużnika oczywiście wystarcza na zaspokojenie wierzyciela, dłużnik może żądać zawieszenia egzekucji z pozostałej części majątku”.

Powyższy artykuł daje podstawę do jednoczesnego wskazania przeciw temu samemu dłużnikowi kilku sposobów egzekucji, ale – jak się podkreśla w doktrynie – takich, które przysługują w egzekucji danego świadczenia wynikającego z tytułu wykonawczego (np. wierzyciel, chcąc egzekwować świadczenie pieniężne, wskazuje przewidziane w kodeksie postępowania cywilnego sposoby egzekucji świadczeń pieniężnych, np. z ruchomości, z wynagrodzenia za pracę – por. art. 800 § 1 i uwagi do art. 797). Wskazanie kilku sposobów egzekucji jest dopuszczalne wówczas, gdy jeden organ egzekucyjny pozostaje właściwy dla każdego z nich.

Panuje powszechna zgodność, że wskazanie kilku sposobów egzekucji nie może prowadzić do szykanowania dłużnika i nadużywania egzekucji, dlatego też wierzyciel powinien zastosować najmniej uciążliwy sposób egzekucji (ocena zależy od konkretnego stanu faktycznego), czego gwarancję stanowi § 2, przewidujący obligatoryjne zawieszenie egzekucji na wniosek dłużnika z tej części majątku, do której zbędnie skierowano egzekucję (konieczne jest precyzyjne ustalenie, czy egzekucja oczywiście wystarcza na zaspokojenie wierzyciela). Komornik orzeka o zawieszeniu postępowania po uprzednim wysłuchaniu stron. W doktrynie wyrażane jest zapatrywanie, że naruszenie zakazu szykanowania dłużnika może powodować też cywilną odpowiedzialność wierzyciela za wyrządzoną szkodę.

Uprawnienia dłużnika sprowadzają się do możliwości zahamowania egzekucji przez jej zawieszenie w części, jeżeli egzekucja już tylko z jednej części majątku dłużnika wystarcza na zaspokojenie wierzyciela. Stanowi to podstawę do uwzględnienia wniosku dłużnika o zawieszenie postępowania egzekucyjnego w części, w jakiej miałaby ona zgodnie z wnioskami wierzyciela zostać skierowana do innych składników majątku dłużnika. Przepisy szczególne dodatkowo ograniczają uprawnienie wierzyciela przy egzekucji z ruchomości (art. 845 § 3) i nieruchomości (art. 945 § 1). Nadto na uprawnienie wierzyciela wpływają przepisy o ograniczeniu egzekucji skutkujące wyłączeniem spod egzekucji objętych tymi przepisami składników majątku dłużnika (art. 829–839).

Zgodnie z art. 845 § 3 „nie należy zajmować więcej ruchomości ponad te, które są potrzebne do zaspokojenia należności i kosztów egzekucyjnych”.

Musi mieć Pani jednak na względzie to, że w tych okolicznościach zajęcie i zlicytowanie Pani samochodu nie będzie niezgodne z prawem, jeżeli oprócz tego posiada Pani jedynie nieruchomość.

Jak stwierdził bowiem w wyroku z dnia 16 maja 2013 r. Sąd Apelacyjny w Katowicach (sygn. akt I ACa 290/13) „komornik jest organem egzekucyjnym mającym obowiązek prowadzić postępowanie egzekucyjne zgodnie z przepisami je regulującymi, treścią tytułu wykonawczego i wnioskiem egzekucyjnym. Organ egzekucyjny jest związany wnioskiem o wszczęcie egzekucji, a więc między innymi wskazanym w nim sposobem egzekucji (art. 797 k.p.c. i art. 799 k.p.c.) Komornik nie może więc »negocjować z dłużnikiem« kwestii związanych z wykonaniem tytułu wykonawczego”.

Ponadto trudno przyjąć, że wierzyciel, który przekazuje sprawę do egzekucji, narusza zasady współżycia społecznego z tego powodu, że kieruje egzekucję do jedynego wartościowego składnika majątkowego (sygn. akt I ACa 1419/11 – Wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia  7 lutego 2012 r.).

Proszę mieć jeszcze na uwadze, że zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 3 marca 2005 r. (sygn. akt II CK 634/04, LEX nr 1110952):

„1. Przewidziana w art. 23 ustawy z 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji w brzmieniu sprzed jego zmiany dokonanej ustawą z dnia 24 września 2004 r. (Dz. U. Nr 236, poz. 2356), odpowiedzialność odszkodowawcza komornika za szkodę wyrządzoną w toku egzekucji jest odpowiedzialnością deliktową za działanie niezgodne z prawem.
2. Przepis art. 799 k.p.c. jest wyrazem ogólnej zasady postępowania egzekucyjnego - współmierności sposobów egzekucji do jej celu, mającej zapobiegać szykanowaniu dłużnika i nadużywaniu egzekucji przez wierzyciela. Respektowanie tej zasady przez komornika w sytuacji, gdy okazało się, że objęte wnioskiem egzekucyjnym roszczenie wierzyciela zostało zaspokojone i nie poniósł on z tego tytułu szkody, nie może być przedmiotem skutecznego zarzutu tego wierzyciela. Inną kwestią jest wiązanie przez wierzyciela możliwości prowadzenia w przyszłości egzekucji roszczenia, którego nie obejmuje wniosek, z egzekucją na podstawie tego wniosku”.

Reasumując, komornik może zaspokoić się z Pani samochodu, nawet jeżeli samochód swoją wartością znacznie przewyższa wysokość zadłużenia. Komornik działa na zlecenie wierzyciela i to od wierzyciela zależy, czy egzekucja samochodu dojdzie do skutku. Jeżeli istnieje ruchomość w postaci samochodu, egzekucja z nieruchomości jest moim zdaniem niedopuszczalna, a na pewno możliwa do zatrzymania przez Panią poprzez wniosek o zawieszenie egzekucji, na skutek tego, że posiada Pani inny majątek, z którego wierzyciel może się zaspokoić