Przekazanie majątku przez osobę częściowo niesamodzielną

Wątpliwości notariusza

Niestety notariusz w pewnych sytuacjach może odmówić sporządzenia aktu notarialnego. Zgodnie z art. 81 Prawa o notariacie „notariusz odmówi dokonania czynności notarialnej sprzecznej z prawem”. Nadto, zgodnie z art. 80, „przy dokonywaniu czynności notarialnych notariusz jest obowiązany czuwać nad należytym zabezpieczeniem praw i słusznych interesów stron oraz innych osób, dla których czynność ta może powodować skutki prawne”. Jeśli notariusz stwierdzi, że umowa chociażby potencjalnie narusza prawa jednego z kontrahentów, to sporządzenie umowy spotka się z odmową, nawet jeśli jest zgodna z obowiązującym prawem. W jednym z wyroków Naczelny Sąd Administracyjny stwierdził:

„Z treści art. 80 § 2 Prawa o notariacie dodatkowo wynika, że notariusz ma obowiązek przy dokonywaniu czynności notarialnych czuwać nad należytym zabezpieczeniem praw i słusznych interesów stron oraz innych osób, dla których czynność ta może powodować skutki prawne. Zobowiązany jest również do zachowania należytej staranności przy dokonywaniu czynności (art. 49 Prawa o notariacie). Powinien również wykazać maksymalną staranność w sprawdzeniu dokumentów i porównywać ich treść ze składanymi przez stronę oświadczeniami, szczególnie ze względu na fakt, iż zobligowany jest dążyć do zachowania norm prawa. Dokument sporządzony przez niego stanowi bowiem dowód tego, co w nim urzędowo zaświadczono” (wyrok NSA z 22 lipca 2021 roku, sygn. akt III FSK 3750/21).

Notariusz jest zobowiązany do odmowy dokonania czynności, jeśli uzna, że osoba składająca swoje oświadczenie woli nie robi tego w sposób świadomy lub swobodny.

Brak świadomości i swobody przy zawieraniu umowy to okoliczności przesądzające o całkowitej nieważności danego zobowiązania. Nawet jeśli notariusz sporządziłby taki kontrakt, to później będzie można go podważyć przed właściwym sądem. W tym celu wnosi się pozew o stwierdzenie nieważności czynności prawnej lub umowy. Notariusz, którego umowa zostanie uznana za nieważną, może odpowiadać odszkodowawczo zarówno wobec samego klienta, jak i członków jego rodziny.

Odmowa wykonania aktu notarialnego

Zatem w okoliczności, gdy brat jest po poważnej operacji i wymaga opieki, to notariusz może mieć wątpliwości. Nie wiem, czy miał okazję poznać brata i dokonać własnej oceny jego stanu, a siostra (tylko domniemam) stwierdziła, że brat nie da rady stawić się u notariusza, to niestety wszystko wskazuje na to, że notariusz mógł tak postąpić. Przy czym zgodnie z kolejnymi przepisami ustawy Prawo o notariacie osobę, której odmówiono dokonania czynności notarialnej, poucza się o prawie i trybie zaskarżenia odmowy. Osoba ta w terminie tygodnia od dnia odmowy dokonania czynności notarialnej może żądać na piśmie sporządzenia i doręczenia uzasadnienia odmowy. Notariusz sporządza uzasadnienie w terminie tygodnia od dnia otrzymania żądania. Na odmowę dokonania czynności notarialnej osoba zainteresowana może wnieść, w terminie tygodnia od dnia doręczenia uzasadnienia odmowy, a gdy nie zażądała w przepisanym terminie doręczenia uzasadnienia odmowy - od dnia, w którym dowiedziała się o odmowie, zażalenie do sądu okręgowego właściwego ze względu na siedzibę kancelarii notariusza odmawiającego dokonania czynności notarialnej. Zażalenie wnosi się za pośrednictwem tego notariusza. Notariusz jest obowiązany ustosunkować się do zażalenia w terminie tygodnia i wraz z zażaleniem przedstawić swoje stanowisko sądowi oraz doręczyć je osobie zainteresowanej, chyba że sporządził i doręczył już tej osobie uzasadnienie odmowy. Sąd rozpoznaje zażalenie na rozprawie, stosując odpowiednio przepisy Kodeksu postępowania cywilnego o postępowaniu nieprocesowym. Notariusz może, jeżeli uzna zażalenie za słuszne, dokonać czynności notarialnej; w tym przypadku nie nadaje zażaleniu dalszego biegu.

Dział spadku

Niezależnie od powyższego Państwa sprawę można rozwiązać, dokonując działu spadku. W tej sytuacji siostra i brat (o ile rzeczywiście jest w stanie świadomie podpisać taki wniosek) mogą złożyć zgodny wniosek do sądu o dział spadku poprzez przypisanie mieszkania siostrze z obowiązkiem spłaty brata. Brat może darować siostrze spłatę poprzez zrzeczenie się jej. Taka czynność darowizny nie wymaga udziału notariusza. Niemniej jednak warto by dokonano przelewów środków między rodzeństwem w celu udokumentowania i możliwości skorzystania ze zwolnienia z podatku od spadków i darowizn.