Na czym polega prejudykat?

Zasady dochodzenia odszkodowań od Skarbu Państwa z tytułu wydanych w jego imieniu orzeczeń

Uważa Pani, że sąd Panią skrzywdził.

Sąd dokonał tego zapewne, wydając określone orzeczenie, w którym nie uznał Pani żądania lub uznał żądanie Pani przeciwnika wobec Pani. W każdym razie orzeczenie sądowe było według Pani niesprawiedliwe, a nawet niezgodne z prawem.

W tej sytuacji wystąpiła Pani o odszkodowanie wobec sądu. W istocie więc żąda Pani odszkodowania od Skarbu Państwa. Podstawą tego żądania jest niesprawiedliwe i krzywdzące według Pani orzeczenie sądowe.

Zasady dochodzenia odszkodowania od Skarbu Państwa z tytułu wydanych w jego imieniu decyzji, orzeczeń regulowane są przede wszystkim przepisami Kodeksu cywilnego:

„Art. 417. § 1. Za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej ponosi odpowiedzialność Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego lub inna osoba prawna wykonująca tę władzę z mocy prawa.

§ 2. Jeżeli wykonywanie zadań z zakresu władzy publicznej zlecono, na podstawie porozumienia, jednostce samorządu terytorialnego albo innej osobie prawnej, solidarną odpowiedzialność za wyrządzoną szkodę ponosi ich wykonawca oraz zlecająca je jednostka samorządu terytorialnego albo Skarb Państwa”.

Skarb Państwa ponosi odpowiedzialność za niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej

Pozywać należy Skarb Państwa, ale reprezentowany przez poszczególne jednostki, np. prezesa sądu, wojewodę, prezydenta miasta itp. Gdy chcemy pozwać jakąkolwiek jednostkę, naszym obowiązkiem jest prawidłowe oznaczenie pozwanego, dlatego nie wystarczy napisać, że będzie to np. prezes sądu rejonowego w …, ale musimy napisać, że to będzie Skarb Państwa reprezentowany przez prezesa sądu rejonowego w … .

Mnóstwo błędów jest popełnianych właśnie przy oznaczaniu pozwanego w sprawach o odszkodowanie od Skarbu Państwa.

Jeśli szkoda została wyrządzona poprzez niewydanie orzeczenia lub decyzji, gdy obowiązek ich wydania przewidują przepisy prawa, to można dochodzić szkody dopiero po przeprowadzeniu postępowania, w którym zostanie stwierdzona niezgodność z prawem niewydania orzeczenia lub decyzji (prejudykat), chyba że przepisy przewidują inaczej.

Czym jest prejudykat?

Prejudykat polega na stwierdzeniu w odpowiednim postępowaniu niezgodności tego orzeczenia z prawem. W Polsce środkiem takim jest skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia.

Dla niektórych spraw nie przewidziano takiego postępowania i wtedy można od razu dochodzić szkody. Zasada jest taka, że mamy prawo dochodzić odszkodowania w terminie 3 lat od wydania prejudykatu.

Jeśli dana sprawa nie wymaga wydania prejudykatu, to termin wynosi 3 lata od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie zobowiązanej do jej naprawienia. Przeważnie to będą 3 lata od wydania wadliwej decyzji czy wyroku. Jednak w razie braku prejudykatu trzeba ustalić, kiedy nastąpiła szkoda, ponieważ nie zawsze nastąpi ona tuż po wydaniu orzeczenia czy wraz z jego wydaniem.

Postępowanie o odszkodowanie w większości przypadków może być dochodzone dopiero po stwierdzeniu niezgodności z prawem wyroku lub decyzji (np. w postępowaniu o stwierdzenie z prawem prawomocnego orzeczenia, w postępowaniu o stwierdzenie nieważności decyzji czy wyroku itp.).

Samo dochodzenie odszkodowania także nie jest proste, bowiem należy powiązać wydanie niezgodnego z prawem wyroku lub orzeczenia ze szkodą. Musi istnieć tak zwany związek skutkowo-przyczynowy pomiędzy działaniem państwa a szkodą.

Według Kodeksu cywilnego:

„Art. 417¹. § 1. Jeżeli szkoda została wyrządzona przez wydanie aktu normatywnego, jej naprawienia można żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu niezgodności tego aktu z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą.

§ 2. Jeżeli szkoda została wyrządzona przez wydanie prawomocnego orzeczenia lub ostatecznej decyzji, jej naprawienia można żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu ich niezgodności z prawem, chyba że przepisy odrębne stanowią inaczej. Odnosi się to również do wypadku, gdy prawomocne orzeczenie lub ostateczna decyzja zostały wydane na podstawie aktu normatywnego niezgodnego z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą.

§ 3. Jeżeli szkoda została wyrządzona przez niewydanie orzeczenia lub decyzji, gdy obowiązek ich wydania przewiduje przepis prawa, jej naprawienia można żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu niezgodności z prawem niewydania orzeczenia lub decyzji, chyba że przepisy odrębne stanowią inaczej.

§ 4. Jeżeli szkoda została wyrządzona przez niewydanie aktu normatywnego, którego obowiązek wydania przewiduje przepis prawa, niezgodność z prawem niewydania tego aktu stwierdza sąd rozpoznający sprawę o naprawienie szkody.

Art. 417². Jeżeli przez zgodne z prawem wykonywanie władzy publicznej została wyrządzona szkoda na osobie, poszkodowany może żądać całkowitego lub częściowego jej naprawienia oraz zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę, gdy okoliczności, a zwłaszcza niezdolność poszkodowanego do pracy lub jego ciężkie położenie materialne, wskazują, że wymagają tego względy słuszności”.

Odszkodowanie z tytułu szkody wyrządzonej przez wydanie prawomocnego orzeczenia niezgodnego z prawem

W niektórych przypadkach zastosowane znajdzie art. 424^1b Kodeksu postępowania cywilnego (w skrócie K.p.c.): „w wypadku prawomocnych orzeczeń, od których skarga nie przysługuje, odszkodowania z tytułu szkody wyrządzonej przez wydanie prawomocnego orzeczenia niezgodnego z prawem można domagać się bez uprzedniego stwierdzenia niezgodności orzeczenia z prawem w postępowaniu ze skargi, chyba że strona nie skorzystała z przysługujących jej środków prawnych”.

Ten przepis wyraźnie stanowi, że odszkodowania dochodzi się przed sądem powszechnym, pozywając Skarb Państwa, bez uprzedniego stwierdzenia niezgodności orzeczenia z prawem w postępowaniu ze skargi. Jednakże warunkiem skuteczności takiego powództwa jest wyczerpanie przysługujących środków prawnych (np. wniesienie apelacji, zażalenia). Zauważyć należy, że również skorzystanie ze skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia uzależnione jest od tego, czy zmiana lub uchylenie wyroku było i jest możliwe w drodze przysługujących stronie środków prawnych (skarga jest dopuszczalna np. w tych przypadkach, kiedy nie przysługuje skarga kasacyjna do Sądu Najwyższego).

Przypadki, w których przysługuje skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem orzeczenia (prejudykat):

• prawomocne wyroki sądu drugiej instancji kończące postępowanie w sprawie (art. 424¹ K.p.c.),
• postanowienia co do istoty sprawy kończące postępowanie w drugiej instancji w postępowaniu nieprocesowym (art. 519² K.p.c.),
• prawomocne postanowienia w postępowaniu o uznanie i stwierdzenie wykonalności orzeczeń sądów państw obcych (art. 1148¹ § 3, art. 1151¹ § 3 K.p.c.),
• prawomocne postanowienia w postępowaniu o uznanie i stwierdzenie wykonalności wyroku sądu polubownego wydanego za granicą lub ugody zawartej przed sądem polubownym za granicą (art. 1215 § 3 K.p.c.).

Od pozostałych prawomocnych orzeczeń (w tym wydanych w postępowaniu egzekucyjnym oraz upadłościowym i naprawczym) skarga nie przysługuje.

Nie oznacza to, że strona, która poniosła szkodę wskutek ich wydania, nie ma prawa do ubiegania się o odszkodowanie. Strona może dochodzić odszkodowania w pozostałych wypadkach przed sądem powszechnym, pozywając Skarb Państwa (art. 424^1b K.p.c.), bez uprzedniego stwierdzenia niezgodności orzeczenia z prawem w postępowaniu ze skargi. Jednakże warunkiem skuteczności takiego powództwa jest wyczerpanie przysługujących środków prawnych (np. wniesienie apelacji).

Informacje o sprawie są zbyt ogólne, aby właściwie ocenić stan sprawy.

Dlaczego sąd zażądał prejudykatu?

Skoro jednak sąd zażądał prejudykatu, oznacza to, że zdaniem sądu najpierw powinna Pani wystąpić o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, które według Pani jest krzywdzące, i dopiero po uzyskaniu wyroku stwierdzającego, że to orzeczenie jest niezgodne z prawem, wystąpić do sądu o odszkodowanie.

Tak więc w chwili obecnej może Pani:

• wskazać na orzeczenie, które jest podstawą Pani żądania,
• wykazać, że wyczerpała Pani przysługujące środki prawne,
• wykazywać, że w sprawie nie istnieje potrzeba uznawania (prawomocnego orzeczenia za niezgodne z prawem), ewentualnie może Pani zrezygnować z procesu z uwagi na możliwe oddalenie roszczenia,
• przeanalizować raz jeszcze całą sprawę pod kątem możliwości złożenia skargi kasacyjnej lub skargi o uznanie prawomocnego orzeczenia za niezgodne z prawem.

Obecnie nie posiada Pani prejudykatu w rozumieniu obowiązujących przepisów, tzn. nie ma Pani wyroku ustalającego, że orzeczenie, jakie zapadło, jest niezgodne z prawem.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93