Koszty utrzymania wspólnego domu i spłata wspólnie zaciągniętego kredytu po rozwodzie

Korzystanie ze wspólnego domu po rozwodzie

Z Pani pytania wynika, że dom, w którym Pani i Pani były mąż zamieszkujecie, stanowił składnik majątku wspólnego małżeńskiego.

W wyniku rozwodu wspólność ustawowa małżeńska ustała, a do majątku wspólnego stosować należy art. 46 Kodeksu rodzinnego, zgodnie z którym w sprawach nieunormowanych w artykułach poprzedzających od chwili ustania wspólności ustawowej do majątku, który był nią objęty, jak również do podziału tego majątku, stosuje się odpowiednio przepisy o wspólności majątku spadkowego i o dziale spadku.

Wskutek ustania wspólności ustawowej dotychczasowa wspólność majątkowa ulega przekształceniu ze wspólności łącznej we wspólność podobną do wspólności majątku spadkowego i zbliżoną do współwłasności w częściach ułamkowych.

Według art. 58 § 2 Kodeksu rodzinnego, jeżeli małżonkowie zajmują wspólne mieszkanie, sąd w wyroku rozwodowym orzeka także o sposobie korzystania z tego mieszkania przez czas wspólnego w nim zamieszkiwania rozwiedzionych małżonków. W wypadkach wyjątkowych, gdy jeden z małżonków swym rażąco nagannym postępowaniem uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie, sąd może nakazać jego eksmisję na żądanie drugiego małżonka. Na zgodny wniosek stron sąd może w wyroku orzekającym rozwód orzec również o podziale wspólnego mieszkania albo o przyznaniu mieszkania jednemu z małżonków, jeżeli drugi małżonek wyraża zgodę na jego opuszczenie bez dostarczenia lokalu zamiennego i pomieszczenia zastępczego, o ile podział bądź jego przyznanie jednemu z małżonków są możliwe.

Czy można eksmitować byłego małżonka ze wspólnego domu?

Kwestia tego, czy dopuszczalna jest eksmisja byłego małżonka ze wspólnego domu na podstawie art. 58 § 2 zdanie 2 Kodeksu rodzinnego po uprawomocnieniu się wyroku orzekającego rozwód, wywołała rozbieżności w orzecznictwie sądowym. Należy jednak stwierdzić, że z większości orzeczeń Sądu Najwyższego oraz z doktryny wynika, iż nie jest to możliwe.

Mianowicie Sąd Najwyższy stwierdza w uchwale pełnego składu Izby Cywilnej z dnia 13 stycznia 1978 r. (sygn. akt: III CZP 30/77): „ta szczególna podstawa orzeczenia eksmisji ma zastosowanie tylko w procesie rozwodowym, po zakończeniu bowiem tego procesu rozwiedziony małżonek może oprzeć żądanie eksmisji drugiego małżonka tylko na podstawie przewidzianej w Kodeksie cywilnym i w prawie lokalowym”.

W uchwale Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 20 września 1990 r. (sygn. akt: III CZP 53/90) potwierdzono, iż przepis art. 58 § 2 zdanie drugie K.r.io. ma zastosowanie tylko w sprawie o rozwód.

Natomiast w innym orzeczeniu, w uchwale z dnia 27 listopada 1985 r. (sygn. akt: III CZP 62/85), Sąd Najwyższy stwierdził, iż dopuszczalne jest żądanie eksmisji byłego małżonka ze wspólnego własnościowego mieszkania spółdzielczego, jeżeli on swoim rażąco nagannym zachowaniem uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie ustanowione wyrokiem rozwodowym.

Żądanie eksmisji byłego małżonka po wyroku rozwodowym na podstawie Kodeksu cywilnego oraz ustawy o ochronie praw lokatorów

Z orzecznictwa sądowego wynika, że możliwe jest żądanie eksmisji byłego małżonka po wyroku rozwodowym na podstawie Kodeksu cywilnego oraz ustawy o ochronie praw lokatorów.

Mianowicie – zgodnie z art. 685 Kodeksu cywilnego – jeżeli najemca lokalu wykracza w sposób rażący lub uporczywy przeciwko obowiązującemu porządkowi domowemu albo przez swoje niewłaściwe zachowanie czyni korzystanie z innych lokali w budynku uciążliwym, wynajmujący może wypowiedzieć najem bez zachowania terminów wypowiedzenia.

Natomiast art. 13 ust. 2 ustawy o ochronie praw lokatorów wskazuje, iż współlokator może wytoczyć powództwo o nakazanie przez sąd eksmisji małżonka, rozwiedzionego małżonka lub innego współlokatora tego samego lokalu, jeżeli ten swoim rażąco nagannym postępowaniem uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie.

Jednak w Pani przypadku powyższe przepisy nie będą miały zastosowania, ponieważ odnoszą się one do innych stosunków prawnych niż własność (a Państwo są współwłaścicielami domu). Te przepisy można stosować w przypadku najmu lokalu czy zajmowania lokalu na podstawie umowy użyczenia czy spółdzielczego prawa do lokalu.

Ze względu na to, że jesteście Państwo współwłaścicielami domu, a przepisy prawa nie przewidują możliwości wyeksmitowania współwłaściciela ze wspólnego domu (niezależnie od oceny tego, czy Pani były mąż swoim rażącym zachowaniem uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie), to gdyby wniosłaby Pani o eksmisję męża ze wspólnego domu, sąd z pewnością oddaliłby takie powództwo.

Trudno uznać niedokładanie się przez byłego męża do rachunków za rażące zachowanie, uniemożliwiające wspólne zamieszkiwanie. Takie zachowanie męża nie powoduje tego, że wspólne zamieszkiwanie nie jest możliwe. Jest to bardziej sprawa rozliczeń pomiędzy współwłaścicielami domu.

Moim zdaniem, gdyby wystąpiła Pani o eksmisję byłego męża (opłata od pozwu – 200 zł), to Pani szanse na uzyskanie korzystnego orzeczenia sądu są niewielkie.

Zmiana zawartego w wyroku rozwodowym rozstrzygnięcia o sposobie korzystania z domu przez czas wspólnego zamieszkiwania w nim byłych małżonków

Co do orzeczenia o sposobie korzystania ze wspólnego domu, jakie znalazło się w wyroku rozwodowym, to należy stwierdzić, że w razie zmiany okoliczności po uprawomocnieniu się wyroku rozwodowego sąd właściwy według miejsca położenia domu może zmienić zawarte w wyroku rozwodowym rozstrzygnięcie o sposobie korzystania z domu przez czas wspólnego zamieszkiwania w nim byłym małżonków. Do orzeczenia w tym przedmiocie właściwy jest tryb postępowania nieprocesowego, analogicznie do spraw o uregulowanie między współwłaścicielami stosunków związanych z korzystaniem z rzeczy wspólnej. Ustalenie sposobu korzystania ze wspólnego domu wywołuje bowiem takie konsekwencje jak podział wspólnej nieruchomości do używania (podział quoad usum).

Zamiast eksmisji może więc Pani żądać zmiany sposobu korzystania ze wspólnego domu. To, czy sąd zmieni sposób korzystania ze wspólnego domu, zależeć będzie przede wszystkim od tego, czy od czasu orzeczenia rozwodu nastąpiła zmiana okoliczności.

Moim zdaniem to, że Pani mąż nie opłaca rachunków związanych z korzystaniem z domu oraz nie łoży na utrzymanie swojej córki, nie stanowi samo w sobie przesłanki zmiany orzeczenia o ustaleniu korzystania ze wspólnego domu.

Nawet jeżeli udałoby się Pani doprowadzić do zmiany orzeczenia o sposobie korzystania ze wspólnego domu, to nadal może mieć miejsce sytuacja, że Pani mąż nie będzie dokładał się do kosztów utrzymania domu, mimo że będzie do tego zobowiązany.

Wniosek o zmianę orzeczenia w sprawie ustalenia korzystania ze wspólnego domu

Opłata od wniosku o zmianę orzeczenia w sprawie ustalenia korzystania ze wspólnego domu wynosi 100 zł.

Ewentualny wniosek należy wnieść do sądu rejonowego właściwego ze względu na miejsce położenia nieruchomości. We wniosku należy wskazać strony: Panią i byłego męża. Musi Pani wskazać, że domaga się Pani zmiany orzeczenia o sposobie korzystania ze wspólnego domu zawartego w orzeczeniu o rozwód. Musi Pani wskazać, w jaki sposób domaga się Pani zmiany postanowienia, np. że w ten sposób, aby mąż miał prawo do korzystania np. ze znajdujących się na parterze dwóch konkretnych pomieszczeń.

W uzasadnieniu należy podać, jakie zmieniły się okoliczności od chwili orzeczenia rozwodu i ustalenia korzystania ze wspólnego domu. Obawiam się jednak, że sam fakt, iż mąż nie dokłada się do rachunków i do utrzymania dzieci, nie będzie wystarczającą przesłanką do zmiany postanowienia. Ta kwestia – jak już powyżej wspomniałem – dotyczy przede wszystkim rozliczenia kosztów pomiędzy współwłaścicielami.

Jeżeli Pani były mąż jest osobą agresywną, wszczynającą kłótnie, łatwiej będzie Pani uzyskać orzeczenie o zmianie sposobu korzystania ze wspólnego domu.

Wszczęcie postępowania w sprawie podziału majątku wspólnego małżeńskiego

Moim zdaniem najlepszym wyjściem z sytuacji byłoby wszczęcie postępowania w sprawie podziału majątku wspólnego małżeńskiego, gdyż nawet jeżeli sąd zmieniłby sposób korzystania ze wspólnego mieszkania albo gdyby Pani mąż przestał korzystać ze wspólnego domu, to nadal Państwo bylibyście współwłaścicielami tego domu i nadal trudno byłoby mówić o tym, że uwolniła się Pani i odseparowała od męża. Co więcej, jeżeli tylko Pani korzystałaby z domu, to Pani mąż mógłby od Pani żądać zapłaty stosownych kwot związanych z utraconymi korzyściami na skutek tego, że ze wspólnego domu korzysta wyłącznie Pani.

Tylko podział majątku wspólnego pozwoli Pani pozbyć się byłego męża z domu. W każdej innej sytuacji Pani mąż pozostanie współwłaścicielem nieruchomości, a jako współwłaściciel ma prawo do korzystania ze wspólnej rzeczy.

Podział wspólnego domu po rozwodzie a wydatki związane z nieruchomością ponoszone tylko przez jednego z małżonków

W sprawie o podział majątku wspólnego małżeńskiego może Pani żądać takiego podziału majątku wspólnego, że Pani przypadnie własność domu, za spłatą na rzecz Pani byłego męża. W toku postępowania o podział majątku wspólnego może Pani żądać, aby sąd uwzględnił okoliczność, iż to Pani w głównej mierze ponosi wydatki związane z nieruchomością, i aby zasądził na Pani rzecz odpowiednie kwoty z tego tytułu. Pani mąż jako współwłaściciel i jako osoba, która korzysta z domu, ma obowiązek uczestniczenia w kosztach utrzymania i korzystania z domu.

Opłata od wniosku o wszczęcie postępowania o podział majątku wspólnego wynosi 1000 zł. Jeżeli nie jest Pani w stanie ponieść tego kosztu, to może się Pani ubiegać o zwolnienie Pani z kosztów postępowania. Jeżeli sąd uzna, że nie jest Pani w stanie uiścić opłaty sądowej bez uszczerbku dla swojego koniecznego utrzymania i utrzymania rodziny, to wówczas zwolni Panią z opłaty.

Co do spłacanego kredytu budowlanego, to należy stwierdzić, że długi wchodzące w skład majątku wspólnego nie podlegają podziałowi – sąd nie może rozdzielić spłaty kredytu pomiędzy byłych współmałżonków. Państwa zobowiązanie do spłaty kredytu jest solidarne, co oznacza, że wierzyciel może żądać od Pani i byłego męża spłaty całości zobowiązań.

Spłacanie wspólnie zaciągniętego kredytu hipotecznego tylko przez jednego z byłych małżonków a roszczenie regresowe

Jeżeli tylko Pani spłaca kredyt, to może Pani wystąpić przeciwko byłemu mężowi z roszczeniem regresowym i domagać się od niego połowy poniesionych przez Panią wydatków związanych ze spłatą kredytu, w okresie od dnia uprawomocnienia się wyroku rozwodowego (lub orzeczenia o rozdzielności majątkowej, o ile takie było wydane przed rozwodem). Sąd z pewnością zasądzi na Pani rzecz od byłego męża połowę spłaconego przez Panią kredytu. Jeżeli Pani mąż nie zapłaci Pani zasądzonej kwoty, to w przypadku podziału majątku wspólnego, w wyniku którego sąd zasądzi na rzecz Pani byłego męża spłatę, będzie Pani mogła dokonać potrącenia z tej spłaty kwoty zasądzonej przez sąd w postępowaniu o zapłatę.

Roszczenie o zapłatę należności związanych z korzystaniem ze wspólnego domu

Z roszczeniem o zapłatę należności związanych z korzystaniem ze wspólnego domu (rachunki za media, podatki itp.) może Pani wystąpić jeszcze przed wszczęciem postępowania o podział majątku wspólnego (tego rozliczenia może Pani żądać również w postępowaniu o podział). Może Pani żądać od Pani byłego męża, aby zapłacił Pani połowę kosztów związanych z korzystaniem ze wspólnego domu – oczywiście należy uwzględnić te kwoty, które Pani mąż poniósł z tego tytułu.

Jeżeli Pani córka jest pełnoletnia i nie jest w stanie samodzielnie się utrzymać (bo np. uczy się nadal), może wystąpić o alimenty od ojca.

Reasumując, jeżeli chce Pani pozbyć się byłego męża z domu i doprowadzić do sytuacji, w której nie będzie Pani miała z nim wspólnych spraw (chociażby współwłasności domu), to najlepszym rozwiązaniem będzie podział majątku wspólnego małżeńskiego w taki sposób, aby własność domu przypadła Pani, za spłatą na rzecz byłego męża. Jak już wskazałem powyżej, z tej spłaty może Pani (po zgłoszeniu odpowiednich żądań w sądzie i uzyskaniu orzeczeń) dokonać potrącenia kwot wynikających z rozliczenia spłaty wspólnego kredytu oraz zapłaty rachunków i wydatków związanych ze wspólną nieruchomością.