Wypadek pracownika za granicą a ZUS

Zaświadczenie A1 pracownika

Zacznijmy od tego, że samo zaświadczenie A1 wynika przede wszystkim z ustawodawstwa europejskiego, które znajduje się w polskim systemie prawnym z uwagi na wstąpienie Polski do UE.

Kwestie te regulowane są w szczególności przez:

• Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (dalej: Rozporządzenie nr 883/2004),
• Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z dnia 16 września 2009 r. dotyczące wykonywania rozporządzenia (WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego.

W obu sytuacjach zastosowanie zasady miejsca wykonywania pracy oraz zasady jednego ustawodawstwa właściwego powinno prowadzić do podlegania systemowi zabezpieczenia społecznego państwa, w którym faktycznie wykonywana jest praca najemna bądź praca na własny rachunek. W art. 12 rozporządzenia nr 883/2004 przyjęto zasadę szczególną (wyjątek), zgodnie z którą w przypadku gdy spełnione są określone warunki (przedstawiliśmy je w punktach 4.4 – 4.5 Poradnika), osoba nie będzie objęta systemem zabezpieczenia społecznego faktycznego miejsca wykonywania pracy, a państwa delegującego/państwa, w którym działalność była do tej pory prowadzona.

Brak zaświadczenia A1

Kwestie tego zaświadczenie regulowane są przez przepisy poszczególnych krajów. Nie ma jednej, ogólnej zasady. w jakiej wysokości obowiązują kary za brak takiego zaświadczenia. Jednakże niektóre kraje wprowadzają już takie rozwiązania do swoich ustaw. Takim krajem jest np. Francja. Zgodnie z prawem europejskim właściwym dla koordynacji systemów zabezpieczeń społecznych pracowników w UE (te przepisy są podstawą wydania zaświadczeń E 101/A1) oraz dotychczasowym orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości UE, jedynie instytucja, która wydała zaświadczenie E 101/zaświadczenie A1 jest władna do jego podważenia i wycofania z obrotu, po przeprowadzeniu dochodzenia w państwie wysyłającym w zakresie warunków jego wydania. Innymi słowy, zaświadczenie polskiego ZUS-u może być tylko przez tą instytucję skutecznie podważone i wycofane. Dotyczy to również odpowiedzialności i ewentualnego finansowania leczenia pacjenta, na koszt tego kraju członkowskiego, w którym pracownik ten podlega ubezpieczeniom społecznym. To właśnie potwierdza zaświadczenie A1.

9 listopada 2017 roku Rzecznik Generalny przy Trybunale Sprawiedliwości UE wydal opinie w sprawie pod sygnaturą C-359/16 (Omer Altun/Openbaar Ministerie). W toku tego postępowania rzecznik wydał opinię, iż brak takiego zaświadczenia jest postrzegany w części ustawodawstw państw członkowskich UE jako przesłanka do stwierdzenie istnienia pracy nielegalnej (np. Francja), a w konsekwencji, nałożenia na pracodawcę zagranicznego, delegującego pracownika, znaczącej kary finansowej, a nawet zawieszenia możliwości świadczenia usługi/usług w państwie przyjmującym.

W jednym ze swoich Orzeczeń Trybunał Sprawiedliwości orzekł, że zaświadczenie E 101 (zaświadczenie A1), które jest wydawane przez państwo członkowskie pochodzenia pracownika na rzecz pracownika delegowanego w ramach UE wiąże Państwo przyjmujące i nie może stanowić podstawy do odmowy świadczenia na rzecz danej osoby.

Pracownik delegowany do pracy za granicę

W myśl Dyrektywy 96/71/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 16 grudnia 1996 r. dotyczącej delegowania pracowników w ramach świadczenia usług, „pracownik delegowany” oznacza pracownika, który przez ograniczony okres wykonuje swoją pracę na terytorium innego państwa członkowskiego, niż państwo, w którym zwyczajowo pracuje. Prawdą jest to, że polskie przepisy nie stanowią jednoznacznie o tym, kiedy trzeba złożyć wniosek o takie zaświadczenie. Mówią o tym jednak przepisy europejskie, dlatego też zgodnie z nimi oddelegowanie pracownika już na dwa dni przesądza o tym, że taka osoba powinna otrzymać A1.

Proszę pamiętać, że niektóre państwa członkowskie ustanowiły wysokie grzywny za brak zaświadczenia A1 sięgające od kilku do nawet kilkunastu tysięcy euro, o czym pisałem powyżej. Natomiast ogólną zasadą jest to, że nawet jeśli system nie przewiduje specjalnych kar, to może wymagać, że od pracownika będzie trzeba opłacić składki na ubezpieczenia społeczne w takiej wysokości, jakie obowiązują w kraju, do którego wysłał Pan pracownika.

Karta EKUZ dla pracownika

Nie wiem, czy Pański pracownik miał wyrobioną kartę EKUZ. Karta ta stanowi podstawę do korzystania z opieki medycznej kraju, do którego pracownik został wysłany. Jednakże należy pamiętać, że w takiej sytuacji we wniosku o EKUZ należy koniecznie zaznaczyć, iż w tym kraju będzie wykonywana praca. Koniecznym załącznikiem do tej karty będzie niestety A1. Jeśli zaś takiego wniosku nie złożono, a ZUS stwierdzi, że wykonywano pracę – kraj członkowski, w którym opieką został objęty pacjent, może domagać się zwrotu za zrealizowane świadczenia medyczne, która to kwota również może stanowić sporą kwotę.

Leczenie pracownika po wypadku – konsekwencje

Mając na uwadze powyższe, należy wskazać, że aktualnie teraz ZUS może:

• odmówić wypłaty świadczenia zasiłku dla Pańskiego pracownika, z uwagi na fakt, iż nie uznano go za pracownika podlegającego ubezpieczeniom społecznym w Polsce, bowiem faktu tego nie zgłoszono, a praca była już wykonywana (tutaj można powalczyć, że nie wykonywano jeszcze pracy),
• zagraniczny urząd (w zależności od tego jaki to kraj) może nałożyć na Pańską firmę karę, za brak stosownych dokumentów oraz wymagać pokrycia składek za ubezpieczenia społeczne,
• nakazać zwrot opłaty za leczenie medyczne, jeśli była wykonywana np. na podstawie EKUZ, a we wniosku nie wskazano, że będzie to związane ze świadczeniem pracy.

Należy wskazać, że można złożyć taki wniosek nawet teraz. Prawo nie zabrania wystąpienia o ten dokument z datą wsteczną. Pozwoli to np. zakwestionować zagraniczną kontrolę.