Wykorzystanie wizerunku osoby publicznej do celów komercyjnych

Czy rozpowszechnianie wizerunku osoby powszechnie znanej wymaga zezwolenia tej osoby?

Wizerunek jest chroniony przez ustawę z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Co do zasady rozpowszechnianie wizerunku wymaga zezwolenia osoby na nim przedstawionej (art. 81 ust. 1 ww. ustawy). Istnieje jednak wyjątek od tej zasady. Bowiem zgodnie z art. 81 ust 2 pkt 1 wspomnianej ustawy zezwolenia nie wymaga rozpowszechnianie wizerunku osoby powszechnie znanej, jeżeli wizerunek wykonano w związku z pełnieniem przez nią funkcji publicznych, w szczególności politycznych, społecznych, zawodowych. Do osób powszechnie znanych należy zaliczyć:

• aktorów
• muzyków,
• celebrytów,
• sportowców,
• polityków.

„Określenie »grono osób powszechnie znanych« obejmuje osoby, które wprost lub w sposób dorozumiany godzą się na podawanie do publicznej wiadomości wiedzy o swoim życiu. Nie są to jednak tylko aktorzy, piosenkarze lub politycy, lecz także osoby prowadzące inną działalność, na przykład gospodarczą lub społeczną” (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 lipca 2007 r., sygn. akt I CSK 134/07).

Wykorzystanie wizerunku osoby powszechnie znanej w celach komercyjnych

Bez zgody osoby powszechnie znanej nie wolno korzystać z jej wizerunku w celach komercyjnych. Zatem wykorzystanie wizerunku osoby publicznej na stronie internetowej, na której będzie Pan zarabiał, wymaga uzyskania zgody tej osoby.

Sąd Apelacyjny w Warszawie, w wyroku z dnia 5 września 2013 roku (sygn. akt VI ACa 120/03), stwierdził, że „nie wolno rozpowszechniać wizerunku osoby powszechnie znanej, jeżeli nie usprawiedliwia tego społecznie uzasadniony interes, a cel komercyjny”.

„W myśl art. 81 ust. 2 u.p.a.p.p. i art. 14 ust. 6 ustawy z 1984 r. – Prawo prasowe, zawsze konieczne jest wykazanie związku pomiędzy wykonywaną działalnością publiczną a opublikowanym wizerunkiem, czy też informacją o prywatnym charakterze. Musi więc istnieć zależność między zachowaniem danej osoby w sferze publicznej. Poza tym ujawnienie danej informacji powinno służyć ochronie konkretnego, społecznie uzasadnionego interesu” (wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 3 czerwca 2014 r., sygn. akt I ACa 279/14).

Jak uzyskać zezwolenie osoby powszechnie znanej na rozpowszechnianie jej wizerunku?

Zezwolenie na rozpowszechnianie wizerunku osoby powszechnie znanej może być udzielone w dowolnej formie, np. ustnej. „Zgodnie więc z zasadą ogólną, osoba publikująca wizerunek musi mieć na to zgodę. W przeciwnym razie dochodzi do złamania prawa i naruszenia dobra osobistego. Zgoda na wykorzystanie wizerunku może być udzielona w dowolnej formie, a zatem również w formie ustnej, ale musi być niewątpliwa. Oznacza to, że osoba jej udzielająca musi mieć pełną świadomość nie tylko formy przedstawienia jej wizerunku, ale także miejsca i czasu publikacji, zestawienia z innymi wizerunkami i towarzyszącego komentarza” (wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 7.5.2014 r., sygn. akt I ACA 1686/13).

Zamieszczenie na stronie internetowej fragmentu czyjegoś utworu

Zgodnie z artykułem 1 ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych przedmiotem praw autorskich jest utwór, a więc „każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia”. Według art. 1 ust. 2 pkt. 9 ww. ustawy przedmiotem prawa autorskiego są utwory audiowizualne (w tym filmowe).

Zatem film umieszczony na serwisie YouTube należy uznać za utwór w rozumieniu przytoczonej ustawy.

Według ustawy o prawie autorskim wolno bez zezwolenia twórcy korzystać z już rozpowszechnionego utworu w zakresie własnego użytku osobistego (art. 35). O dozwolonym użytku nie ma mowy w sytuacji wykorzystania utworu w celach komercyjnych.

Na podstawie artykułu 17 przywołanej ustawy twórcy przysługuje wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu. Zgodnie z art. 41 ust. 2 umowa o korzystanie z utworu, zwana dalej „licencją”, obejmuje pola eksploatacji wyraźnie w niej wymienione.

Wobec tego zamieszczenie na stronie internetowej fragmentu czyjegoś utworu (screena z filmu), będzie wymagało uzyskania licencji (zgody na wykorzystanie utworu), która powinna określać zakres korzystania oraz ewentualne warunki finansowe.

Skutki naruszenia prawa autorskiego

Potencjalne skutki naruszenia prawa autorskiego mogą być dotkliwe. Zgodnie z artykułem 79 „uprawniony, którego autorskie prawa majątkowe zostały naruszone, może żądać od osoby, która naruszyła te prawa zaniechania naruszania, usunięcia skutków naruszenia, naprawienia wyrządzonej szkody na zasadach ogólnych albo poprzez zapłatę sumy pieniężnej w wysokości odpowiadającej dwukrotności stosownego wynagrodzenia oraz wydania uzyskanych korzyści”.

Fragment wyroku Sądu Najwyższego z dnia 20 maja 2004 roku (sygn. akt II CK 330/03): „wizerunek, poza dostrzegalnymi dla otoczenia cechami fizycznymi, tworzącymi wygląd danej jednostki i pozwalającymi, jak się określa, na jej identyfikację, wśród innych ludzi, może obejmować dodatkowe, utrwalone elementy związane z wykonywanym zawodem, jak charakteryzacja, ubiór, sposób poruszania się i kontaktowania z otoczeniem. Im bardziej dana osoba jest znana, tym większe prawdopodobieństwo, że zostanie ona powszechnie rozpoznana nawet wtedy, gdy portret nie będzie wierny albo gdy będzie bardzo uproszczony (np. karykatura)”.