Testament wzajemny, dziedziczenie i zachowek w małżeństwie z jednym dzieckiem

Dziedziczenie na podstawie testamentu wzajemnego

Z chwilą śmierci jednego z małżonków dochodzi do otwarcia spadku. Jeśli sporządzono testament, spadek dziedziczy osoba wskazana w testamencie — w tym przypadku drugi małżonek. Testament wzajemny pozwala więc, by cały majątek przeszedł na współmałżonka.

Jednak sam fakt śmierci nie wystarcza, by stać się formalnie spadkobiercą. Konieczne jest potwierdzenie praw do spadku, czyli uzyskanie:

• sądowego stwierdzenia nabycia spadku albo

• notarialnego poświadczenia dziedziczenia.

Bez takiego dokumentu nie można wykazać się jako właściciel nieruchomości w księgach wieczystych ani swobodnie dysponować środkami na koncie bankowym.

Konieczność sprawy spadkowej

Uzyskanie poświadczenia dziedziczenia lub stwierdzenia nabycia spadku jest obowiązkowe, niezależnie od liczby spadkobierców. Bank, urząd czy sąd będą wymagać tego dokumentu, aby uznać prawa do majątku po zmarłym.

Jeżeli małżonek pozostający przy życiu nie przeprowadzi takiego postępowania, po jego śmierci formalności spadkowe będą musiały załatwiać dzieci lub wnuki — oddzielnie po każdym z rodziców.

Prawo do zachowku

Syn, jako pominięty w testamencie, ma prawo do zachowku zgodnie z art. 991 §1–2 Kodeksu cywilnego:

„Zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek).
Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci darowizny, powołania do spadku lub zapisu, przysługuje mu roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku.”

Roszczenia o zachowek przedawniają się z upływem 5 lat od ogłoszenia testamentu (art. 1007 §1 k.c.).

Prawo do zachowku powstaje po śmierci każdego z rodziców osobno. Syn może więc żądać zachowku po pierwszym zmarłym małżonku, jeśli nie został w testamencie uwzględniony. Po śmierci drugiego rodzica – tylko wtedy, gdy również nie będzie powołany do spadku lub jego udział będzie mniejszy niż wartość zachowku.

Zakres dziedziczenia

W skład spadku wchodzi:

• majątek osobisty zmarłego,

• udział w połowie majątku wspólnego małżonków.

Po śmierci jednego z małżonków drugi nabywa więc połowę majątku jako swój udział oraz drugą połowę jako spadkobierca testamentowy, stając się właścicielem całości np. mieszkania.

Podsumowanie

Testament wzajemny pozwala na przekazanie majątku między małżonkami w sposób prosty i zgodny z wolą stron. Nie zwalnia jednak z obowiązku uzyskania poświadczenia dziedziczenia. Syn zachowa prawo do zachowku po każdym z rodziców, ale jego realizacja nastąpi dopiero po śmierci danego spadkodawcy. Taki testament nie powoduje też automatycznego dziedziczenia dopiero po śmierci obojga małżonków – każda śmierć wywołuje osobne skutki prawne.