Padłeś ofiarą cyberoszustwa, sprawdź, jakie masz prawa i możliwości obrony

Oszustwo internetowe w świetle prawa karnego

Przestępstwo oszustwa (potocznie zwane także wyłudzeniem) zostało określone w art. 286 Kodeksu karnego (K.k.). Zgodnie z tym przepisem:

Kto, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, doprowadza inną osobę do niekorzystnego rozporządzenia własnym lub cudzym mieniem za pomocą wprowadzenia jej w błąd albo wyzyskania błędu lub niezdolności do należytego pojmowania przedsiębranego działania, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8 (§ 1).

Przedmiotem ochrony wszystkich typów czynów zabronionych z art. 286 jest mienie – prawa rzeczowe (przede wszystkim własność), majątkowe i obligacyjne. W orzecznictwie wskazuje się, że „termin mienie, zawarty w treści art. 286 § 1, oznacza całokształt sytuacji majątkowej, obejmującej wszelkie prawa, zarówno rzeczowe, jak i obligacyjne, zaś niekorzystne nim rozporządzenie może nastąpić zarówno przez rzeczywisty uszczerbek, jak i przez utratę należnych korzyści” (postanowienie SN z 15.06.2007 r., I KZP 13/07, OSNKW 2007/7–8, poz. 56). Warto zaznaczyć, że przedmiotem ochrony przestępstwa z art. 286 jest nie tylko mienie osoby dokonującej niekorzystnego rozporządzenia, lecz także każdego podmiotu, który na skutek czynu zabronionego doznał uszczuplenia swojego majątku. W wielu przypadkach podmiot dokonujący rozporządzenia może być różny od podmiotu będącego pokrzywdzonym. Sprawcą tego przestępstwa może być każda osoba fizyczna zdolna do ponoszenia odpowiedzialności karnej.

Kiedy działanie sprawcy jest oszustwem?

Doprowadzenie do niekorzystnego rozporządzenia mieniem z § 1 pełni dwojaką funkcję: znamienia czynnościowego oraz skutkowego. Przestępstwo oszustwa może zostać zrealizowane przez jedno z trzech znamion czasownikowych:

• wprowadzenie w błąd osoby doprowadzonej do niekorzystnego rozporządzenia mieniem,
• wyzyskanie błędu,
• wyzyskanie niezdolności do należytego pojmowania przedsiębranego działania.

W tym miejscu warto przytoczyć wyrok SN z 19 lipca 2007 r., sygn. akt V KK 384/06, zgodnie z którym:

Sposób działania sprawcy oszustwa względem innej osoby może polegać na: wprowadzeniu jej w błąd przez wywołanie u niej wyobrażenia o istniejącej (nie przyszłej) rzeczywistości, która jest w istocie inna niż przedstawiana przez sprawcę; wyzyskaniu błędu pokrzywdzonego, tj. jego subiektywnego wyobrażenia o rzeczywistości, która jest w istocie odmienna i o czym sprawca wie; wyzyskaniu niezdolności pokrzywdzonego do należytego pojmowania przedsiębranego działania. Wprowadzenie w błąd może mieć postać zarówno działania (np. sprawca przedstawia pokrzywdzonemu nieprawdziwe informacje dotyczące transakcji), jak i zaniechania (np. zatajenia istotnych informacji). Opisane sposoby działania sprawcy muszą poprzedzać niekorzystne rozporządzenie mieniem, stąd też istotnym znamieniem oszustwa jest związek przyczynowy między wprowadzeniem w błąd czy wyzyskaniem błędu a niekorzystnym rozporządzeniem mieniem.

Różne formy wprowadzenia w błąd

Wprowadzenie w błąd może nastąpić zarówno przez działanie, jak i przez zaniechanie (np. zatajenie, przemilczenie – wyrok SN z 3.04.2007 r., III KK 362/06, LEX nr 296749; wyrok SN z 19.07.2007 r., V KK 384/06). Nie jest nim natomiast świadomość sprawcy, że nie wykona zaciągniętego zobowiązania. Sama świadomość oraz zapewnienie, że zobowiązanie zostanie wykonane, są stanem aktualnym w chwili wprowadzania w błąd. Dlatego przedmiotem wprowadzenia w błąd jest zamiar sprawcy, którego zafałszowany obraz zostaje przedstawiony pokrzywdzonemu przed dokonaniem niekorzystnego rozporządzenia mieniem (por. J. Giezek, Wprowadzenie w błąd jako znamię oszustwa popełnianego w obrocie gospodarczym, w: Nauki penalne wobec problemów współczesnej przestępczości. Księga jubileuszowa Prof. A. Gaberle, red. K. Krajewski, Warszawa 2007, s. 63 i n.).[1]

Wykorzystanie błędnych przekonań ofiary

Znamię to sprowadza się do sytuacji, gdy osoba rozporządzająca mieniem już przed działaniami sprawcy tkwi w mylnym wyobrażeniu o rzeczywistości, będąc nieświadoma pewnych jej istotnych elementów. Sprawca nie wywołuje błędu, lecz go wykorzystuje – najczęściej poprzez niepodejmowanie działań korygujących (por. postanowienie SN z 2.12.2002 r., IV KKN 135/00, Prok. i Pr.-wkł. 2003/6, poz. 8).

Brak doświadczenia lub wiedzy jako pole do nadużyć

Ostatnia przesłanka może wynikać z czynników endogennych, takich jak choroba psychiczna, upośledzenie umysłowe, alkoholizm, narkomania, nikłe doświadczenie życiowe czy niedostateczna socjalizacja. W skomplikowanych relacjach gospodarczych (np. prawo bankowe, prawo papierów wartościowych) nawet osoby zdrowe mogą nie być w stanie prawidłowo zrozumieć znaczenia podejmowanych czynności (przykładem są kredyty frankowe).

Niekorzystne rozporządzenie mieniem – na czym polega?

Przestępstwo oszustwa z art. 286 § 1 jest przestępstwem skutkowym – skutek polega na niekorzystnym rozporządzeniu mieniem. Przez rozporządzenie należy rozumieć dokonanie dyspozycji majątkowej skutkującej polepszeniem sytuacji sprawcy lub innego podmiotu kosztem pokrzywdzonego (T. Oczkowski, Oszustwo..., s. 61 i 63). Może to być przeniesienie, obciążenie, ograniczenie lub zniesienie prawa majątkowego (M. Dąbrowska-Kardas, P. Kardas [w:] Kodeks karny, t. 3, red. A. Zoll, 2017, s. 296).

Jakie działania warto jeszcze podjąć?

Podjął Pan wszystkie niezbędne działania w tej sprawie. Pozostaje jeszcze droga postępowania cywilnego, jednak do wytoczenia powództwa konieczne byłoby ustalenie danych osoby odpowiedzialnej. Zasadne wydaje się również złożenie reklamacji do banku – wskazując, że procedury bezpieczeństwa nie zostały dopełnione, a bank powinien był wyłapać i zablokować takie transakcje.

Muszę jednak podkreślić, że szansa na wykrycie sprawców takich oszustw jest bardzo mała, co wiem z własnej praktyki. Uczestniczyłam w kilku podobnych sprawach i postępowania kończyły się najczęściej umorzeniem z powodu niewykrycia sprawcy.

[1] G. Łabuda [w:] Kodeks karny. Część szczególna. Komentarz, red. J. Giezek, Warszawa 2021, art. 286.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny - Dz.U. 1997 nr 88 poz. 553
2. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
3. Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe - Dz.U. 1997 nr 140 poz. 939