Kiedy testament może zostać podważony, jak bronić interesów dzieci i współmałżonka?

Kluczowe znaczenie ważności testamentu

W tej sprawie wszystko zależy od tego, czy sąd uzna testament za ważny, czy dojdzie jednak do jego skutecznego podważenia. Rozumiem, że sprawa spadkowa po zięciu się jeszcze nie zakończyła. Jeżeli nie był on w stanie skutecznie wyrazić swojej woli, należy podważyć testament i dochodzić dziedziczenia na podstawie ustawy – tak aby całość otrzymały dzieci. Tak samo należy postępować w przypadku ewentualnego spadku po siostrze zięcia.

Kiedy oświadczenie woli spadkodawcy jest nieważne?

Zgodnie bowiem z treścią art. 82 Kodeksu cywilnego (K.c.): Nieważne jest oświadczenie woli złożone przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Dotyczy to w szczególności choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego, chociażby nawet przemijającego, zaburzenia czynności psychicznych.

Prawidłowe złożenie oświadczenia woli wymaga zgodności woli składającego oraz jej manifestacji na zewnątrz w postaci oświadczenia. Niezgodność między wolą a jej przejawem (działanie pod wpływem błędu, groźby) lub brak woli (brak świadomości lub swobody, pozorność) skutkuje wadliwością oświadczenia woli. Oświadczenie takie dotknięte jest sankcją nieważności bezwzględnej. Bezwzględna nieważność oświadczenia oznacza, że z mocy prawa (ex lege) nie wywołuje ono skutków od chwili złożenia, a na brak skutków powołać może się każda osoba, która ma w tym interes prawny. Pod pojęciem braku świadomości lub swobody albo niemożności swobodnego powzięcia decyzji rozumieć należy taki stan umysłowy, który uniemożliwił składającemu dokonanie oceny znaczenia złożonego oświadczenia (tak B. Lewaszkiewicz-Petrykowska, w: System PrCyw, t. I, 1985, s. 655).

Nie jest konieczne stwierdzenie całkowitego ustania czynności mózgu. Jak trafnie zwrócił uwagę Sąd Najwyższy w wyroku z 7.2.2006 r. (IV CSK 7/05, Legalis), stan wyłączający świadome powzięcie decyzji i wyrażenie woli nie może być rozumiany dosłownie, wobec czego nie musi oznaczać całkowitego zniesienia świadomości i ustania czynności mózgu. Wystarczy istnienie takiego stanu, który oznacza brak rozeznania, niemożność rozumienia posunięć własnych i posunięć innych osób oraz niezdawanie sobie sprawy ze znaczenia i skutków własnego postępowania.

Jednak moja praktyka zawodowa pokazuje, iż wykazanie takiego stanu jest bardzo utrudnione – postępowanie wymaga bowiem powołania biegłych psychiatrów i lekarzy, którzy na podstawie zeznań świadków, dokumentacji medycznej orzekają o stanie świadomości zmarłego. Jeżeli jednak zięć chorował i w dacie sporządzenia testamentu nie mógł skutecznie wyrazić swojej woli, to w mojej ocenie warto spróbować, albowiem sąd jest w stanie orzec o unieważnieniu testamentu i dziedziczeniu na podstawie ustawy.

Trudności w udowodnieniu nieważności testamentu

Zatem mogą Państwo skierować do sądu rejonowego ostatniego miejsca zamieszkania zmarłego sprawę o stwierdzenie nabycia spadku na podstawie dziedziczenia ustawowego, wskazując na wadę oświadczenia woli dotychczasowego testamentu. Jedyną możliwością unieważnienia testamentów jest właśnie wskazana przeze mnie droga sądowa. Dodam jeszcze, że aby zostało podjęte postępowanie spadkowe po siostrze zięcia, konieczne jest zakończenie postępowania spadkowego po zięciu – to musi iść w kolejności. Sąd bowiem nie będzie orzekał o spadkobraniu po siostrze zięcia, jeżeli spadek po zięciu nie będzie formalnie nabyty, albowiem masy spadkowe są ze sobą powiązane.

Wnioski

Jedyną możliwością wskazania nadużycia przy sporządzaniu testamentu, jest podnoszenie tego w postępowaniu spadkowym – kolejno po zięciu, jak i jego siostrze. To jedyna opcja, aby wskazać na dotknięcie testamentu wadą oświadczenia woli. Jeżeli doszło do nadużycia przez prawnika – należy to również wykazać, aby sąd uznał testament za nieważny.

Źródła:

Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93