Testament wzajemny małżonków na wypadek śmierci, co należy się dzieciom?

Wyłączenie z dziedziczenia a zachowek

Chodzi Pani pewnie o to, że rodzice u notariusza spisali testament. W polskim prawie nie ma bowiem możliwości zawarcia darowizny na wypadek śmierci. Zgodnie art. 941 Kodeksu cywilnego rozrządzić majątkiem na wypadek śmierci można jedynie przez testament.

Co do zasady zatem, jeśli każde z rodziców spisało testament, w którym ustanowiło jako jedynego spadkobiercę swojego współmałżonka, to pozostali spadkobiercy ustawowi (czyli w tym przypadku dzieci) są wyłączeni od dziedziczenia. Dzieci mogą jednak w terminie 5 lat od śmierci rodzica wystąpić w stosunku do drugiego rodzica o tzw. zachowek. Jest to ochrona osób najbliższych spadkodawcy przed skutkami swobody testowania.

Zgodnie z art. 991 Kodeksu cywilnego zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni - dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek). Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, bądź w postaci świadczenia od fundacji rodzinnej lub mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.

Prawo do zachowku to prawo do otrzymania określonej w pieniądzu wartości, dla obliczenia której podstawę stanowi spadek i bliżej określone w ustawie darowizny zdziałane przez spadkodawcę. Jest to prawo powstające ex lege, które nie może być modyfikowane wolą spadkodawcy, chyba że wyjątkowo ustawa mu na to zezwala (wydziedziczenie). Do czasu otwarcia spadku prawo do zachowku ma charakter potencjalny, bo jego istnienie, a zwłaszcza wielkość nie są pewne. Przed śmiercią spadkodawcy nie ma zatem ani prawa do zachowku, ani roszczenia o zachowek, jest jedynie stosunek prawny, który może prowadzić do powstania tych praw. Można więc mówić tylko o przyszłym prawie do zachowku. Wielkość prawa do zachowku jest niepewna aż do czasu otwarcia spadku. Stan majątku spadkodawcy, a także krąg uprawnionych może przecież się zmieniać. Uwzględniając te okoliczności, spadkodawca ma obowiązek pozostawienia uprawnionemu przypadającego mu zachowku w postaci powołania do spadku, zapisu lub darowizny. Ten obowiązek spadkodawcy jest odpowiednikiem prawa do zachowku. Prawo do zachowku może być, wedle wyboru spadkodawcy, zaspokojone poprzez powołanie do dziedziczenia, zapis czy darowiznę. Jeśli tak się nie stanie, uprawnionym przysługuje roszczenie o zapłatę kwoty potrzebnej do uzupełnienia zachowku. Z prawa do zachowku wypływają poszczególne uprawnienia. Najważniejszym z nich jest roszczenie o zachowek, które jest zwykłą wierzytelnością pieniężną. Składnikiem prawa do zachowku nie jest możliwość żądania wydania wartości w naturze, tzn. części spadku.

Zmiana testamentu

Jeśli mama zmieniła zdanie, to może udać się do notariusza i odwołać lub zmienić swój testament.

W Polsce nie ma instytucji testamentu wspólnego, zatem każdy z rodziców ma swój testament. Zgodnie z art. 942 testament może zawierać rozrządzenia tylko jednego spadkodawcy. Dwie osoby nie mogą spisać jednego testamentu. Możliwe, że rodzice spisali testament wzajemny. Taki typ rozporządzenia majątkiem na wypadek śmierci prowadzi do spisania dwóch oddzielnych dokumentów, w których każdy z dwóch spadkodawców powołuje do spadku drugiego. Testament wzajemny jest indywidualnym oświadczeniem, które może być w każdej chwili odwołane bądź zmienione.