Pozbawienie pracownika premii uznaniowej

Zasady przyznawania pracownikom stawek wynagrodzenia a także innych dodatkowych składników wynagrodzenia 

Na wstępie pragnę wskazać, iż zgodnie z art. 78 § 1 Kodeksu pracy „wynagrodzenie za pracę powinno być tak ustalone, aby odpowiadało w szczególności rodzajowi wykonywanej pracy i kwalifikacjom wymaganym przy jej wykonywaniu, a także uwzględniało ilość i jakość świadczonej pracy”. § 2 cytowanego artykułu stanowi, iż „w celu określenia wynagrodzenia za pracę ustala się, w trybie przewidzianym w art. 77¹-77³, wysokość oraz zasady przyznawania pracownikom stawek wynagrodzenia za pracę określonego rodzaju lub na określonym stanowisku, a także innych (dodatkowych) składników wynagrodzenia, jeżeli zostały one przewidziane z tytułu wykonywania określonej pracy”.

Czy kodeks pracy reguluje kwestie uprawnień do nagród i premii?

Kodeks pracy nie zawiera kompleksowych regulacji w kwestii uprawnień do nagród i premii. Bezpośrednio o nagrodach wspomina tylko w art. 105 przewidujący uprawnienia pracodawcy do przyznawania nagród i wyróżnień pracownikom, „którzy przez wzorowe wypełnianie swoich obowiązków, przejawianie inicjatywy w pracy i podnoszenie jej wydajności oraz jakości przyczyniają się w szczególności do wykonywania zadań zakładu”. O premiach Kodeks pracy nie wspomina.

Premia może mieć charakter dwojaki – może to być premia regulaminowa albo uznaniowa. W zakładzie pracy zatrudniającym co najmniej 20 pracowników pracodawca ustala warunki wynagrodzenia za pracę w regulaminie wynagradzania. Tam powinien być określony sposób ustalania wysokości wynagrodzenia i termin jego wypłaty oraz zasady wypłacania premii (premia regulaminowa). W umowie o pracę można umówić się inaczej, ale tylko pod warunkiem, że będzie to rozwiązanie dla pracownika korzystniejsze, niż wynikałoby z zasad ogólnych. Premia regulaminowa określona jest w regulaminie wynagradzania, który określa warunki jej przyznania. Konieczne jest również precyzyjne określenie zasad wyliczania wysokości premii. Trzeba pamiętać, że premia regulaminowa jest świadczeniem roszczeniowym. Oznacza to, że po spełnieniu warunków premiowych pracownik nabywa prawo do premii bez względu na wolę pracodawcy i prawa tego może dochodzić przed sądem pracy.

Od czego uzależniona jest wypłata premii uznaniowej?

Zapisy wprowadzające premie mogą jednak wskazywać na okoliczności, których zaistnienie spowoduje, że pracownik nie będzie miał prawa do tego świadczenia albo jego wysokość ulegnie obniżeniu. Warunki takie określa się jako przesłanki negatywne lub reduktory premii. Premia uznaniowa, jak sama nazwa wskazuje, uzależniona jest od „dobrej woli” pracodawcy i właściwie pracownik nie ma podstaw żądać jej wypłaty. Może jednak zwrócić się (np. na piśmie) o uzasadnienie, dlaczego nie została mu ona wypłacona.

Premia regulaminowa a nagroda uznaniowa

Cechy premii regulaminowej:

• skonkretyzowane, określone (w układzie zbiorowym pracy, regulaminie wynagradzania albo regulaminie premiowania) kryteria jej przyznawania,
• jej wypłata uzależniona jest od spełniania kryteriów,
• warunki jej przyznania albo nieprzyznania powinny być na tyle precyzyjnie określone, aby premia mogła podlegać kontroli,
• rodzi roszczenie po stronie pracownika.

Cechy nagrody uznaniowej:

• nieokreślone kryteria jej przyznawania,
• wypłata (sam fakt przyznania, jak i jej wysokość) uzależniona jest wyłącznie od uznania pracodawcy,
• jej przyznanie albo nieprzyznanie nie podlega kontroli,
• ma charakter nieroszczeniowy (dopiero po przyznaniu przez pracodawcę nabiera charakteru roszczeniowego i pracownik może dochodzić jej realizacji).

Reasumując, premia stanowi część wynagrodzenia za pracę, a prawo podmiotowe do żądania premii powstaje wówczas, gdy odpowiednie akty przewidują z góry skonkretyzowane i zobiektywizowane wskaźniki premiowania, i wskaźniki te potwierdzają prawo pracownika do premii (tak wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30.03.1977 r., sygn. akt I PRN 26/77). Premia, którą pracownik może otrzymać jedynie w zależności od oceny jego pracy przez pracodawcę, a nie od skonkretyzowanego i zobiektywizowanego wskaźnika premiowego, jest w gruncie rzeczy nagrodą, więc podjęta w tej sprawie decyzja nie podlega kontroli organów orzekających w sprawach pracowniczych (tak wyrok Sądu Najwyższego z dnia 08.06.1977 r., sygn. akt I PRN 175/76).

Kiedy powstaje roszczenie o świadczenie uznaniowe?

Jak wynika z powyższego orzeczenia, przed przyznaniem premii uznaniowej pracownik nie ma żadnego roszczenia nawet wówczas, gdy istnieje możliwość jej przyznania. Roszczenie o świadczenie uznaniowe powstaje dopiero wtedy, gdy podjęta została przez uprawniony podmiot decyzja o jego przyznaniu. Roszczenie takie ma pracownik również wtedy, gdy przesłanki nabycia premii uznaniowej (nagrody) były sformułowane na tyle ściśle i obiektywnie, że pracownik je spełnia, nawet jeśli formalnie premia jest uznaniowa.