Postępowanie spadkowe w Niemczech

Rozumiem, że nie zostało jeszcze wszczęte ani przeprowadzone postępowanie spadkowe w Niemczech i nie otrzymał Pan żadnych pism z niemieckiego sądu.

W przedstawionej przez Pana sprawie pierwszym istotnym zagadnieniem jest kwestia zastosowania właściwego prawa: niemieckiego bądź polskiego. Ważne jest ustalenie, jakie obywatelstwo posiadał Pański ojciec w chwili śmierci.

W pierwszej kolejności należy sięgnąć do ustawy wprowadzającej niemiecki kodeks cywilny – Einführungsgesetz zum Bürgerlichen Gesetzbuche in der Fassung der Bekanntmachung vom 21 September 1994 (BGBl. I S. 2494; 1997 I S. 1061).

„Art 25 [Rechtsnachfolge von Todes wegen]:

1. Die Rechtsnachfolge von Todes wegen unterliegt dem Recht des Staates, dem der Erblasser im Zeitpunkt seines Todes angehörte.
2. Der Erblasser kann für im Inland belegenes unbewegliches Vermögen in der Form einer Verfügung von Todes wegen deutsches Recht wählen”.

Zgodnie z ust. 1 zastosowanie znajdzie więc prawo Niemiec, przy założeniu, że Pana ojciec miał obywatelstwo tego kraju. Jeżeli miał obywatelstwo polskie, zastosowanie znajdzie prawo polskie. Jeżeli miał podwójne obywatelstwo, zastosowanie znajdzie prawo niemieckie z uwagi na powiązanie z Niemcami wynikające z zamieszkiwania tam przez ponad 20 lat.

Wobec powyższego odpowiedzi na postawione przez Pana pytania związane z postępowaniem spadkowym w Niemczech należy szukać w Bürgerlichesgesetzbuch (niemieckim kodeksie cywilnym); w skrócie: BGB. Przepisy dotyczące spadków znajdują się w księdze V BGB.

Termin do odrzucenia spadku określono w § 1944 ust. 1:

㤠1944 Ausschlagungsfrist [termin do odrzucenia spadku]:

1. Die Ausschlagung kann nur binnen sechs Wochen erfolgen.
2. Die Frist beginnt mit dem Zeitpunkt, in welchem der Erbe von dem Anfall und dem Grund der Berufung Kenntnis erlangt. Ist der Erbe durch Verfügung von Todes wegen berufen, beginnt die Frist nicht vor Bekanntgabe der Verfügung von Todes wegen durch das Nachlassgericht. Auf den Lauf der Frist finden die für die Verjährung geltenden Vorschriften der §§ 206, 210 entsprechende Anwendung.
3. Die Frist beträgt sechs Monate, wenn der Erblasser seinen letzten Wohnsitz nur im Ausland gehabt hat oder wenn sich der Erbe bei dem Beginn der Frist im Ausland aufhält”.

W niemieckim postępowaniu spadkowym zasadą jest sześciotygodniowy termin na odrzucenie spadku. Zgodnie z ustępem drugim przytoczonego powyżej przepisu termin rozpoczyna swój bieg od chwili, w której spadkobierca dowiedział się o powołaniu do spadku i podstawie dziedziczenia.

Jednakże ustęp trzeci zawiera wyjątek od tej zasady. Mianowice termin do odrzucenia spadku wynosi sześć miesięcy, jeżeli spadkodawca miał ostatnie miejsce zamieszkania tylko za granicą (tj. poza Niemcami) albo uprawniony do spadku w momencie rozpoczęcia biegu terminu do odrzucenia spadku przebywał za granicą.

Termin sześciu miesięcy jest terminem materialnym i nie może być skracany przez sąd.

Zgodnie z § 1943 BGB: Annahme und Ausschlagung der Erbschaft (przyjęcie i odrzucenie spadku): „Der Erbe kann die Erbschaft nicht mehr ausschlagen, wenn er sie angenommen hat oder wenn die für die Ausschlagung vorgeschriebene Frist verstrichen ist; mit dem Ablauf der Frist gilt die Erbschaft als angenommen”.

Spadku przyjętego nie można odrzucić, a spadek uważa się za przyjęty, jeżeli zostanie przekroczony termin do odrzucenia spadku.

Proszę pamiętać o terminowym złożeniu oświadczenia o odrzuceniu spadku.

Nie ulega wątpliwości, że najpewniejszym sposobem uniknięcia długów spadkowych będzie odrzucenie spadku. Dopuszczalna forma odrzucenia spadku została określona w niżej cytowanym przepisie: § 1945 – Form der Ausschlagung:

1. „Die Ausschlagung erfolgt durch Erklärung gegenüber dem Nachlassgericht; die Erklärung ist zur Niederschrift des Nachlassgerichts oder in öffentlich beglaubigter Form abzugeben.
2. Die Niederschrift des Nachlassgerichts wird nach den Vorschriften des Beurkundungsgesetzes errichtet.
3. Ein Bevollmächtigter bedarf einer öffentlich beglaubigten Vollmacht. Die Vollmacht muss der Erklärung beigefügt oder innerhalb der Ausschlagungsfrist nachgebracht werden”.

Oświadczenie o odrzuceniu spadku należy złożyć poprzez:

1. oświadczenie złożone do protokołu przed sądem spadku albo
2. oświadczenie złożone w sądzie spadku w formie urzędowo poświadczonej.

W drugim przypadku przepisy odsyłają nas do niemieckiej ustawy o dokumentach (Beurkundungsgesetz).

Oświadczenie powinno być sporządzone przez niemieckiego notariusza lub inne właściwe osoby bądź urzędy. Jeżeli nie ma zatem możliwości złożenia oświadczenia przed niemieckim notariuszem, oświadczenie o odrzuceniu spadku należałoby złożyć przed niemieckim konsulem.

Jeżeli spadek zostanie skutecznie odrzucony, to przypada on pozostałym spadkobiercom, którzy byliby uprawnieni do spadku, tak jakby odrzucający spadek nie dożył otwarcia spadku.

Przepisy § 1924-1928 BGB szczegółowo regulują kolejność dziedziczenia ustawowego. W pierwszym rzędzie (§ 1924 BGB) do dziedziczenia powołani są zstępni (Abkömmlinge) spadkodawcy (dzieci, wnukowie, prawnukowie). Do tych osób zwróci się też sąd.

Jeżeli będą to osoby nieposiadające zdolności do czynności prawnych ze względu na wiek, oświadczenie o odrzuceniu spadku składa za nie ich przedstawiciel ustawowy.

Zgodnie z § 1930 BGB krewny niższego rzędu nie będzie powołany do spadku, póki istnieje krewny wyższego rzędu. Jeżeli ktoś ze spadkobierców należących do pierwszego rzędu zrzeknie się dziedziczenia, to odpowiadający tej osobie udział spadkowy przejdzie na jej ewentualnych zstępnych.

W przypadku braku zstępnych do dziedziczenia uprawnione są osoby z drugiego rzędu.

W drugim rzędzie (§ 1925 BGB) do dziedziczenia powołani będą rodzice spadkodawcy oraz ich zstępni.

Ogółem w niemieckim postępowaniu spadkowym najdalszym możliwym rzędem krewnych uprawnionych do dziedziczenia jest rząd piąty, tj. prapradziadkowie spadkodawcy i ich zstępni.

Proszę pamiętać, że wiek – co odnosi się do wspomnianych dzieci – nie wpływa na samą zdolność do bycia spadkodawcą; dzieci mogą odziedziczyć długi. Co do zasady, przepisy dotyczące odrzucenia spadku stosuje się do osób małoletnich. W imieniu osób nieposiadających zdolności do czynności prawnych oświadczenia o odrzuceniu spadku składają ich przedstawiciele ustawowi. Termin do odrzucenia spadku jest liczony od chwili, w której przedstawiciel ustawowy małoletniego dowie się o powołaniu do spadku.

Odrzucenie spadku jest czynnością przekraczającą zwykły zarząd majątkiem dziecka, więc wymagana będzie zgoda sądu rodzinnego na odrzucenie przez rodzica spadku przypadającego dziecku. Brak takiej zgody skutkuje nieważnością oświadczenia (art. 101 § 3 Kodeksu cywilnego; w skrócie: K.c.) W celu uzyskania zgody należy udać się do sądu rodzinnego i złożyć wniosek o wyrażenie zgody na odrzucenie spadku w imieniu małoletniego. Osobną kwestią jest przełożenie otrzymanej zgody na język niemiecki.

Jeżeli zstępni – dzieci spadkodawcy – odrzucą spadek, to sąd zwróci się do jego wnuków, dla których zacznie biec stosowny termin do złożenia oświadczenia o przyjęciu bądź odrzuceniu spadku. Jednakże nic nie stoi na przeszkodzie, żeby wnukowie złożyli oświadczenie o odrzuceniu spadku wcześniej, zanim sąd wezwie ich do złożenia oświadczenia.