Żona nie spłaca swojej części kredytu hipotecznego po rozwodzie - co zrobić?

Zobowiązania kredytowe małżonków a rozwód

W przypadku rozwodu powstaje pomiędzy małżonkami rozdzielność majątkowa. Jednocześnie sąd dokonał podziału majątku – z tego, co Pan pisze – w wyroku rozwodowym. Natomiast zobowiązania kredytowe, jeśli zostały zaciągnięte przez obojga małżonków, są niezależne od rozwodu i podziału majątku. Za zaciągnięty dług kredytowy małżonkowie odpowiadają solidarnie (jako współdłużnicy). Oznacza to, że bank (wierzyciel) może żądać spłaty części lub całości od każdego z dłużników (od męża, od żony) albo od obu łącznie, a zaspokojenie wierzyciela przez któregokolwiek z dłużników zwalania pozostałych – art. 366 § 1 Kodeksu cywilnego (K.c.). Oznacza to, że może zajść taka sytuacja, iż bank będzie żądał spłaty kredytu mieszkaniowego tylko od Pana, a spłata przez Pana rat zwolni również żonę z długu kredytowego w zapłaconej części.

Podział mieszkania obciążonego kredytem hipotecznym 

Sąd, nawet dzieląc mieszkanie, nie dokonuje podziału kredytu mieszkaniowego. Nawet jeśli przyzna mieszkanie jednemu z małżonków, a mieszkanie obciążone jest kredytem hipotecznym, który zaciągnęli oboje małżonkowie, to nadal wspólnie są zobowiązani do jego spłaty. W postanowieniu o podziale majątku wspólnego sąd może jedynie wskazać, który z małżonków powinien zobowiązanie spłacić (np. sąd w wyniku podziału majątku przyznaje byłej żonie prawo do mieszkania obciążonego hipoteką i uznaje, że z tym prawem wiąże się obowiązek żony do spłacania rat kredytu). Zobowiązanie to jest wiążące jedynie pomiędzy małżonkami – nie wywiera żadnego bezpośredniego skutki wobec wierzycieli. Oznacza to, że niezależnie od jakichkolwiek ustaleń sądu co do podziału majątku, bank i tak może żądać spłaty kredytu od obu małżonków, jeśli zaciągnęli kredyt wspólnie.

Rozliczenie kredytu hipotecznego między byłymi małżonkami

Natomiast odmienną kwestią jest problem wzajemnych rozliczeń między małżonkami. Były małżonek, który spłacił w całości wspólny kredyt, może bowiem dochodzić zwrotu od drugiego odpowiedniej części. Zgodnie z art. 376 § 1 K.c., jeśli jeden z dłużników solidarnych spełnił świadczenie, treść istniejącego między nimi stosunku prawnego rozstrzyga o tym, czy i w jakich częściach może on żądać zwrotu od współdłużników. Jeżeli z treści tego stosunku nie wynika nic innego, dłużnik, który świadczenie spełnił, może żądać zwrotu w częściach równych (§ 2) – to tzw. roszczenie regresowe. „Treść istniejącego między dłużnikami solidarnymi stosunku prawnego” to właśnie stosunek wynikający z podziału majątku. Jeśli sąd nie dokonał podziału spłaty kredytu, to przyjąć należy, że może Pan żądać od żony zwrotu połowy. Jeśli sąd dokonał podziału kredytu na zasadzie 3/8 : 5/8 (tak jak nieruchomości), to może Pan żądać 3/8. Jeśli płacił Pan ratalnie, to w zasadzie do każdej z już zapłaconych rat należałoby doliczyć odsetki od dnia następnego po dniu, w którym rata była wymagalna.

Czy bank wyrazi zgodę na wstąpienie jednego z byłych małżonków jako podmiotu wyłącznie odpowiedzialnego za spłatę długu

Oczywiście można też negocjować z bankiem zmianę umowy kredytowej, aby bank wyraził zgodę na wstąpienie żony jako podmiotu wyłącznie odpowiedzialnego za spłatę długu. Jest to jednak mało prawdopodobne – któż chce mieć jednego dłużnika zamiast dwóch? Bank nie ma obowiązku w razie rozwodu małżonków kredytobiorców do zmiany treści umowy kredytowej, w szczególności nie ma obowiązku rozkładać spłat „na pół”.

Potrącenie długu byłej żony z alimentów na dziecko

Niestety nie ma Pan możliwości potrącenia swojej wierzytelności wobec żony z wierzytelnościami alimentacyjnymi – krótko mówiąc, wstrzymania się od płacenia alimentów, powołując się na to, że żona nie płaci kredytu hipotecznego. Wierzycielem alimentacyjnym jest bowiem dziecko, a nie małżonek. Po drugie nie mogą być umorzone przez potrącenie wierzytelności o dostarczenie środków utrzymania (art. 505 pkt 2 K.c.).

Zmiana wysokości alimentów na dziecko

Może Pan natomiast żądać zmiany wysokości alimentów. Zgodnie z art. 138 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (K.r.io.) w razie zmiany stosunków można żądać zmiany orzeczenia lub umowy dotyczącej obowiązku alimentacyjnego. Zakres świadczeń alimentacyjnych zależy od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego oraz od zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego (art. 135 § 1 K.r.io.). Jeśli ulegają one zmianie, uzasadnia to zmianę wysokości alimentów. Szanse Pana wydają się jednak niewielkie – 300 zł na jedno dziecko to i tak bardzo niewiele i raczej mało prawdopodobne, żeby jeszcze to obniżyć.

Bezumowne korzystanie z udziału w nieruchomości

Pojawia się problem następujący: skoro Pan i żona jesteście współwłaścicielami nieruchomości, to obaj Państwo macie prawo do korzystania z niej. Zgodnie z art. 206 K.c. każdy ze współwłaścicieli jest uprawniony do współposiadania rzeczy wspólnej oraz do korzystania z niej w takim zakresie, jaki daje się pogodzić ze współposiadaniem i korzystaniem z rzeczy przez pozostałych współwłaścicieli.

Skoro żona korzysta z nieruchomości z Pana wyłączeniem, pobiera również pożytki (z gospodarstwa rolnego), to należy to rozliczyć. W przypadku gdy ktoś korzysta z cudzej nieruchomości, przysługuje mu roszczenie za tzw. bezumowne korzystanie z gruntu oraz o zwrot pożytków (art. 224-225). Czy roszczenie takie przysługuje także między współwłaścicielami? Tak – Sąd Najwyższy w sprawie III CZP 3/08 uznał, że również współwłaściciel ponosi odpowiedzialność z art. 224-225 K.c. Współwłaściciel zatem może domagać się od pozostałych współwłaścicieli korzystających z rzeczy wspólnej z naruszeniem art. 206 K.c., w sposób wykluczający współposiadanie, wynagrodzenia za korzystanie z tej rzeczy z zachowaniem przesłanek określonych w art. 224 § 2 lub 225 K.c.

Wniosek do sądu o uregulowanie kwestii korzystania z mieszkania przez byłych małżonków 

W takim wypadku należałoby jednak wystąpić zarówno o uregulowanie sposobu korzystania z nieruchomości w drodze tzw. sądowego podziału quo ad usum (podział do korzystania), jak i o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z gruntu. Sąd bowiem, rozstrzygając o roszczeniu za bezumowne korzystanie z gruntu, musi również rozstrzygnąć spór o własność (uchwała SN z 29.11.2007 r., III CZP 94/07).

W takim przypadku Pan musiałby udowodnić, że nastąpiło wyzucie Pana z posiadania i że żona zawładnęła sporną nieruchomość z wyłączeniem Pana, w sposób uniemożliwiający Panu korzystanie z nieruchomości. Jak twierdzi SN: „nie może usprawiedliwiać żądania przez współwłaściciela wynagrodzenia od pozostałych współwłaścicieli posiadanie przez nich rzeczy wspólnej „ponad udział”, ponieważ w sytuacjach objętych zakresem zastosowanie art. 206 K.c. nie sposób zasadnie mówić o uprawnieniu współwłaścicieli do korzystania z rzeczy wspólnej w granicach udziału” (uchwała pełnego składu Izby Cywilnej SN z 28.09.1963 r., III C 33/62, wyrok SN z 25.10.1973 r., III CRN 247/73). „Samo twierdzenie współwłaściciela o korzystaniu przez innego współwłaściciela z rzeczy wspólnej w zakresie przewyższającym przysługujący mu udział nie może dawać podstaw do dochodzenia od niego z tego tytułu jakiegokolwiek roszczenia” (wyrok SN z 27.04.2001 r., III CKN 21/99). Roszczenie współwłaściciela przeciwko innemu współwłaścicielowi o wynagrodzenie za korzystanie przez niego z rzeczy wspólnej może uzasadniać tylko ziszczenie się określonych w art. 224 § 2 i 225 K.c. przesłanek w razie naruszenia przez innego współwłaściciela art. 206 K.c.

Wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z nieruchomości

Co z tego wynika? To, że aby dochodzić wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości, musi udowodnić Pan:

1. że nastąpiło naruszenie art. 206 K.c., na podstawie którego każdy ze współwłaścicieli jest uprawniony do korzystania i posiadania rzeczy wspólnej – tj. że żona uniemożliwiła Panu korzystanie z nieruchomości;
2. że żona była w złej wierze (wiedziała, że nie jest wyłącznym właścicielem nieruchomości).

Jednocześnie od chwili wystąpienia przeciwko żonie z wnioskiem o uregulowanie sposobu korzystania z nieruchomości jest ona traktowana tak, jakby była w złej wierze (art. 224 § 2 w zw. z art. 206 K.c.).

Biorąc pod uwagę, że żona znała treść wyroku sądu i wiedziała, że przysługuje jej jedynie 3/8 udziału we współwłasności nieruchomości, można przyjąć, że działała w złej wierze. Jej pozycja przedstawia się więc następująco (art. 225 K.c.):

1. jest obowiązana do wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z udziału 5/8 w gruncie;
2. jest odpowiedzialna za zużycie, pogorszenie lub utratę rzeczy, chyba że rzecz ulegałby pogorszeniu lub utracie także wtedy, gdyby znajdowała się w posiadaniu uprawnionego;
3. obowiązana jest zwrócić pobrane pożytki, jeśli nie zostały zużyte, a jeśli zostały zużyte – zwrócić ich wartość (np. dochody z gospodarstwa rolnego), a także uiścić wartość tych pożytków, których z powodu złej gospodarski nie uzyskała;
4. może żądać jedynie zwrotu nakładów koniecznych (niezbędnych), i to tylko o tyle, o ile właściciel wzbogaciłby się bezpodstawnie jej kosztem (art. 226 § 1 K.c.).

Roszczeń tych można dochodzić za 10 lat wstecz od momentu wydania rzeczy w terminie 1 roku od dnia wydania (art. 229 w zw. z art. 118 K.c.).

Korzystanie ze wspólnej nieruchomości tylko przez jednego z małżonków po rozwodzie

Roszczenia te łączą w sobie elementy odszkodowawcze (zwrot kosztów, jakie współwłaściciel poniósł w związku z tym, że był zmuszony do korzystania z innej rzeczy lub do zwrotu utraconych korzyści, jakie by uzyskał, gdyby rzecz wynajął) oraz roszczenia z bezpodstawnego wzbogacenia (można zmierzać do wydania korzyści uzyskanych przez żonę w wyniku bezprawnego korzystania).

Oba roszczenia nie zależą od tego, czy Pan poniósł jakiś uszczerbek ani czy Pana żona uzyskała jakąś korzyść. Według stanowiska piśmiennictwa i orzecznictwa o wysokości należnego wynagrodzenia decydują stawki rynkowe za korzystanie z danego rodzaju rzeczy i czas posiadania rzeczy (uchwała siedmiu sędziów SN – zasada prawna z 10.07.1984 r., III CZP 20/84, OSNCP 1984 r., nr 12, poz. 209, uchwała SN z 07.01.1998 r., III CZP 62/97, OSNC 1998, nr 6, poz. 91, wyrok SN z 15.04.2004 r., IV CK 273/03).

Z drugiej strony musi mieć Pan na uwadze, że sytuacja może nie być aż tak dobra – biorąc pod uwagę, że w gospodarstwie zamieszkuje była żona, wychowując dwójkę dzieci, takie powództwo (chodzi o samo bezumowne korzystanie z gruntu) może zostać chociaż częściowo oddalone jako sprzeczne z zasadami współżycia społecznego (art. 5 K.c.).