Czy żona ma prawo do nieruchomości męża nabytych z majątku osobistego

Kanwą naszych rozważań będzie sprawa pani Felicji, mężatki z 30-letnim stażem, która zwróciła się do nas z pytaniem, jakie ma prawa do nieruchomości – domu i gruntów, o których jej mąż twierdził, że są tylko jego. Dom nabył zaraz po ślubie z jego majątku osobistego, a po kilku latach małżeństwa kupił nieruchomość gruntową także z majątku osobistego – pani Felicja podała, że jest taka wzmianka w aktach notarialnych. Pani Felicja chciała wiedzieć, jaka jest jej sytuacja majątkowa obecnie i jaka by była na wypadek śmierci męża.

Kwestie przynależności poszczególnych przedmiotów majątkowych do majątku wspólnego i osobistego małżonków

W sprawie pani Felicji należało przede wszystkim ustalić, czy rzeczywiście zakup domu i nieruchomości gruntowej odbył się z majątku osobistego jej męża, a nie majątku wspólnego (przede wszystkim wątpliwości budzi nieruchomość gruntowa, która została zakupiona w kilka lat po zawarciu małżeństwa i trudno uwierzyć, że do tego czasu mąż pani Felicji zachował swój majątek osobisty choćby w postaci oszczędności, chyba że otrzymał go później.

Kwestie przynależności przedmiotów majątkowych do poszczególnych majątków małżonków reguluje art. 31 K.r.o.:

„§ 1. Z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków.

§ 2. Do majątku wspólnego należą w szczególności:

1) pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków;

2) dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków;

3) środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków;

4) kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych.”

Następnie stosownie do art. 33 K.r.o.:

„Do majątku osobistego każdego z małżonków należą:

1) przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej;

2) przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił;

3) prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom;

4) przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków;

5) prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie;

6) przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość;

7) wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków;

8) przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków;

9) prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy;

10) przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.”

Nabycie do majątku osobistego nieruchomości za środki zgromadzone przed małżeństwem a roszczenia współmałżonka 

Jak wynika z cytowanych przepisów, jeżeli mąż pani Felicji nabył do majątku osobistego (bo taka była wzmianka w akcie notarialnym) nieruchomości za środki zgromadzone przed małżeństwem lub np. odziedziczone lub darowane mu podczas trwania małżeństwa, to rzeczywiście środki te należą do jego majątku osobistego.

Obecnie pani Felicji nic z tych przedmiotów się nie należy. Gdyby więc doszło do rozwodu lub ustania wspólności majątkowej z innych przyczyn (separacja sądowa, intercyza u notariusza), to nie mogłaby zgłaszać żadnych pretensji własnościowych co do tego majątku. Mogłaby jednak żądać zwrotu nakładów z majątku wspólnego lub z jej majątku osobistego na majątek osobisty męża. Często bowiem, jeżeli małżonkowie na przestrzeni lat mieszkają w domu lub mieszkaniu jednego z nich, dochodzi do różnego rodzaju remontów i znaczących ulepszeń, które mogą zwiększyć wartość takiej nieruchomości, toteż w sprawie o podział majątku można byłoby takich nakładów dochodzić (po udowodnieniu ich wykonania z majątku wspólnego i(lub) osobistego, i wycenie przez biegłego).

Dziedziczenie majątku osobistego małżonka 

Co do prawa do tego majątku po ewentualnej śmierci męża pani Felicji, to oczywiście jako żona dziedziczy ona w odpowiednich proporcjach w przypadku dziedziczenia ustawowego. Jeżeli mąż pozostawi testament, to może powołać w nim swoją żonę do całości spadku.

Generalnie, według art. 923 Kodeksu cywilnego (K.c.):

„§ 1. Małżonek i inne osoby bliskie spadkodawcy, które mieszkały z nim do dnia jego śmierci, są uprawnione do korzystania w ciągu trzech miesięcy od otwarcia spadku z mieszkania i urządzenia domowego w zakresie dotychczasowym. Rozrządzenie spadkodawcy wyłączające lub ograniczające to uprawnienie jest nieważne.

§ 2. Przepisy powyższe nie ograniczają uprawnień małżonka i innych osób bliskich spadkodawcy, które wynikają z najmu lokali lub ze spółdzielczego prawa do lokalu.”

Następnie stosownie do art. 931 K.c.:

„§ 1. W pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku.

§ 2. Jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych. Przepis ten stosuje się odpowiednio do dalszych zstępnych.”

Następnie według art. 932 K.c.:

„§ 1. W braku zstępnych spadkodawcy powołani są do spadku z ustawy jego małżonek i rodzice.

§ 2. Udział spadkowy każdego z rodziców, które dziedziczy w zbiegu z małżonkiem spadkodawcy, wynosi jedną czwartą całości spadku. Jeżeli ojcostwo rodzica nie zostało ustalone, udział spadkowy matki spadkodawcy, dziedziczącej w zbiegu z jego małżonkiem, wynosi połowę spadku.

§ 3. W braku zstępnych i małżonka spadkodawcy cały spadek przypada jego rodzicom w częściach równych.

§ 4. Jeżeli jedno z rodziców spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada rodzeństwu spadkodawcy w częściach równych.

§ 5. Jeżeli którekolwiek z rodzeństwa spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku pozostawiając zstępnych, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego zstępnym. Podział tego udziału następuje według zasad, które dotyczą podziału między dalszych zstępnych spadkodawcy.

§ 6. Jeżeli jedno z rodziców nie dożyło otwarcia spadku i brak jest rodzeństwa spadkodawcy lub ich zstępnych, udział spadkowy rodzica dziedziczącego w zbiegu z małżonkiem spadkodawcy wynosi połowę spadku.”

Według zaś art. 933 K.c.:

„§ 1. Udział spadkowy małżonka, który dziedziczy w zbiegu z rodzicami, rodzeństwem i zstępnymi rodzeństwa spadkodawcy, wynosi połowę spadku.

§ 2. W braku zstępnych spadkodawcy, jego rodziców, rodzeństwa i ich zstępnych, cały spadek przypada małżonkowi spadkodawcy.”

Trzeba mieć jednak na uwadze art. 935 zn. 1 K.c., zgodnie z którym – przepisów o powołaniu do dziedziczenia z ustawy nie stosuje się do małżonka spadkodawcy pozostającego w separacji.

Zgodnie z art. 939 K.c.:

„§ 1. Małżonek dziedziczący z ustawy w zbiegu z innymi spadkobiercami, wyjąwszy zstępnych spadkodawcy, którzy mieszkali z nim razem w chwili jego śmierci, może żądać ze spadku ponad swój udział spadkowy przedmiotów urządzenia domowego, z których za życia spadkodawcy korzystał wspólnie z nim lub wyłącznie sam. Do roszczeń małżonka z tego tytułu stosuje się odpowiednio przepisy o zapisie zwykłym.

§ 2. Uprawnienie powyższe nie przysługuje małżonkowi, jeżeli wspólne pożycie małżonków ustało za życia spadkodawcy.”

Ponadto, stosownie do art. 940 K.c.:
„§ 1. Małżonek jest wyłączony od dziedziczenia, jeżeli spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z jego winy, a żądanie to było uzasadnione.
§ 2. Wyłączenie małżonka od dziedziczenia następuje na mocy orzeczenia sądu. Wyłączenia może żądać każdy z pozostałych spadkobierców ustawowych powołanych do dziedziczenia w zbiegu z małżonkiem; termin do wytoczenia powództwa wynosi sześć miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o otwarciu spadku, nie więcej jednak niż jeden rok od otwarcia spadku.”

Reasumując: pani Felicja w czasie trwania małżeństwa nie ma żadnych roszczeń do majątku osobistego męża, chyba że skutecznie podważy, że ten majątek stanowi jego majątek osobisty. Natomiast po śmierci męża może po nim ten majątek dziedziczyć albo na podstawie testamentu, albo z ustawy.

Źródła:
1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
2. Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy - Dz.U. 1964 nr 9 poz. 59