Wydziedziczenie przyrodniego rodzeństwa w testamencie

Kiedy można unieważnić testament?

Jak wynika z opisu sprawy, Pana ojciec spisał notarialny testament z wydziedziczeniem Pana przyrodniego rodzeństwa. Obawia się Pan, że w przyszłości będą oni chcieli unieważnić ten testament i żądać zachowku.

Nieważność testamentu określa art. 945 K.c.:

1. został sporządzony w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli;
2. został sporządzony pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści;
3. został sporządzony pod wpływem groźby.

Spisanie testamentu i jego moc prawna

Z opisu Pana sprawy nic jednakże nie wskazuje na to, aby Pana ojciec w chwili sporządzania testamentu był osobą nieświadomą, działał pod wpływem błędu lub groźby.

W tym miejscu trzeba zauważyć, że akt notarialny ma moc dokumentu urzędowego – art. 2 § 2 Prawa o notariacie stanowi, że czynności notarialne dokonane przez notariusza zgodnie z prawem mają charakter dokumentu urzędowego. Dokument ten, sporządzony w przepisanej formie, stanowi dowód tego, co zostało w nim urzędowo zaświadczone (art. 244 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego, w skrócie K.p.c.). Zaprzeczenie może nastąpić tylko w razie zaistnienia przesłanek przewidzianych w art. 252 K.p.c., tzn. strona, która zaprzecza prawdziwości dokumentu urzędowego albo twierdzi, że zawarte w nim oświadczenia organu, od którego dokument ten pochodzi, są niezgodne z prawdą, powinna okoliczności te udowodnić.

Należy też dodać, że forma aktu notarialnego daje podmiotowi dokonującemu danej czynności prawnej wysoki stopień pewności wywołania skutków prawnych zamierzonych przez niego. Sporządzenie dokumentu przez notariusza, który działa jako osoba zaufania publicznego (art. 2 § 1 Prawa o notariacie), powinno stanowić gwarancję zachowania wszystkich wymagań dotyczących dokonywanej czynności, zarówno odnoszących się do treści, jak i formy.

Ponadto z ustawy Prawo o notariacie wynika obowiązek notariusza czuwania nad należytym zabezpieczeniem praw i słusznych interesów stron oraz innych osób, dla których czynność ta może powodować skutki prawne (art. 80 § 2).

Reasumując, testament notarialny, podobnie jak każdy inny testament, może zostać podważony w przypadkach, gdy jest nieważny z mocy prawa. Takie sytuacje wymienia wspomniany wcześniej art. 945 § 1 K.c.

Unieważnienie testamentu notarialnego

Mając na uwadze powyższe informacje, należy stwierdzić, że aby unieważnić testament notarialny, muszą zajść naprawdę szczególne okoliczności. Oczywiście nie jest to niemożliwe, ale w praktyce okazuje się bardzo trudne i rzadkie. Na osobie, która chce podważyć taki testament, ciąży bowiem (zgodnie z art. 6 K.c.) ciężar udowodnienia faktu, z którego osoba ta wywodzi skutki prawne.

Zatem Pana rodzeństwo przyrodnie będzie musiało udowodnić przed sądem, że spadkodawca sporządził testament np. w stanie wyłączającym świadome podjęcie decyzji, pod wpływem błędu lub groźby. Będą musieli powołać się przed sądem na naprawdę przekonujące dowody, jak np. zeznania świadków, lekarzy, orzeczenia lekarskie. Same twierdzenia, niepoparte żadnymi dowodami, są absolutnie niewystarczające, aby unieważnić testament. Tak, jak napisałam powyżej, testament sporządził notariusz, więc nie musi się Pan martwić o jego formę ani prawidłowość treści.

Wydziedziczenie a zachowek dla zstępnych osób wydziedziczonych

Co zaś się tyczy zachowku to wydziedziczenie nie obejmuje zstępnych osób wydziedziczonych, chyba że zostali oni wskazani w wydziedziczeniu. Zstępni (dzieci, wnuki) wydziedziczonego zstępnego są uprawnieni do zachowku, chociażby wydziedziczony przeżył spadkodawcę (art. 1011 K.c.). Udział spadkowy, który przypadłby wydziedziczonemu przez spadkodawcę, przypada zstępnym wydziedziczonego (orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 28 maja 1971 r., III CZP 5/71, RPEiS 1972, nr 1, s. 350).