Wkład mieszkaniowy od rodziców a zachowek dla rodzeństwa

Określenie wartości darowizny przy obliczaniu zachowku

Ustalenie istnienia wzbogacenia powinno być dokonywane według stanu istniejącego w chwili wystąpienia przez uprawnionego z żądaniem zapłaty i wymaga określenia wartości uzyskanej darowizny według zasady przewidzianej w art. 995 Kodeksu cywilnego (K.c.) – według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalania zachowku.

Zgodnie z art. 993 K.c. – przy obliczaniu zachowku dolicza się do spadku wszystkie darowizny uczynione przez spadkodawcę, za wyjątkiem darowizn wskazanych w art. 994 K.c.

Przyjęcie zasady, według której dopuszczalne jest określenie realnej wartości darowizny dokonanej w formie pieniężnej na podstawie innego miernika niż nominalna wartość określonej kwoty pieniężnej, umożliwia zrealizowanie funkcji zaliczania darowizn na schedę poprzez przywrócenie właściwych ekonomicznie proporcji udziałów osób uprawnionych do zachowku [podobny pogląd wyraził Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z dnia 1 sierpnia 1986 r. III CZP 34/86 OSNC 1987/7/93 dotyczącej zaliczania darowizn przy dziale spadku – art. 1042 2 K.c.

W opisanym przypadku podstawą roszczenia jest przepis art. 1000 K.c., zgodnie z którym – gdy spadkodawca dokonał darowizny wyczerpującej cały spadek, uprawniony do zachowku może dochodzić roszczenia o zachowek od obdarowanego w granicach określonych w art. 1000 K.c. (wyrok SN z dnia 30 stycznia 2008 r., III CSK 255/07, OSNC 2009, nr 3, poz. 47). Zgodnie z § 2 tego przepisu – jeżeli obdarowany sam jest uprawniony do zachowku, bez względu na to kiedy darowizna została uczyniona, ponosi odpowiedzialność względem innych uprawnionych do zachowku, ale tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek.

Zachowek wyliczony od kwoty nominalnej lub zwaloryzowanej

Zasadniczo zachowek może być liczony od kwoty nominalnej lub zwaloryzowanej, w zależności od woli stron a także decyzji sądu. Na ogół sąd waloryzuje kwotę.

Zgodnie z zasadą nominalizmu wyrażoną w art. 358(1) § 1 K.c. – jeżeli przedmiotem zobowiązania od chwili jego powstania jest suma pieniężna, spełnienie świadczenia następuje przez zapłatę sumy nominalnej, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej. Przywołany przepis wskazuje, iż zapłata sumy nominalnej, określonej w umowie, jest właściwym sposobem wykonania zobowiązania pieniężnego. Jednak zgodnie z art. 358(1) § 3 K.c. – w razie istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza, po powstaniu zobowiązania, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, zmienić wysokość lub sposób spełnienia świadczenia pieniężnego, chociażby były ustalone w orzeczeniu lub umowie.

Celem waloryzacji sądowej, przewidzianej w art. 358(1) § 3 K.c. jest przywrócenie – przynajmniej w przybliżeniu – początkowej wartości długu, jednakże powołany przepis wyklucza możliwość mechanicznego przerachowania świadczenia pieniężnego z uwzględnieniem jednego, oznaczonego miernika waloryzacyjnego. Ustawodawca nie zawarł w art. 358(1) § 3 K.c. żadnych konkretnych mierników, wobec czego ocena przesłanek waloryzacji pozostawiona została sędziowskiemu uznaniu opartemu na wszechstronnym rozważeniu okoliczności danej sprawy. Najczęściej przyjmuje się w tego typu sprawach miernik waloryzacji w postaci średniego miesięcznego wynagrodzenia netto.

• Wynagrodzenie netto w roku 2000 – 1563 zł netto
• Wynagrodzenie netto w roku 2018 – 3530 zł netto
• Kwota do waloryzacji – 60 000 zł

Kwota 60 000 zł stanowiła 38,39 krotność wynagrodzenia netto w 2000 roku. Na 2018 rok 38,39 krotność wynagrodzenia wynosi 135 516,70 zł.

Jest troje spadkobierców, udział spadkowy każdego z nich wynosi 1/3, a zachowek to 1/6 wartości (przyjmuję, że każdy jest pełnoletni i nikt nie jest całkowicie niezdolny do pracy) – wartość zachowku dla każdego wynosi 22 586,12 zł. Oczywiście sąd może przyjąć inny wskaźnik waloryzacji, ponieważ przepisy nie określają, jak ma być waloryzowana kwota – brakuje jednolitych wytycznych. Jednak te wskaźniki są najczęściej stosowane.

* Opis sprawy z 2019 r.