Ubezwłasnowolnienie mamy chorej na Alzheimera

Jak rozporządzać majątkiem osoby chorej na Alzheimera?

Przede wszystkim należy wskazać, że nie ma Pan możliwości przeprowadzenia spadku (w szczególności działu spadku) w sytuacji, w której Pana mama żyje. Nie nastąpiło bowiem otwarcie spadku, co następuje z chwilą śmierci spadkodawcy.

Choroba, na którą cierpi Pana mama, i jej skutki powodują, że nie ma ona możliwości złożenia jakiegokolwiek oświadczenia woli. Pana mama nie jest w stanie pokierować swoim postępowaniem i nie jest w stanie dokonać na Pana rzecz darowizny domu ani sporządzić testamentu, ani zawrzeć z Pana siostrami umowy o zrzeczeniu się dziedziczenia, w wyniku której to umowy mógłby się Pan stać jedynym spadkobiercą mamy.

Przeniesienie własności domu na Pana za życia Pana mamy jest praktycznie niemożliwe. Mama nie jest w stanie złożyć żadnego ważnego oświadczenia woli, co jest warunkiem niezbędnym do przeniesienia własności nieruchomości.

Nawet w sytuacji gdyby Pana mama została ubezwłasnowolniona i został dla niej ustanowiony opiekun prawny, który mógłby w jej imieniu dokonywać czynności prawnych, przeniesienie na Pana rzecz własności domu będzie możliwe tylko teoretycznie.

Czy opiekun osoby ubezwłasnowolnionej może w jej imieniu zawrzeć umowę darowizny?

Opiekun prawny mógłby reprezentować mamę jako strona umowy darowizny, ale na dokonanie takiej czynności prawnej (jak i każdej innej czynności przekraczającej zwykły zarząd interesami lub majątkiem ubezwłasnowolnionego) w imieniu mamy opiekun musiałby uzyskać zgodę sądu opiekuńczego. Sąd zezwoliłby na dokonanie takiej czynności, jeżeli byłaby zgodna z interesem osoby ubezwłasnowolnionej. Trudno sobie wyobrazić, żeby sąd uznał nieodpłatne zbycie nieruchomości nawet na rzecz bliskiej osoby za zgodne z interesem osoby ubezwłasnowolnionej. Taka czynność pozbawiałaby osobę ubezwłasnowolnioną przedmiotu majątkowego o dużej wartości.

Również przy ewentualnej umowie dożywocia (przeniesienie własności nieruchomości w zamian za dożywotnie utrzymanie) trudno będzie uzyskać zgodę sądu. W chwili obecnej Pana mama ma zapewnione utrzymanie i opiekę w domu pomocy społecznej czy w zakładzie leczniczo-opiekuńczym i sąd może dojść do wniosku, że w takim wypadku nie ma potrzeby zapewnienia mamie środków utrzymania w drodze umowy o dożywocie. W sytuacji kiedy mama nie miałaby dostatecznych środków utrzymania i znajdowała się w niedostatku, to na Panu i rodzeństwie ciąży obowiązek alimentacyjny.

W każdym postępowaniu o wydanie zgody na dokonanie czynności prawnej przez opiekuna w imieniu osoby ubezwłasnowolnionej sąd opiekuńczy ustala, czy dana czynność prawna będzie zgodna z interesem tej osoby. Interesy osób, z którymi dana umowa miałaby zostać zawarta, nie będą miały znaczenia.

Dokonywanie czynności w imieniu osoby ubezwłasnowolnionej

Ważne jest to, że opiekun osoby ubezwłasnowolnionej nie może w imieniu tej osoby sporządzić testamentu.

Niezależnie od szans na wydanie zgody przez sąd opiekuńczy na dokonanie przez opiekuna osoby ubezwłasnowolnionej czynności w jej imieniu – warto w Pana sytuacji rozważyć ubezwłasnowolnienie mamy. W obecnej sytuacji nie jest ona w stanie pokierować swoim postępowaniem i nie ma osoby, która mogłaby ją reprezentować. Nie jest ona w stanie dbać o swoje interesy i zarządzać swoim majątkiem. Z tego, co Pan pisze w pytaniu, wynika, że istnieją przesłanki ubezwłasnowolnienia Pana mamy.

Umowa użyczenia domu między matką a synem

Zamieszkuje Pan w domu należącym do mamy zapewne za jej zgodą. Jeżeli nie uiszcza Pan mamie czynszu, to można uznać, że wiąże Pana z mamą dorozumiana umowa użyczenia. Umowę użyczenia normuje art. 710 Kodeksu cywilnego, zgodnie z którym przez umowę użyczenia użyczający zobowiązuje się zezwolić biorącemu, przez czas oznaczony lub nieoznaczony, na bezpłatne używanie oddanej mu w tym celu rzeczy.

Stosownie do art. 713 Kodeksu cywilnego biorący do używania ponosi zwykłe koszty utrzymania rzeczy użyczonej. Jeżeli poczynił inne wydatki lub nakłady na tę rzecz, stosuje się odpowiednio przepisy o prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia. Ten przepis mógłby mieć zastosowanie w przypadku, gdyby poczyniłby Pan jakiekolwiek nakłady na dom należący do mamy.

Według art. 753 § 1 Kodeksu cywilnego prowadzący cudzą sprawę bez zlecenia powinien w miarę możności zawiadomić o tym osobę, której sprawę prowadzi, i stosownie do okoliczności albo oczekiwać jej zleceń, albo prowadzić sprawę dopóty, dopóki osoba ta nie będzie mogła sama się nią zająć.

Stosownie do § 2 tego przepisu prowadzący cudzą sprawę powinien złożyć rachunek ze swych czynności oraz wydać wszystko, co przy prowadzeniu sprawy uzyskał dla osoby, której sprawę prowadzi. Jeżeli działał zgodnie ze swoimi obowiązkami, może żądać zwrotu uzasadnionych wydatków i nakładów wraz z ustawowymi odsetkami oraz zwolnienia od zobowiązań, które zaciągnął przy prowadzeniu sprawy.

Nakłady na użyczoną nieruchomość

Z powyższego wynika, że dokonując nakładów na nieruchomość mamy, mógłby Pan żądać od niej zwrotu uzasadnionych wydatków i nakładów. Jeżeli Pana mama zmarłaby, wówczas tych nakładów i wydatków mógłby Pan żądać od spadkobierców mamy. W praktyce oznaczałoby to, że rozliczenia tych nakładów mógłby Pan dokonać wraz z rodzeństwem w czasie działu spadku.

Pisze Pan, że siostry nie będą w przypadku śmierci mamy rościć sobie praw do domu. Jeżeli tak się stanie, to po śmierci mamy będziecie mogli Państwo tak przeprowadzić dział spadku, aby w jego wyniku własność domu przypadła wyłącznie Panu bez spłat na rzecz rodzeństwa.

Tak jak już wspominałem, w chwili obecnej nie możecie Państwo dzielić między sobą majątku należącego do mamy, jaki prawdopodobnie przypadnie Państwu w wyniku spadkobrania.

Ubezwłasnowolnienie nie wpłynie na Pana obecną sytuację, jeżeli chodzi o uprawnienia do nieruchomości. Jej właścicielem pozostanie mama, a Pan jej użytkownikiem. Wszelkie nakłady na dom będą nakładami na cudzą nieruchomość.

Przy ewentualnej rozbudowie domu to Pana mama, reprezentowana przez opiekuna prawnego, będzie stroną postępowań z tym związanych (np. w celu uzyskania pozwolenia na rozbudowę domu). Pan jako użytkownik domu nie będzie mógł być stroną takich postępowań.

Proszę pamiętać, że – stosownie do przepisów prawa cywilnego – kto bez zlecenia prowadzi cudzą sprawę, powinien działać z korzyścią dla osoby, której sprawę prowadzi, i zgodnie z jej prawdopodobną wolą. Trudno powiedzieć, by rozbudowa domu była z korzyścią dla Pana mamy w sytuacji, w jakiej się znajduje.

Ustanowienie opiekuna osoby ubezwłasnowolnionej

Opiekuna prawnego dla mamy po jej ubezwłasnowolnieniu ustanowi sąd rejonowy po zakończeniu postępowania o ubezwłasnowolnienie, które poprowadzi sąd okręgowy. Opiekunem prawnym sąd wyznaczy w pierwszej kolejności osobę bliską – może to być Pan czy też Pana siostry.

Opiekun prawny reprezentuje osobę ubezwłasnowolnioną, dokonuje w jej imieniu czynności prawnych, dba o interesy ubezwłasnowolnionego oraz zarządza jego majątkiem. Wszystkie czynności powinien on wykonywać, kierując się obiektywnym interesem ubezwłasnowolnionego. Pana działania w celu rozbudowy domu mogą zostać uznane za niezgodne z interesem mamy. To Pan, a nie mama, skorzysta na rozbudowie domu.

Opłata od wniosku o ubezwłasnowolnienie wynosi 40 zł. W toku postępowania sąd może (i zapewne tak zrobi) powołać biegłego lekarza, co może się wiązać z dodatkowym kosztem, ok. 400–500 zł.

Do wniosku należy dołączyć akt urodzenia mamy oraz zaświadczenie lekarskie o stanie zdrowia mamy – najlepiej wydane przez lekarza, który zajmuje się mamą w placówce, w której mama przebywa.