Czy chory psychicznie ponosi odpowiedzialność za przestępstwo?

Niepoczytalność w czasie popełniania czynu zabronionego

Podstawą przypisania winy jest sposób postrzegania, myślenia, przeżywania uczuć i podejmowania decyzji określany jako normalny, a więc zgodny z normą psychiczną, zwany poczytalnością. Jego odwrotnością jest niepoczytalność. Przepis art. 31 Kodeksu karnego określa niepoczytalność za pomocą tzw. metody psychiatryczno-psychologicznej; definiowana jest jako stan, w którym osoba z powodu choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego lub innego zakłócenia czynności psychicznych nie mogła w czasie czynu rozpoznać jego znaczenia lub pokierować swym postępowaniem.

Psychiatryczny człon formuły niepoczytalności zawiera te trzy pojęcia:

1. pojęcie „niedorozwój umysłowy” obejmuje dużego stopnia upośledzenie umysłowe,
2. „choroba psychiczna” zawiera w sobie pojęcie wszystkich psychoz,
3. „inne zaburzenia czynności psychicznych” obejmują krótkotrwałe, przemijające stany patologiczne przebiegające z zaburzeniami świadomości, takie jak patologiczne upicie alkoholem, upojenie senne, padaczkowe i psychogenne zamroczenia, afekty o charakterze patologicznym oraz krótkotrwałe stany psychotyczne w przebiegu infekcji i intoksykacji.

Niezbędne dla przyjęcia niepoczytalności jest ustalenie, czy z powodu jednej z wymienionych przyczyn psychiatrycznych wystąpił połączony z nią więzią przyczynową skutek psychologiczny w opisanej postaci. W grę wchodzić może zarówno niemożność rozpoznania czynu, a w konsekwencji pokierowania swoim postępowaniem, jak i niemożność pokierowania swym postępowaniem przy zachowanej zdolności rozpoznania znaczenia swego czynu. Psychologicznym następstwem określonych w przepisie okoliczności psychiatrycznych może być równoczesne zakłócenie procesów intelektualno-poznawczych i wolicyjnych oraz zakłócenie jedynie procesów wolicyjnych przy zachowaniu poprawności procesów intelektualno-oznawczych.

Dopuszczenie się stalkigu przez osobę chorą psychicznie

W przypadku stalkingu niezwykle istotna kwestia zawiązana jest z anomaliami osobowościowymi w sferze emocjonalnej. Psychiatria wyróżnia bowiem tzw. psychopatię, której istotą są anomalie osobowościowe w sferze emocjonalnej przy zachowaniu sprawności intelektualnej i z reguły także wolicyjnej. Nie zalicza się jej na ogół do okoliczności mogących determinować uznanie niepoczytalności.

Do stwierdzenia niepoczytalności wystarcza więc brak możności kierowania swym postępowaniem, nawet przy zachowaniu zdolności rozpoznania jego znaczenia, choć w praktyce oba te elementy występują najczęściej łącznie.

W wypadku przestępstw „rozciągniętych w czasie” ocena niepoczytalności powinna być dokonywana w zasadzie wedle stanu w momencie ostatniego ogniwa działania sprawcy. Gdy można jednak wyraźnie wyodrębnić poszczególne czyny w znaczeniu faktycznym, stan niepoczytalności należy weryfikować w odniesieniu do każdego z nich, co może niekiedy prowadzić do zdekompletowania jego znamion, zwłaszcza gdy chodzi o postacie kwalifikowane ze względu na wartość przedmiotu czynności wykonawczej.

Popełnienie przestępstwa w stanie niepoczytalności

Choroba psychiczna zawiera w sobie wszystkie rodzaje psychoz. Na pierwszym miejscu jako źródło niepoczytalności wymieniona jest choroba psychiczna. Chorobami psychicznymi są przede wszystkim psychozy endogenne. Zalicza się do nich przede wszystkim schizofrenię, paranoję i cyklofrenię (psychozę maniakalno-depresyjną). Jak każda choroba, tak i choroba psychiczna jest zjawiskiem dynamicznym o różnym natężeniu choroby w różnym okresie jej przebiegu, natężenie zależy np. od przyjmowanych leków i innych czynników zewnętrznych. Możliwe są okresy, w których choroba nie zakłóca prawidłowego funkcjonowania chorego (łac. lucida intervalla). Nie jest więc możliwe ogólne abstrakcyjne ustalenie, czy określona choroba prowadzi do pełnej niepoczytalności, czy poczytalność ogranicza w znacznym stopniu, czy tylko w stopniu nieznacznym. Niezbędne jest zatem ustalenie, jaki wpływ miała choroba w czasie dokonania konkretnego czynu zarzucanego sprawcy na możliwość rozpoznania przez niego znaczenia czynu lub pokierowania jego postępowaniem. Badania w takim zakresie może przeprowadzić biegły powołany przez prokuratora. Nie można zatem na podstawie stwierdzonej przed czterema laty psychozy maniakalno-depresyjnej stwierdzić, iż w chwili popełnienia czynu aktualnie nadal odpowiedzialność karna jest wyłączona z uwagi na niepoczytalność.