Czy grafik może publikować prace w portfolio bez zgody pracodawcy?

Poniżej wyjaśniam Państwu wątpliwości związane z tym, czy grafik pracujący na umowę o pracę może publikować prace wykonywane na rzecz firmy w swoim portfolio bez zgody pracodawcy.

Zgodnie z art. 12 ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. z 2000 r. Nr 80, poz. 904 – dalej pr.aut.): „jeżeli ustawa lub umowa nie stanowi inaczej, pracodawca, którego pracownik stworzył utwór w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy, nabywa z chwilą przyjęcia utworu autorskie prawa majątkowe w granicach wynikających z celu umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron”.

Zatem o ile strony nie zawarły poza umową o pracę dodatkowej umowy dotyczącej przeniesienia praw autorskich do utworów powstałych w ramach stosunku pracy lub też w umowie o pracę nie zawarły postanowień dotyczących praw autorskich, to ma zastosowanie art. 12 ust. 1 pr.aut.

Pracodawca nabywa autorskie prawa majątkowe z chwilą przyjęcia utworu i nie jest potrzebna dodatkowa umowa dotycząca przejścia praw autorskich.

Nabycie przez pracodawcę na podstawie art. 12 pr.aut. uprawnień majątkowych nie pozbawia twórcy możliwości rozporządzania i korzystania z utworu w zakresie nieobjętym umową o pracę (jej celem) i zgodnym zamiarem stron.

W świetle przepisów pr.aut. twórcy przysługują dwa odrębne prawa: o charakterze majątkowym i osobistym.

Autorskie prawa majątkowe mają zagwarantować twórcy możliwość eksploatacji utworu. To twórcy przysługuje wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu.

Natomiast autorskie prawa osobiste chronią pewien „intelektualny” związek twórcy z dziełem. Chodzi tutaj w szczególności o prawo do:

• autorstwa utworu,

• oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo,

• nienaruszalności treści i formy utworu oraz rzetelności jego wykorzystania,

• decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności,

• nadzoru nad sposobem korzystania z utworu.

Szersze prawa w porównaniu do określonych w art. 12 pr.aut. nabywa pracodawca, którego pracownik stworzył program komputerowy w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy.

Program komputerowy jest to utwór rządzący się szczególnymi prawami w porównaniu z utworami innego rodzaju (art. 74 i nast. pr.aut.).

Może zacytuję przepisy pr.aut.:

„Art. 74. 1. Programy komputerowe podlegają ochronie jak utwory literackie, o ile przepisy niniejszego rozdziału nie stanowią inaczej.

2. Ochrona przyznana programowi komputerowemu obejmuje wszystkie formy jego wyrażenia. Idee i zasady będące podstawą jakiegokolwiek elementu programu komputerowego, w tym podstawą łączy, nie podlegają ochronie.

3. Prawa majątkowe do programu komputerowego stworzonego przez pracownika w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy przysługują pracodawcy, o ile umowa nie stanowi inaczej.

4. Autorskie prawa majątkowe do programu komputerowego, z zastrzeżeniem przepisów art. 75 ust. 2 i 3, obejmują prawo do:

1) trwałego lub czasowego zwielokrotnienia programu komputerowego w całości lub w części jakimikolwiek środkami i w jakiejkolwiek formie; w zakresie, w którym dla wprowadzania, wyświetlania, stosowania, przekazywania i przechowywania programu komputerowego niezbędne jest jego zwielokrotnienie, czynności te wymagają zgody uprawnionego;

2) tłumaczenia, przystosowywania, zmiany układu lub jakichkolwiek innych zmian w programie komputerowym, z zachowaniem praw osoby, która tych zmian dokonała;

3) rozpowszechniania, w tym użyczenia lub najmu, programu komputerowego lub jego kopii.

Art. 75. 1. Jeżeli umowa nie stanowi inaczej, czynności wymienione w art. 74 ust. 4 pkt 1 i 2 nie wymagają zgody uprawnionego, jeżeli są niezbędne do korzystania z programu komputerowego zgodnie z jego przeznaczeniem, w tym do poprawiania błędów przez osobę, która legalnie weszła w jego posiadanie.

2. Nie wymaga zezwolenia uprawnionego:

1) sporządzenie kopii zapasowej, jeżeli jest to niezbędne do korzystania z programu komputerowego. Jeżeli umowa nie stanowi inaczej, kopia ta nie może być używana równocześnie z programem komputerowym;

2) obserwowanie, badanie i testowanie funkcjonowania programu komputerowego w celu poznania jego idei i zasad przez osobę posiadającą prawo korzystania z egzemplarza programu komputerowego, jeżeli, będąc do tych czynności upoważniona, dokonuje ona tego w trakcie wprowadzania, wyświetlania, stosowania, przekazywania lub przechowywania programu komputerowego;

3) zwielokrotnianie kodu lub tłumaczenie jego formy w rozumieniu art. 74 ust. 4 pkt 1 i 2, jeżeli jest to niezbędne do uzyskania informacji koniecznych do osiągnięcia współdziałania niezależnie stworzonego programu komputerowego z innymi programami komputerowymi, o ile zostaną spełnione następujące warunki:

a) czynności te dokonywane są przez licencjobiorcę lub inną osobę uprawnioną do korzystania z egzemplarza programu komputerowego bądź przez inną osobę działającą na ich rzecz,

b) informacje niezbędne do osiągnięcia współdziałania nie były uprzednio łatwo dostępne dla osób, o których mowa pod lit. a,

c) czynności te odnoszą się do tych części oryginalnego programu komputerowego, które są niezbędne do osiągnięcia współdziałania.

3. Informacje, o których mowa w ust. 2 pkt 3, nie mogą być:

1) wykorzystane do innych celów niż osiągnięcie współdziałania niezależnie stworzonego programu komputerowego;

2) przekazane innym osobom, chyba że jest to niezbędne do osiągnięcia współdziałania niezależnie stworzonego programu komputerowego;

3) wykorzystane do rozwijania, wytwarzania lub wprowadzania do obrotu programu komputerowego o istotnie podobnej formie wyrażenia lub do innych czynności naruszających prawa autorskie”.

Zatem w świetle pr.aut. prawa majątkowe do programu komputerowego stworzonego przez pracownika w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy przysługują pracodawcy, o ile umowa nie zawiera innych regulacji. Nie jest ono ograniczone celem umowy o pracę czy zgodnym zamiarem stron (art. 74 ust. 3 pr.aut.).

Zgodnie bowiem z pr.aut. utworem jest tylko taki program, który stanowi: „przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia” (art. 1 ust. 1 pr.aut.). Musi być zatem samodzielnym wytworem intelektu programisty, stworzonym niezależnie, charakteryzującym się przy tym stopniem oryginalności czy co najmniej przedmiotowej nowości.

Duże znaczenie w zakresie stosunków między pracodawcą a pracownikiem (programistą) ma treść umowy o pracę. To umowa może decydować o tym, czy będzie to utwór pracowniczy. Pracodawca zatem powinien wprowadzić do umowy zapisy dotyczące:

• możliwości pominięcia podawania autorstwa twórcy i udostępniania programu anonimowo,

• tajemnicy przedsiębiorstwa,

• zakazu konkurencji w czasie trwania stosunku pracy, a nawet po jego ustaniu.

Przedstawiłam przepisy oraz w jaki sposób regulują one interesujący Pana temat. Jeśli chodzi o to, czy grafik działa zgodnie z umową i zgodnie z prawem, publikując w swoim portfolio prace wykonywane dla Państwa bez Państwa zgody, to tak jak napisałam wyżej – ważna jest treść umowy o pracę, zamiar stron, czy te czynności należały do obowiązków pracowniczych. Jeżeli tak jest, to pracownik nie powinien tego robić.

Może należałoby z nim porozmawiać na ten temat, może nie zna przepisów. Najlepiej byłoby, gdyby pracodawca spisał z takim pracownikiem porządną umowę z wszystkimi niezbędnymi zapisami.