Zmanipulowane dzieci, jak odzyskać kontakt z rodziną po rozwodzie?

Utrzymywanie kontaktu z dziećmi

Uprzejmie wskazuję, że zgodnie z art. 113 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. z 2023 r., poz. 2809) niezależnie od władzy rodzicielskiej rodzice oraz ich dziecko mają prawo i obowiązek utrzymywania ze sobą kontaktów. Natomiast w oparciu o § 2 kontakty z dzieckiem obejmują w szczególności przebywanie z dzieckiem (odwiedziny, spotkania, zabieranie dziecka poza miejsce jego stałego pobytu) i bezpośrednie porozumiewanie się, utrzymywanie korespondencji, korzystanie z innych środków porozumiewania się na odległość, w tym ze środków komunikacji elektronicznej.

Obowiązki rodzica opiekującego się dziećmi

Z punktu widzenia opisu sytuacji istotne jest przeanalizowanie aspektu obowiązków drugiego z rodziców w celu zapewnienia właściwego prawa do realizowania kontaktów. W tym miejscu należy podkreślić, że dla właściwej realizacji prawa do kontaktów po stronie dziecka i uprawnionego rodzica niezbędne jest określenie obowiązków drugiego z rodziców. Należy do nich nie tylko fizyczne przygotowanie małoletniego do kontaktów (np. spakowanie niezbędnej odzieży), lecz także przygotowanie psychiczne, a więc takie, w efekcie którego dziecko będzie gotowe i chętne na spotkanie. To na obojgu rodzicach spoczywa obowiązek zapewnienia kontaktów dziecka z rodzicem, z którym na co dzień dziecko nie mieszka. Innymi słowy, rodzic mieszkający z dzieckiem jest osobą zobowiązaną do tego, aby małoletni chciał odbyć kontakty z drugim z rodziców, i odpowiedzialną za to, a więc jeśli to konieczne, także za to, aby zażądać od dziecka udziału w takich kontaktach.

De lege lata przyjąć należy, że przysługującemu rodzicowi roszczeniu odpowiada również obowiązek niezakłócania przez drugiego z rodziców kontaktów na gruncie. Na tej podstawie przy rozstrzyganiu o prawie i obowiązku kontaktów, szczególnie w sprawach o dużym stopniu konfliktowości, należy zamieścić w orzeczeniu postanowienie np. o zobowiązaniu uczestniczki postępowania do przygotowania dziecka do spotkania z wnioskodawcą i zabronieniu jej podejmowania działań uniemożliwiających dziecku utrzymywanie kontaktów z wnioskodawcą, z równoczesnym zagrożeniem uczestniczce nakazaniem zapłaty (np. kwoty 500 zł) na rzecz wnioskodawcy za każde naruszenie obowiązku wynikającego z tego postanowienia.

Na znaczenie istnienia obowiązku kontaktów z dzieckiem zwrócił uwagę SN w uchwale z 28.04.2022 r., wskazując, że jeden z rodziców musi zapłacić drugiemu określoną sumę przymusową także wtedy, gdy w ugodzie rodziców dotyczącej kontaktów z dzieckiem stwierdzono o prawie do nich, a pominięto odpowiadający mu obowiązek ich wypełniania. Sąd Najwyższy stwierdził:

„Celem ugodowego uregulowania terminów i form, w jakich rodzic niesprawujący bezpośredniej pieczy nad dzieckiem ma wykonywać z nim kontakty jest co do zasady doprecyzowanie zachowań, które będą prowadziły do wykonania obowiązku generalnie określonego w art. 113 k.r.o. jako obowiązek kontaktowania się? dzieckiem, nie zaś zwolnienie z niego, także przez – sprzeczne z art. 113 k.r.o. – przemianowanie obowiązku na wyłącznie uprawnienie rodzica, z którego ten może, lecz nie musi korzystać tak. Wyłożenie postanowień zawartej przez rodziców dziecka ugody dotyczącej terminów i form, w jakich rodzic, pod którego piecza? dziecko nie pozostaje będzie wykonywał kontakty z nim i przyjęcie z odwołaniem się do użytego w niej sformułowania uprawnienie, że realizowanie tychże kontaktów w sposób określony w ugodzie jest wyłącznie uprawnieniem rodzica, z którego ten może, lecz nie musi korzystać, byłoby naruszeniem art. 113 k.r.o. Argumentów za takim rozumieniem ugody określającej zasady wykonywania kontaktów z dzieckiem przez rodzica, pod którego bezpośrednia? piecza? dziecko stale nie przebywa dostarczają również przepisy Kodeksu postępowania cywilnego, z których niewątpliwie wynika, że obowiązki dotyczące kontaktów z dzieckiem mogą? być naruszone zarówno przez rodzica, który nie przygotuje dziecka do kontaktów z rodzicem, pod którego piecza? ono nie przebywa, jak i przez tego z rodziców, który nie zrealizuje kontaktów w czasie i formie, w których powinny mieć miejsce. Jeśli rodzic w ugodzie zagwarantuje dla siebie określony czas, miejsce i formy, w jakich ma kontaktować się z dzieckiem, to jest to równoznaczne nie tylko z ustaleniem na jego rzecz uprawnienia, ale i obowiązku zrealizowania kontaktów w ustalonym czasie i formie. Drugi z rodziców, który przygotuje dziecko do kontaktów może zasadnie liczyć, że one się odbędą i temu założeniu podporządkować swoje plany”.

Istotny w kontekście Pana zapytania jest także wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 22 czerwca 2022 r. W orzeczeniu tym bowiem TK wskazał, że art. 598¹⁶ § 1 w zw. z art. 598¹⁵ § 1 Kodeksu postępowania cywilnego w zakresie, w jakim obejmują sytuacje, w których niewłaściwe wykonywanie lub niewykonywanie obowiązków związane jest z zachowaniem dziecka, niewywołanym przez osobę, pod której pieczą dziecko to się znajduje, są niezgodne z art. 48 ust. zdanie drugie oraz 72 ust. 3 Konstytucji RP. Oznacza to, że w sprawach o wykonywanie kontaktów z dzieckiem sądy obowiązane będą z urzędu wziąć pod uwagę, czy do niewykonania albo niewłaściwego wykonania obowiązków przez osobę, pod której pieczą znajduje się dziecko, doszło w wyniku uwzględnienia woli dziecka. To zaś może oznaczać, iż sąd w postępowaniu opiekuńczym o zagrożenie zapłatą lub o nakazanie zapłaty sumy przymusowej będzie musiał zbadać taką wolę dziecka, uwzględniając m.in., czy została ona wyrażona samodzielnie, a więc bez wpływu rodzica, z którym na co dzień mieszka. Bez wątpienia utrwalenie takiej praktyki sądowej wymagającej np. zastosowania instytucji wysłuchania dziecka lub przeprowadzenia badań dziecka w OZSS (bądź uzyskania pisemnego oświadczenia dziecka) jeszcze bardziej niż dotychczas wydłuży postępowania, w których czas jest szczególnie istotny z perspektywy więzi rodzica i dziecka.

Co może zrobić ojciec?

Oczywiście, wniosek o badanie dzieci jest zasadny. W zakresie pomocy szkolnego psychologa powinien Pan udać się do wychowawcy dzieci i porozmawiać z nim o ich sytuacji, a także czy w ocenie wychowawcy zasadne jest, aby dzieci uczęszczały do szkolnego psychologa.

W przypadku gdy ma Pan ustalone kontakty, to warto złożyć wniosek o zagrożenie nakazem zapłaty matce dzieci za nierealizowanie kontaktów. W takim postępowaniu będzie mógł Pan wskazywać, że matka nie wykonuje swoich obowiązków związanych z przygotowaniem dzieci na kontakty z Panem i ich realizacją.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego - Dz.U. 1964 nr 43 poz. 296
2. Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy - Dz.U. 1964 nr 9 poz. 59