Sprzedaż samochodu wchodzącego w skład spadku

W jakich częściach dziedziczą mąż i dzieci - uregulowanie spraw spadkowych

Na wstępnie wyjaśnijmy, że Pani, a także Pani siostra i mąż zmarłej dziedziczą po jej śmierci. Wynika to wprost z art. 931 Kodeksu cywilnego (dalej – K.c.): 

§ 1. W pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku. 

§ 2. Jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych. Przepis ten stosuje się odpowiednio do dalszych zstępnych.  

Wobec powyższego mąż zmarłej dziedziczy 1/3 udziału w spadku po żonie, a reszta spadku zostanie podzielona między dwie córki zmarłej w równych częściach. Każdy ze spadkobierców dostanie więc 1/3. W skład spadku po zmarłej wejdzie cały jej majątek osobisty (nabyty przed ślubem) oraz 1/2 udziału w majątku wspólnym małżeńskim. W skład tego spadku wejdzie więc:

1. 1/2 udziału w mieszkaniu (pod warunkiem że mieszkanie było kupione przez Pani rodziców w trakcie trwania związku małżeńskiego i należało do ich majątku wspólnego) lub całe mieszkanie (jeśli mieszkanie należało do majątku osobistego Pani matki – np. zostało nabyte przed ślubem).
2. 1/2 udziału we własności samochodu (pod warunkiem że samochód został kupiony przez Pana rodziców w trakcie trwania związku małżeńskiego i należał do ich majątku wspólnego) lub cały samochód (jeśli wchodził wyłącznie do majątku osobistego zmarłej – np. został nabyty przed ślubem).

Zgodnie z powyższym widać więc, że to, co małżonkowie nabyli w trakcie trwania małżeństwa, weszło co do zasady do ich majątku wspólnego i po śmierci jednego z małżonków (Pani matki) do spadku wejdzie połowa wartości majątku wspólnego. Jeżeli natomiast jakaś rzecz została nabyta przed wstąpieniem w związek małżeński lub też w trakcie związku małżeńskiego, ale np. poprzez dziedziczenie – cała jej wartość wchodzi do majątku odrębnego tego małżonka, który tę rzecz nabył.
 

Oczywiście mąż zmarłej zachowuje swoją połowę majątku małżeńskiego nabytego w trakcie trwania małżeństwa z Pani matką. 

W pierwszej kolejności aby uregulować sprawy spadkowe (i móc sprzedać samochód wchodzący w skład spadku), należy przeprowadzić postępowanie spadkowe po zmarłym (czyli uzyskać potwierdzenie nabycia spadku), jeśli takie nie zostało jeszcze przeprowadzone. Dopiero po stwierdzeniu nabycia spadku można będzie decydować jego podziale.

Postępowanie spadkowe można przeprowadzić przed sądem lub przez notariuszem.

Do notariusza muszą stawić się wszyscy spadkobiercy osobiście, wówczas notariusz sporządzi akt poświadczenia dziedziczenia, w którym będą wymienieni wszyscy spadkobiercy i ich udziały w spadku.

Gdzie złożyć i co powinien zawierać wniosek o stwierdzenie nabycia spadku?

Postępowanie mające doprowadzić do stwierdzenia nabycia spadku w sądzie wszczyna się poprzez złożenie w sądzie rejonowym, właściwym ze względu na ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy, wniosku o stwierdzenie nabycia spadku. We wniosku o stwierdzenie nabycia spadku należy podać: 

1. oznaczenie właściwego wydziału cywilnego sądu rejonowego, do którego wniosek jest kierowany;
2. imię i nazwisko oraz dokładny adres wnioskodawcy;
3. wykaz uczestników postępowania, przez których rozumiemy wszystkie osoby powołane do dziedziczenia na mocy testamentu i ustawy, wraz z ich dokładnymi adresami zamieszkania;
4. tytuł „Wniosek o stwierdzenie nabycia spadku po [imię i nazwisko zmarłego]”;
5. w głównej części wniosku podać dane o spadkodawcy (imię i nazwisko, data śmierci, ostatnie miejsce zamieszkania, stan cywilny) oraz informację o tym, czy istnieje testament, wymienić spadkobierców.

Do wniosku należy dołączyć:

1. odpis wniosku w tylu kopiach, ilu jest uczestników postępowania;
2. odpis skrócony aktu urodzenia dla mężczyzn i kobiet niezamężnych;
3. odpis skrócony aktu małżeństwa dla kobiet i mężczyzn zamężnych;
4. odpis skrócony aktu zgonu spadkodawcy;
5. oświadczenia o przyjęciu, odrzuceniu spadku lub zrzeczeniu się dziedziczenia (jeśli były składane).

Odpisy aktów stanu cywilnego muszą być nie starsze niż sprzed trzech miesięcy. Od wniosku o stwierdzenie nabycia spadku należy wnieść opłatę. Opłata ta jest stała i wynosi 50 zł.

Cała procedura stwierdzenia nabycia spadku kończy się wydaniem przez sąd postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, w którym zostają ustalone udziały poszczególnych spadkobierców w spadku. Sąd na tym etapie nie dzieli jeszcze spadku między spadkobierców, a jedynie ustala kto jest spadkobiercą i w jakiej części dziedziczy.

Czy darowiznę należy zgłosić do urzędu skarbowego i kto jest zwolniony z podatku od spadków i darowizn?

Po uzyskaniu sądowego potwierdzenia nabycia spadku każdy ze spadkobierców powinien zgłosić nabycie spadku do urzędu skarbowego.

Zgodnie z art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn, zwalnia się od podatku nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych przez m.in. zstępnych, małżonka jeżeli: zgłoszą nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego, w przypadku nabycia w drodze dziedziczenia w terminie 6 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku.

Jeżeli zatem spadkobierca złoży właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego zgłoszenie SD-Z2 w terminie 6 miesięcy od dnia zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia lub od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku, to nie będzie musiał płacić żadnego podatku. Takie zgłoszenie do urzędu skarbowego powinien złożyć każdy ze spadkobierców. Jeśli w terminie spadkobierca nie złoży takiego oświadczenia, to trzeba będzie się liczyć z zapłatą podatku.

Przeprowadzenie działu spadku

Po wydaniu postanowienia o stwierdzenia nabycia spadku można będzie podzielić spadek. Rzeczy nabyte w postępowaniu spadkowym stanowią współwłasność spadkobierców w częściach ułamkowych.

Przepisy K.c. nie zakreślają spadkobiercom żadnego terminu do pozostawania we wspólności, mimo że pozostawanie w tej wspólności jest stanem przejściowym, a co więcej, zgodnie z art. 220 K.c. w zw. z art. 1035 K.c., roszczenie o dział spadku nie ulega przedawnieniu.

Do momentu podziału spadku wszyscy spadkobiercy są właścicielami całego spadku i wszystkich rzeczy wchodzących w skład spadku.

Dział spadku przeprowadza się po to, aby przydzielić konkretne rzeczy (ruchomości i nieruchomości) konkretnym spadkobiercom. Po stwierdzeniu nabycia spadku stanie się Pani bowiem współwłaścicielką całej masy spadkowej po zmarłej. Żeby stać się właścicielem konkretnych przedmiotów (w tym samochodu), należy właśnie przeprowadzić dział spadku.

Dział spadku, tak samo jak stwierdzenie nabycia spadku, można przeprowadzić w drodze postępowania sądowego lub przed notariuszem. W Pani sprawie dział spadku musi być połączony z podziałem majątku wspólnego małżeńskiego (jeśli samochód lub mieszkanie stanowiły majątek wspólny małżonków).

Co się tyczy samego działu spadku: umowny dział spadku może obejmować cały spadek lub jego część. W umowie należy wskazać wartość spadku oraz sposób dokonania działu spadku. Forma umowy jest dowolna, ale w analizowanym przypadku, skoro przedmiotem działu spadku jest nieruchomość, umowa powinna być zawarta przez notariusza. 

Umowny podział spadku przeprowadzony przed notariuszem

Jeżeli między Państwem nie ma sporu co do sposobu działu spadku, ewentualnych rozliczeń itp., to najprostszym i najszybszym (choć droższym) rozwiązaniem jest umowny dział spadku przeprowadzony w drodze umowy notarialnej, u notariusza. Chociaż notarialny podział spadku będzie kosztowniejszy niż sądowy, za to notariusz załatwi wszelkie formalności.

Jeśli chodzi o koszty notarialne działu spadku, to podstawą do określenia maksymalnej stawki taksy notarialnej jest ogólna wartość majątku podlegającego działowi. Koszty notarialne oblicza notariusz w zależności od tego, jaką stawkę przyjmie. Stawki określone są w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z 28 czerwca 2004 r. w sprawie maksymalnych stawek taksy notarialnej.

Maksymalna stawka taksy notarialnej jest zależna od wartości majątku podlegającego działowi i wynosi od wartości:

• wartość majątku do 3000 zł – maksymalna opłata 100 zł,
• powyżej 3000 zł do 10 000 zł – 100 zł + 3% od nadwyżki powyżej 3000 zł,
• powyżej 10 000 zł do 30 000 zł – 310 zł + 2% od nadwyżki powyżej 10 000 zł,
• powyżej 30 000 zł do 60 000 zł – 710 zł + 1% od nadwyżki powyżej 30 000 zł,
• powyżej 60 000 zł do 1 000 000 zł – 1010 zł + 0,4% od nadwyżki powyżej 60 000zł,
• powyżej 1 000 000 zł do 2 000 000 zł – 4770 zł + 0,2% od nadwyżki powyżej 1 000 000 zł,
• powyżej 2 000 000 zł – 6770 zł + 0,25% od nadwyżki powyżej 2 000 000 zł, nie więcej jednak niż 10 000 zł, a w przypadku czynności dokonywanych pomiędzy osobami zaliczonymi do I grupy podatkowej w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn więcej niż 7500 zł.

Powyższe kwoty są kwotami maksymalnymi, jakie może naliczyć notariusz. Do powyższych kwot notariusz doliczy 23% podatku VAT.

Wniosek do sądu o dział spadku ze zniesieniem współwłasności

Drugim ze sposobów dokonania działu spadku jest droga sądowa – takie postępowanie jest najtańsze, może jednak dłużej trwać.

Wniosek o dział spadku ze zniesieniem współwłasności może złożyć każdy ze spadkobierców.

We wniosku o dział spadku (który składa się do sądu właściwego ze względu na ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy, a jeżeli nie można tego ustalić – ze względu na położenie majątku spadkowego) należy powołać: 

• postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku albo zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia;

• spis inwentarza.

Trzeba także podać, jakie spadkodawca sporządził testamenty, gdzie zostały złożone i gdzie się znajdują.

Jeżeli spis inwentarza nie został sporządzony, należy we wniosku wskazać majątek, który ma być przedmiotem działu. Spis inwentarza nie jest konieczny, ponieważ wystarczy, że we wniosku o dział spadku zostanie zaznaczone, co wchodzi w skład spadku i jaka jest wartość aktualna tych składników majątkowych. Jeśli między spadkobiercami będzie spór co do wartości majątku spadkowego, sąd powoła biegłego rzeczoznawcę.

W wypadku, gdy w skład spadku wchodzi nieruchomość, należy przedstawić dowody stwierdzające, że nieruchomość stanowiła własność spadkodawcy, należy więc dołączyć odpis z księgi wieczystej.

W postępowaniu spadkowym zarówno skład, jak i wartość spadku ulegającego podziałowi ustala sąd, który dokonuje tego na podstawie wyjaśnień uczestników postępowania. Od właściwego ustalenia wartości majątku spadkowego zależy obliczenie wielkości poszczególnych sched spadkowych przypadających na rzecz poszczególnych współspadkobierców.

We wniosku o dział spadku można zaproponować sposób dokonania podziału majątku, ale to sąd decyduje ostatecznie o tym sposobie.

Sposób dokonania działu spadku

Z punktu widzenia sposobu dokonania działu spadku, zarówno w trybie umownym, jak i spadkowym, można wyróżnić:

1. podział fizyczny spadku – podział w naturze;
2. przyznanie przedmiotów spadkowych jednemu spadkobiercy, z obowiązkiem spłaty pozostałych lub bez takiej spłaty;
3. podział cywilny – polega na sprzedaży przedmiotów wchodzących w skład spadku i podziale uzyskanej w ten sposób sumy między współspadkobiercami.

Przy zgodnym podziale w zasadzie sąd związany jest sposobem podziału podanym przez spadkobierców w zgodnym wniosku. Może on od tego odstąpić jedynie wówczas, gdy występuje sprzeczność proponowanego podziału z prawem, zasadami współżycia społecznego albo też podział naruszałby w sposób rażący interesy osób uprawnionych. W braku zgodnego wniosku uczestników postępowania sąd powinien dokonać działu z uwzględnieniem składu dzielonego spadku oraz interesów poszczególnych współspadkobierców.

Wysokość opłaty sądowej w sprawie o dział spadku wynosi (zgodnie z art. 51 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych):

• 500 zł – od wniosku o dział spadku;
• 300 zł – jeżeli zawiera on zgodny projekt działu spadku;
• 1000 zł – od wniosku o dział spadku połączony ze zniesieniem współwłasności;
• 600 zł – od wniosku, jeżeli zawiera on zgodny projekt działu spadku i zniesienia współwłasności.

Reasumując: w Pani sprawie należy najpierw stwierdzić nabycie spadku po zmarłej matce, następnie spadkobiercy, czyli Pani, Pani siostra i mąż zmarłej muszą porozumieć się co do sposobu podziału spadku (na drodze sądowej lub notarialnej). Pani ojciec bez przeprowadzenia sprawy spadkowej nie może sprzedać samochodu.