Nie wiem, co znajduje się w spadku – jak starać się o zachowek?

Zachowek po babci

Gdyby miało miejsce dziedziczenie ustawowe, to Pani wnuk odziedziczyłby spadek po swojej babci w 1/3 części udziału.

Wynika to z art. 931 § 1 Kodeksu cywilnego, zgodnie z którym w pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku. Według § 2 tego artykułu, jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych.

Jako że Pani syn został pominięty w testamencie, to może się ubiegać o zachowek po swojej babci.

Zgodnie z art. 991 § 1 Kodeksu cywilnego zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek).

Jako że Pani syn jest niepełnoletni, może żądać od spadkobiercy testamentowego zachowku w wysokości 2/3 z tego, co odziedziczyłby, gdyby odbyło się dziedziczenie ustawowe, a więc z 1/3 udziału. Pani syn może więc ubiegać się o zapłatę sumy pieniężnej odpowiadającej 2/9 wartości spadku po babci (2/3 z 1/3), pod warunkiem że ojciec syna nie miał więcej dzieci.

Kiedy przedawniają się roszczenia z tytułu zachowku?

Stosownie do art. 1007 § 1 Kodeksu cywilnego roszczenia uprawnionego z tytułu zachowku oraz roszczenia spadkobierców o zmniejszenie zapisów i poleceń przedawniają się z upływem lat trzech od ogłoszenia testamentu. Dla przedawnienia ważna będzie data, w której sąd ogłosił testament.

Przepisy prawa przewidują instytucję wyjawienia przedmiotów spadkowych, ale ta instytucja ma zastosowanie w przypadku, gdy wcześniej został sporządzony spis inwentarza.

Zgodnie z art. 637 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego „na wniosek tego, kto uprawdopodobni, że jest spadkobiercą, uprawnionym do zachowku lub zapisobiercą, albo wykonawcy testamentu, wierzyciela mającego pisemny dowód należności przeciwko spadkodawcy lub właściwego urzędu skarbowego sąd postanowi sporządzenie spisu inwentarza”.

Żądanie wyjawienia przedmiotów spadkowych - Wniosek o sporządzenie spisu inwentarza

Pani syn powinien wystąpić do sądu spadku (tego, który wydał postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku) z wnioskiem o sporządzenie spisu inwentarza.

We wniosku należy wskazać, że syn jest spadkobiercą ustawowym babci, przysługuje mu roszczenie o zachowek wskutek pominięcia go w testamencie, na podstawie którego nastąpiło dziedziczenie. Należy wskazać również datę wydania postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku po babci oraz sygnaturę akt tej sprawy (do wniosku można dołączyć odpis postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku).

Jako uczestników postępowania należy wskazać spadkobiercę testamentowego, a także spadkobierców ustawowych pominiętych w testamencie.

We wniosku należy wskazać wartość przedmiotu sprawy. Tą wartością będzie wartość spadku. Jako że nie znacie Państwo wartości spadku, a podejrzewacie, że w skład spadku wchodziło prawo do mieszkania (jeżeli babcia wykupiła mieszkanie) lub wkład mieszkaniowy związany ze spółdzielczym lokatorskim prawem do lokalu, to jako wartość przedmiotu sprawy może Pani podać przybliżoną wartość mieszkania. W przypadku wniosku o sporządzenie spisu inwentarza wartość przedmiotu sprawy nie jest istotna, bo opłata od wniosku jest stała.

Wniosek powinien być należycie opłacony – opłata od wniosku jest stała i wynosi 50 zł.

Oczywiście we wniosku powinno zostać zaznaczone, że składa go Pani dziecko, działając za pośrednictwem Pani – jego przedstawiciela ustawowego.

Jakie przedmioty powinny być wciągnięte do spisu inwentarza?

Postanowienie o sporządzeniu spisu inwentarza wykonuje na zlecenie sądu rejonowego komornik, w którego okręgu znajdują się rzeczy podlegające zabezpieczeniu lub wciągnięciu do spisu inwentarza. Do spisu inwentarza wciąga się majątek spadkodawcy z zaznaczeniem wartości każdego przedmiotu, jak również długi spadku. W spisie inwentarza wykazuje się też wartość czystego spadku, z uwzględnieniem wartości rzeczy i praw spornych. Komornik dokonujący spisu inwentarza ustala z urzędu, jakie przedmioty powinny być wciągnięte do spisu.

O terminie spisu inwentarza zawiadamia się wnioskodawcę i spadkobiercę, jeżeli jego miejsce zamieszkania jest znane, a ponadto wykonawcę testamentu, kuratora spadku, dozorcę i zarządcę tymczasowego, jeżeli byli ustanowieni. Nieprzybycie tych osób nie wstrzymuje czynności.

W razie ujawnienia majątku lub długu niewciągniętego do spisu inwentarza może nastąpić uzupełnienie spisu inwentarza. W wypadkach, w których z mocy ustawy postanowienie o spisaniu inwentarza wydaje się z urzędu, postanowienie o uzupełnieniu spisu wydaje się również z urzędu.

Kto przeprowadza spis inwentarza i jaki jest jego koszt?

Jak już wspomniałem, spis inwentarza przeprowadza komornik. Komornik za przeprowadzenie spisu inwentarza pobiera opłatę. Oplata należna komornikowi wynosi 10% przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego za każdą rozpoczętą godzinę (obecnie to kwota 3185,61 zł).

Jeżeli nie jesteście Państwo w stanie ponieść tej opłaty, to we wniosku o sporządzenie spisu inwentarza można zamieścić wniosek o zwolnienie syna z opłaty od sporządzenia spisu inwentarza.

Jeżeli po sporządzeniu spisu inwentarza zachodzi wątpliwość, czy zostały w nim zamieszczone wszystkie przedmioty należące do spadku lub czy zamieszczone w spisie inwentarza długi istnieją, to sąd spadku może nakazać spadkobiercy wyjawienie przedmiotów spadkowych. Postępowanie o wyjawienie majątku spadkowego zostało unormowane w art. 655-660 Kodeksu postępowania cywilnego.

Sąd wszczyna postępowanie z urzędu lub na wniosek spadkobiercy, wykonawcy testamentu, wierzyciela spadku albo właściwego urzędu skarbowego, a także – prokuratora.

Wierzyciel spadku (a Pani syn jest wierzycielem spadku) może zgłosić wniosek tylko wtedy, gdy uprawdopodobni, że ujawniony w spisie inwentarza stan czynny spadku nie wystarcza na zaspokojenie długów spadkowych (art. 655 § 2 K.p.c.).

Uczestnikami postępowania, oprócz wnioskodawcy, powinny być także inne osoby uprawnione do wystąpienia z wnioskiem, jeżeli są znane, a więc np. pozostali spadkobiercy ustawowi pominięci w testamencie.

Wniosek może zawierać żądanie nakazania spadkobiercy złożenia oświadczenia lub wykazu, które dotyczą przedmiotów spadkowych niewciągniętych do spisu inwentarza, ale też żądanie nakazania spadkobiercy, aby złożył oświadczenie, że podane do spisu inwentarza długi istnieją.

Po uprawomocnieniu się postanowienia uwzględniającego w całości lub części wniosek o wyjawienie przedmiotów spadkowych następuje druga faza postępowania, która wymaga złożenia dalszego wniosku o wezwanie spadkobiercy do wykonania w wyznaczonym terminie nałożonego na niego obowiązku.

W Pani sprawie najpilniejszą kwestią jest uzyskanie wiadomości, kiedy sąd ogłosił testament, ponieważ od tego będzie zależało, kiedy roszczenie Pani syna się przedawni. Wiedząc, kiedy sąd ogłosił testament babci syna, będzie Pani miała rozeznanie, ile mniej więcej ma Pani czasu na złożenie w imieniu syna ewentualnego pozwu o alimenty. Jako że babcia zmarła w październiku 2007 r., a sąd z pewnością ogłosił testament po jej śmierci (nie miał innej możliwości), to wiadome jest, że przedawnienie roszczenia o zachowek nastąpi najwcześniej w październiku 2010 r.

Proszę też pamiętać, że jeżeli babcia nie wykupiła mieszkania spółdzielczego lokatorskiego (prawo spółdzielcze lokatorskie nie podlega dziedziczeniu), to w skład spadku po babci wszedł wkład mieszkaniowy związany z tym prawem.

Jeżeli pisząc, że babcia zapisała notarialnie w listopadzie 2006 r. cały swój majątek na jednego z wnuków, nie wydziedziczając przy tym nikogo, miała Pani na myśli, że dokonała ona darowizny na rzecz wnuka, to Pani synowi również należy się zachowek.

Opłata od pozwu o zachowek 

Opłata od ewentualnego pozwu o zachowek to 5% wartości przedmiotu sporu, a wartość ta to wysokość zachowku, jakiej będzie Pani żądać w imieniu dziecka.

Może Pani złożyć wniosek o zwolnienie Pani (a właściwie syna, którego Pani reprezentuje) z kosztów sądowych i np. ustanowienie dla niego pełnomocnika z urzędu.

Niezależnie od powyższych kroków prawnych czynionych w celu ustalenia majątku spadkowego może Pani spróbować uzyskać informacje o mieszkaniu babci drogą nieoficjalną, np. rozmawiając z pracownikami spółdzielni. Być może uda się Pani uzyskać informację o tym, na jakiej podstawie prawnej babcia korzystała z mieszkania.