Kiedy wnukom należy się zachowek?

Dziedziczenie po dziadkach

Jeżeli Pani tata wciąż żyje, to nie jest Pani spadkobierczynią po zmarłym dziadku i nie przysługuje Pani roszczenie o zachowek. Pragnę także zaznaczyć, że w Pani zapytaniu jest dużo niejasności, które należałoby wyjaśnić. Albowiem jeżeli babcia żyje, to testament nie podlega wykonaniu, albowiem jego otwarcie następuje z chwilą śmierci. Jeżeli brat zdecydował o sprzedaży wspomnianego mieszkania, to zapewne jest on w posiadaniu tego mieszkania, a więc zostało mu ono przekazane jeszcze za życia babci. Skoro wskazała Pani, iż mieszkanie zostało przekazane w zamian za opiekę, zapewne mówimy o umowie dożywocia.

Umowa dożywocia

Zgodnie z treścią art. 908 § 1 Kodeksu cywilnego (K.c.): Jeżeli w zamian za przeniesienie własności nieruchomości nabywca zobowiązał się zapewnić zbywcy dożywotnie utrzymanie (umowa o dożywocie), powinien on, w braku odmiennej umowy, przyjąć zbywcę jako domownika, dostarczać mu wyżywienia, ubrania, mieszkania, światła i opału, zapewnić mu odpowiednią pomoc i pielęgnowanie w chorobie oraz sprawić mu własnym kosztem pogrzeb odpowiadający zwyczajom miejscowym. W skład dożywocia wchodzi przede wszystkim roszczenie o dożywotnie utrzymanie, czyli to, co Państwa interesuje. Zakres świadczeń na rzecz dożywotnika powinien być taki, aby jego potrzeby życiowe były zaspokojone w stopniu wykluczającym konieczność zdobywania przez niego środków do życia z innych źródeł (por. wyrok SN z 09.05.2008 r., III CSK 359/07, Legalis).

Odmienna umowa nie może być zakwalifikowana jako umowa o dożywocie. Komentowany przepis nie wymaga jednak, aby prawo dożywocia zapewniało uprawnionemu utrzymanie dotychczasowego poziomu życia; dożywocie może zatem zapewniać niższą lub wyższą stopę życiową w porównaniu do stanu sprzed nabycia prawa dożywocia; usprawiedliwione potrzeby życiowe w danych okolicznościach nie muszą bowiem odpowiadać dotychczasowej stopie życiowej dożywotnika (por. S. Rejman, w: Komentarz 1972, t. II, s. 1757).

Dożywotnik zobowiązuje się do przeniesienia własności nieruchomości; tylko ta postać rzeczy może być przedmiotem świadczenia ze strony uprawnionego z dożywocia, niezależnie od tego, czy chodzi o grunt, budynek lub lokal oraz niezależnie od położenia takiej nieruchomości. W rachubę wchodzi także przeniesienie udziału we współwłasności nieruchomości (por. S. Madaj, Umowy o dożywocie pod rządem kodeksu cywilnego, NP 1966, Nr 3, s. 334-335).

W przeciwieństwie do świadczenia dożywotnika, które jest świadczeniem jednorazowym, świadczenie nabywcy nieruchomości może być jednorazowe (ustanowienie ograniczonego prawa rzeczowego), ciągłe (dostarczenie mieszkania, pielęgnacja) lub okresowe (renta). Ponieważ umowa o dożywocie zobowiązuje do przeniesienia własności nieruchomości, powinna być dokonana w formie aktu notarialnego. Zaletą takiej umowy jest to, iż umowa dożywocia jest umową odpłatną, gdyż w zamian za nieruchomość osoba taka będzie wykonywała opiekę nad osobą potrzebującą. W przypadku więc niniejszej umowy nie przysługuje także roszczenie o zachowek.

Zachowek po dziadkach

Całkiem jednak osobno, jeżeli Pani tata żyje, to nie jest Pani obecnie spadkobiercą ustawowym ani testamentowym po zmarłym dziadku ani babci – nie przysługują więc Pani wobec tego żadne roszczenia. Dopiero gdyby Pani tata umarł przed babcią, Pani będzie spadkobiercą ustawowym po babci i ewentualnie będzie Pani mogła dochodzić roszczenia o zachowek – pod warunkiem, że umowa, którą zawarł brat z babcią, nie jest umową dożywocia, a na przykład jest to umowa darowizny lub sporządzony został testament.