Dziecko zgłoszone do renty rodzinnej po latach, czy słusznie ZUS odebrał połowę świadczenia wdowie?

Kto ma prawo do renty rodzinnej?

W analizie prawnej tej sprawy należy odnieść się do obowiązujących przepisów ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (zwanej dalej „ustawą emerytalną”), a także orzecznictwa sądów administracyjnych oraz sądów ubezpieczeń społecznych.

Zgodnie z art. 65 ust. 1 ustawy emerytalnej: Renta rodzinna przysługuje uprawnionym członkom rodziny osoby, która w chwili śmierci miała ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy lub spełniała warunki wymagane do uzyskania jednego z tych świadczeń. Na podstawie art. 67 ust. 1 pkt 1 ustawy – do renty rodzinnej uprawnione są dzieci własne, dzieci drugiego małżonka oraz dzieci przysposobione – do ukończenia 16 roku życia, a jeżeli uczą się (pkt 2) – do ukończenia 25 roku życia. Niezależnie od pochodzenia, dziecko zmarłego (również pozamałżeńskie) spełniające te kryteria, ma prawo do renty rodzinnej na równi z innymi uprawnionymi członkami rodziny. Prawo do świadczenia przysługuje niezależnie od faktu, czy istniał uprzednio wyrok alimentacyjny lub inne formalne zobowiązanie alimentacyjne wobec dziecka – wystarczy, że zmarły był ojcem i że dziecko to należy do kręgu uprawnionych, o którym mowa w art. 67 ustawy.

W przypadku gdy do renty rodzinnej uprawnionych jest więcej niż jedna osoba, stosownie do art. 74 ustawy emerytalnej przysługuje im jedno, łączne świadczenie, które dzielone jest w równych częściach pomiędzy wszystkich uprawnionych. Co istotne, ZUS nie dokonuje przy tym badania wcześniejszej historii rodzinnej ani nie ocenia, czy zmarły wykonywał obowiązki alimentacyjne wobec dziecka, lecz kieruje się wyłącznie formalną przynależnością do kręgu osób uprawnionych oraz spełnieniem ustawowych przesłanek (wiek, nauka, zależność od osoby zmarłej).

Dlaczego ZUS nie bada historii alimentacyjnej?

Należy więc jednoznacznie wskazać, że ZUS działał zgodnie z prawem, dokonując zmiany w podziale renty rodzinnej, gdy zgłoszono nowego uprawnionego – dziecko zmarłego. Brak uprzednich alimentów ani postępowania sądowego w tej sprawie nie ma wpływu na prawo do świadczenia z systemu ubezpieczeń społecznych. Kluczowe znaczenie ma ustalenie pokrewieństwa dziecka z osobą zmarłą (ojcostwo) oraz spełnienie kryteriów z art. 67 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej. Jeżeli ZUS posiada dowody na to, że dziecko jest biologicznym dzieckiem zmarłego (np. odpis zupełny aktu urodzenia z wpisanym ojcostwem), ma nie tylko prawo, ale i obowiązek objąć to dziecko świadczeniem.

Jak i kiedy można się odwołać od decyzji ZUS?

Jeżeli jednak poddaje Pani w wątpliwość ojcostwo lub uważa, że zgłoszenie dziecka nie było zasadne (np. istnieją przesłanki fałszywego zgłoszenia lub uzyskania wpisu ojcostwa w trybie niewłaściwym), może Pani podjąć działania zmierzające do wzruszenia podstaw decyzji ZUS. W takim wypadku możliwe są następujące działania:

Po pierwsze, należy w terminie 30 dni od doręczenia decyzji złożyć odwołanie do sądu ubezpieczeń społecznych – za pośrednictwem właściwego oddziału ZUS, który wydał decyzję. W odwołaniu należy wskazać zarzuty, a więc np. brak rzeczywistego ojcostwa, brak dokumentów uzasadniających prawo dziecka do świadczenia lub błędy proceduralne ZUS.

Po drugie, jeżeli istnieją podstawy do kwestionowania ojcostwa w sensie materialnym (np. zmarły nigdy nie uznał dziecka, nie było ustalone ojcostwo przez sąd, wpis do aktu stanu cywilnego nastąpił bez rzeczywistego potwierdzenia więzi biologicznej), możliwe jest wytoczenie powództwa o zaprzeczenie ojcostwa. Należy jednak zaznaczyć, że zgodnie z art. 70 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego po śmierci domniemanego ojca takie powództwo jest bardzo ograniczone i może być wytoczone jedynie przez prokuratora lub – w ściśle określonych przypadkach – przez inne osoby, w określonych ramach czasowych.

W przypadku braku formalnych podstaw do zakwestionowania ojcostwa działanie ZUS w zakresie podziału renty rodzinnej było w pełni zgodne z przepisami ustawy emerytalnej i obowiązującą praktyką orzeczniczą.

Wnioski

Renta rodzinna jest świadczeniem o charakterze łącznym i dzielonym między wszystkich uprawnionych członków rodziny osoby zmarłej. ZUS miał podstawy prawne do dokonania podziału świadczenia, o ile nowo zgłoszone dziecko spełnia warunki ustawowe. Jedyną drogą podważenia tej decyzji pozostaje odwołanie do sądu wraz z próbą zakwestionowania statusu dziecka jako uprawnionego, jednak będzie to możliwe wyłącznie w razie istnienia realnych wątpliwości co do ojcostwa oraz odpowiednich środków dowodowych.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych - Dz.U. 1998 nr 162 poz. 1118
2. Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy - Dz.U. 1964 nr 9 poz. 59