Czy można zwolnić pracownika uczelni po pierwszej ocenie negatywnej?

Obowiązkowa ocena okresowa

W pierwszej kolejności wskazać należy, że każdy nauczyciel akademicki, z wyjątkiem rektora, podlega obowiązkowej ocenie okresowej, podobnie jak inni pracownicy zatrudnieni w administracji publicznej. Ocena okresowa nauczycieli akademickich pełni ważną rolę w procesach kadrowych uczelni, a jej wynik warto powiązać m.in. z decyzjami o awansach oraz przedłużaniem zatrudnienia. Problematyce ocen okresowych został poświęcony tylko jeden przepis (art. 123) ustawy z 2018 r. Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (dalej: PSWiN), a określenie szczegółowych zasad oraz trybu przeprowadzania ocen następuje w przepisach wewnętrznych uczelni.

Termin przeprowadzenia oceny okresowej nie został uczelniom narzucony, gdyż ustawa przewiduje obowiązek sporządzenia oceny nie rzadziej niż raz na cztery lata lub na wniosek rektora. Termin ulega przesunięciu z mocy prawa w przypadku nieobecności nauczyciela akademickiego z przyczyn określonych w ustawie. Ustawodawca nie uwzględnił jednak przesunięcia terminu oceny pracownika z powodu długotrwałej niezdolności do pracy oraz urlopu bezpłatnego.

Negatywna ocena pracownika uczelni

Otrzymanie dwóch negatywnych ocen okresowych obliguje rektora do rozwiązania stosunku pracy z nauczycielem akademickim. Ustawodawca nie wskazał jednak, czy wypowiedzenie stosunku pracy jest dopuszczalne w przypadku pracowników objętych tzw. szczególną ochroną trwałości stosunku pracy. Pierwsza ocena negatywna pozwala rektorowi na wypowiedzenie stosunku pracy. Ustawa nie określa, jakimi kryteriami powinien się kierować rektor, podejmując taką decyzję, dlatego powinny one zostać doprecyzowane w wypowiedzeniu. Rektor powinien stosować kryteria obiektywne i pozostające w związku ze słusznym interesem uczelni. Zgodnie z art. 123 ust. 2 PSWiN uzyskanie kolejno dwóch negatywnych ocen okresowych obliguje rektora do rozwiązania stosunku pracy z nauczycielem akademickim. Natomiast otrzymanie pierwszej oceny negatywnej umożliwia rektorowi wypowiedzenie stosunku pracy (art. 123 ust. 1 pkt 1 PSWiN).

Pomimo tak doniosłych konsekwencji problematyce ocen okresowych nauczycieli akademickich został poświęcony tylko jeden przepis ustawy – art. 128 PSWiN. Jednocześnie ustawa określa ogólnie zasady przeprowadzenia oceny, upoważniając rektora, po zasięgnięciu opinii senatu, związków zawodowych, samorządu studenckiego oraz samorządu doktorantów, do określenia jej kryteriów dla poszczególnych grup pracowników i rodzajów stanowisk oraz trybu i podmiotu dokonującego oceny okresowej (art.  128 ust. 3 PSWiN). Wskazane upoważnienie rektora wynika także z ogólnej kompetencji wynikającej z art. 23 ust. 2 pkt 5 PSWiN, zaliczającego do zadań rektora m.in. wykonywanie czynności z zakresu prawa pracy. Pozostawienie rektorowi kompetencji do określenia zasad ocen okresowych można odczytać jako przejaw przyznanej przez ustawę uczelniom autonomii, zaliczanej do jednej z podstawowych zasad systemu szkolnictwa wyższego (art. 3 ust. 1 PSWiN). Ustawa przy tym nakazuje rektorowi określić zarówno kwestie merytoryczne, związane z ustaleniem kryteriów oceny okresowej, jak i proceduralne, dotyczące określenia trybu tej oceny oraz wskazania podmiotu jej dokonującego. To sprawia, że szczegółowe zasady oraz tryb przeprowadzania ocen okresowych w uczelniach wyższych mogą być różne.

Jak wynika z przepisu, dwukrotna negatywna ocena okresowa stanowi przyczynę obligatoryjnego wypowiedzenia nauczycielowi stosunku pracy przez rektora (art. 123 ust. 2 PSWiN). Z kolei otrzymanie jednej negatywnej oceny może stanowić przyczynę fakultatywnego wypowiedzenia stosunku pracy (art. 123 ust. 1 PSWiN).

Posłużenie się przez ustawodawcę określeniem „rektor rozwiązuje” oznacza nakaz rozwiązania stosunku pracy, bez pozostawienia swobody decyzyjnej w tym zakresie. Dwukrotna ocena negatywna rodzi zatem obowiązek zwolnienia z pracy nauczyciela

akademickiego.

Odwołanie od oceny negatywnej

Jednocześnie przesłanką rozwiązania stosunku pracy z nauczycielem akademickim jest nie tylko otrzymanie dwóch negatywnych ocen, lecz również prawidłowość tych ocen. Dodatkowo, oceny te muszą być ostateczne w świetle regulacji obowiązujących w uczelni. Oznacza to, że wypowiedzenie umowy o pracę może zostać złożone pracownikowi po wyczerpaniu określonego w przepisach wewnętrznych trybu odwoławczego i utrzymania oceny negatywnej (zgodnie z art. 128 ust. 7 PSWiN od wyniku oceny okresowej przysługuje odwołanie do rektora).

Należy przy tym zwrócić uwagę, że zgodnie z art. 123 ust. 3 PSWiN rozwiązanie stosunku pracy za wypowiedzeniem następuje z końcem semestru, przy zachowaniu okresów wypowiedzenia wynikających z art. 36 Kodeksu pracy (w zw. z art. 147 ust. 1 PSWiN). Regulacja ta odnosi się do wszystkich przypadków rozwiązania stosunku pracy, także w omawianej sytuacji. W konsekwencji w razie zakończenia postępowania odwoławczego z początkiem semestru uczelnia będzie zobowiązana do zatrudniania przez kolejny semestr nauczyciela akademickiego, który otrzymał kolejno dwie negatywne oceny okresowe.

Specjalna ochrona niektórych pracowników

Warto także zauważyć, że ustawa Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce nie precyzuje, czy w razie dwukrotnej negatywnej oceny okresowej dopuszczalne jest wypowiedzenie umowy o pracę nauczycielowi akademickiemu, który podlega tzw. szczególnej ochronie trwałości stosunku pracy. Istotnie, ustawa Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce nie reguluje problematyki ochrony trwałości stosunku pracy, co oznacza, że zgodnie z art. 147 ust. 1 PSWiN zastosowanie mają regulacje przewidziane w Kodeksie pracy. Taka interpretacja powoduje jednak istotne implikacje praktyczne. Oznacza ona zakaz wypowiedzenia umowy o pracę nauczycielowi akademickiemu, który otrzymał dwie oceny negatywne i znajduje się w trakcie czteroletniego okresu przedemerytalnego (art. 39) lub w ciąży (art. 177) czy pracownikowi nieobecnemu w pracy z powodu długotrwałej choroby (art. 41. w zw. z art. 53). Także w tym przypadku powstaje pytanie o zasadność powierzania prowadzenia zajęć lub obowiązków organizacyjnych pracownikowi, który otrzymał dwie negatywne oceny okresowe przez okres trzech lat do osiągnięcia wieku emerytalnego, a także o realną możliwość wyegzekwowania wypełniania obowiązków badawczych w sytuacji, gdy dwukrotnie zostały ocenione negatywnie.

Wątpliwości mogą również powstać w razie fakultatywnego rozwiązania stosunku pracy z nauczycielem akademickim w następstwie uzyskania pierwszej oceny negatywnej – co ma miejsce w Pana sytuacji.

Decyzje rektora

W szczególności pojawia się praktyczne pytanie, czy rektor może wypowiedzieć umowę o pracę tylko niektórym spośród nauczycieli, którzy otrzymali pierwszą negatywną ocenę, a wobec innych nie korzystać z tej możliwości. Ze względu na wspomniany już obowiązek stosowania obiektywnych i sprawiedliwych kryteriów oceny pracowników oraz wyników ich pracy (art. 94 pkt 9 Kodeksu pracy w zw. z art. 147 ust. 1 PSWiN), rektor nie może dowolnie, kierując się na przykład mniejszą sympatią lub uprzedzeniami, wybierać pracowników, z którymi rozwiąże stosunek pracy. Nie może również stosować kryteriów dyskryminujących, takich jak przykładowo płeć, wiek, niepełnosprawność, rasa, religia, narodowość, przekonania polityczne, przynależność związkowa, pochodzenie etniczne, wyznanie, orientacja seksualna, zatrudnienie na czas określony lub nieokreślony, zatrudnienie w pełnym lub niepełnym wymiarze czasu pracy (art. 113 w zw. z art. 147 ust. 1 PSWiN). Przyczyny przemawiające za rozwiązaniem stosunku pracy tylko z niektórymi osobami, które otrzymały pierwszą, negatywną ocenę, powinny być zatem obiektywne i pozostawać w relacji ze słusznym interesem uczelni.

Odpowiedzi na postawione pytanie należy poszukiwać w ogólnych regułach dotyczących wypowiadania umów o pracę (art. 30 § 4 Kodeksu pracy oraz art. 45 w zw. z art. 147 ust. 1 PSWiN), w szczególności dotyczących ochrony przed arbitralnym i nieuzasadnionym wypowiedzeniem umowy o pracę. Istotne jest ustalenie, czy przyczyna podana w wypowiedzeniu umowy o pracę jest, zgodnie z kryteriami formułowanymi przez orzecznictwo, konkretna i rzeczywista (np. wyrok SN z dnia 12 kwietnia 2018 r., sygn. akt I PK 19/17).

Wydaje się, że w przypadku wypowiedzenia przez rektora umowy o pracę tylko jednemu z negatywnie ocenionych nauczycieli akademickich, należy zastosować ostrzejsze kryteria oceny zasadności rozwiązania stosunku pracy. W tej sytuacji rektor powinien sprecyzować, co zdecydowało o rozwiązaniu stosunku pracy z danym pracownikiem. W tym celu rektor może dokonać porównania dotychczasowych wyników pracy pracowników negatywnie ocenionych i dokonać oceny, jakie są rokowania pracownika na przyszłość. Rektor wyłania  wówczas osobę z największym potencjałem i umiejętnościami, które rokują dla  uczelni osiągnięcie określonego celu (wyrok SN z dnia 8.03.2013 r., sygn. akt II PK 196/12).

Negatywne oceny a zwolnienia

Podsumowując, art. 123 PSWiN zawiera katalog wyczerpujący (a raczej prawie wyczerpujący, dopełnia go bowiem wskazanie na przepisy Kodeksu pracy) przyczyn stanowiących podstawę rozwiązania stosunku pracy nauczyciela akademickiego w drodze wypowiedzenia. Stanowi on pomoc dla rektora, wskazując jednoznacznie przyczyny pozwalające rektorowi na rozwiązanie umowy o pracę z nauczycielem akademickim (ust. 1) i zobowiązujące rektora do rozwiązania umowy (ust. 2). Przepis ust. 1 pozwala na rozwiązanie stosunku pracy z nauczycielem akademickim w przypadku uzyskania przez niego negatywnej (jednej) oceny, o której mowa w art. 128, natomiast w przypadku dwóch kolejnych ocen negatywnych przepis ust. 2 nakazuje rektorowi rozwiązanie stosunku pracy z takim nauczycielem akademickim. Chodzi oczywiście o ocenę, którą można nazwać ostateczną, czyli stwierdzoną po wyczerpaniu trybu odwoławczego przewidzianego w statucie uczelni (zarówno publicznej, jak i niepublicznej).

Zatem stwierdzić należy, że otrzymanie jednej negatywnej oceny okresowej uzasadnia wypowiedzenie nauczycielowi akademickiemu umowy o pracę. Zazwyczaj to wystarczająca i obiektywna przyczyna wypowiedzenia stosunku pracy. Ocena dokonywana jest bowiem wedle kryteriów podanych do wiadomości nauczyciela akademickiego przed rozpoczęciem okresu podlegającego ocenie, dokonywana przez podmiot wskazany w przepisach wewnętrznych uczelni, najczęściej komisję oceniającą, według określonej procedury, uwzględniającej ponowną weryfikację oceny negatywnej w drodze odwołania do rektora. W przypadku, gdy rektor decyduje się na wypowiedzenie umowy o pracę z powodu otrzymania pierwszej negatywnej oceny tylko niektórym pracownikom, powinien sprecyzować, jakimi kryteriami się kierował. Rektor powinien stosować kryteria obiektywne i pozostające w związku ze słusznym interesem uczelni.

Odwołanie do rektora

Teraz co do możliwych rozwiązań. Wskazuję Panu, że na podstawie art. 128 ust. 7 PSWiN od wyniku oceny okresowej przysługuje odwołanie do rektora. Nie jest to odwołanie, o jakim mowa jest w Kodeksie postępowania administracyjnego, gdyż ocena nie zapada w trybie decyzji administracyjnej. Od rozstrzygnięcia rektora (w wyniku rozpatrzenia odwołania) nie przysługuje środek odwoławczy, lecz w przypadku, gdy negatywna ocena stała się podstawą rozwiązania stosunku pracy z nauczycielem akademickim, kwestię oceny będzie rozpatrywał sąd pracy – jeżeli dojdzie do sporu sądowego. Nauczyciel akademicki może jednak odwoływać się od okresowej oceny nie tylko wówczas, gdy dochodzi w jej wyniku do rozwiązania stosunku pracy, ale także wówczas, gdy taki skutek nie następuje. Aktualne jest orzeczenie Sądu Najwyższego – wyrok z 24.03.2015 r., sygn. akt I PK 201/14: Nauczyciel akademicki może kwestionować nie tylko naruszenia o charakterze proceduralnym, ale także i zasadność negatywnej oceny okresowej. Możliwość ta nie jest uzależniona od rozwiązania stosunku pracy z tej przyczyny. Sprawa o kwestionowanie oceny okresowej jest bowiem sprawą z zakresu prawa pracy, której rozstrzygnięcie nie musi być związane z rozwiązaniem stosunku pracy.

Dopuszczalne jest wniesienie do sądu pracy przez nauczyciela akademickiego powództwa na tle nieprawidłowości, które wystąpiły w związku z przeprowadzaną ocena okresową, pod warunkiem, że w sposób dokładny i konkretny określi on i sprecyzuje rodzaj ochrony prawnej, o którą wnosi (zmiany oceny w całości lub części, jej usunięcia z akt i zniszczenia) – glosa do wyroku SN z dnia 24 marca 2015 r., sygn. akt I PK 201/14.

Kolejno na podstawie przepisu Regulaminu oceny okresowej nauczycieli akademickich Pana uczelni: Nauczycielowi akademickiemu, który w wyznaczonym przez dziekana terminie odebrał świadectwo oceny, przysługuje prawo odwołania od wyniku oceny do Rektora w terminie 14 dni kalendarzowych od daty otrzymania świadectwa. Odwołanie wnoszone jest za pośrednictwem dziekana.

Pana świadectwo datuje się na 20.05.2024 r., więc termin na odwołanie minął. Bo 14 dni minęło. Chyba że odebrał Pan ocenę później.

Jeśli nie, to niestety tym trybem nie pójdziemy, bo jest po terminie i jedyne, co możemy robić, to skarżyć wypowiedzenia do sądu pracy. Jeśli się Pan zdecyduje – oczywiście mogę przygotować.