Wyjazd z dziećmi za granicę bez wiedzy ojca

Czy na wyjazd dzieci z matką za granicę jest potrzebna zgoda ojca?

Z pytania nie wynika, czy rodzice dzieci są po rozwodzie, jak również czy planowany wyjazd ma charakter stały czy czasowy. Jeśli są, to sąd na pewno w wyroku rozwodowym określił miejsce pobytu dzieci, tj. miejsce pobytu jednego z rodziców oraz zdecydował o tym, czy obojgu rodzicom przysługuje pełnia praw rodzicielskich. Jeśli sąd ustalił, iż miejscem pobytu dzieci jest każdorazowe miejsce pobytu matki, to, zabierając je, matka nie robi nic wbrew ustalonemu prawu.

Odrębną kwestią jest natomiast zgoda obydwojga rodziców na wyjazd dziecka za granicę. Bez względu czy rodzice są małżeństwem, czy też nie, jeśli mają pełnię władz rodzicielskich, na wyjazd dziecka za granicę jest konieczna zgoda obojga. Nie ma znaczenia fakt, że oboje wyrazili zgodę na wydanie paszportu dla dziecka. W przypadku, gdy rodzice w tej kwestii nie mogą dojść do porozumienia, jedno z nich może wystąpić do sądu opiekuńczego o wyrażenie zgody na wyjazd dziecka, a wówczas orzeczenie sądu zastąpi zgodę drugiego.

Wyjazd jednego z rodziców na stałe z dziećmi za granicę 

Gdy jedno z rodziców wyjeżdża z dzieckiem na stałe za granicę, nie powiadamiając drugiego, mamy do czynienia z uprowadzeniem. W tym wypadku stosuje się postanowienia Konwencji dotyczącej cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę, sporządzonej w Hadze 25 października 1980 r. Według jej ustaleń uprowadzenie ma miejsce, gdy dochodzi do przeniesienia dziecka z terytorium jednego państwa na terytorium drugiego bez zgody osoby mającej prawo do decydowania. Zastosowanie postępowania przewidzianego w konwencji, którego celem jest niezwłoczny powrót dziecka do państwa jego stałego pobytu, zależy od spełnienia szeregu przesłanek. Przede wszystkim należy ustalić, czy dany przypadek jest objęty zakresem stosowania konwencji (terytorialnym oraz podmiotowym).

Uprowadzenie dzieci za granicę

Zgodnie z art. 1 lit. a) konwencji, jej postanowienia mają zastosowanie, jeżeli dziecko zostało uprowadzone lub jest przetrzymywane na terytorium państwa, które jest stroną tej umowy. Ponadto dziecko to musi mieć również stałe miejsce pobytu w państwie, które jest jej sygnatariuszem. Dopiero wtedy możemy mówić o zakresie terytorialnym konwencji.

Polska jest stroną tej umowy od 1992 r. Wiąże ona nasz kraj m.in. z Holandią, USA, Luksemburgiem, Francją, Austrią, Wielką Brytanią, Irlandią, Kanadą, Argentyną, Szwecją, Norwegią, Izraelem, Niemcami. Aktualny wykaz państw, między którymi obowiązuje Konwencja haska (z podaniem daty wejścia jej w życie), można uzyskać na stronach internetowych Haskiej Konferencji Prawa Prywatnego Międzynarodowego (http://www.hcch.net). Informacji na ten temat można również zasięgnąć zwracając się do Ministerstwa Sprawiedliwości – Wydziału Prawa Międzynarodowego.

Postanowienia Konwencji haskiej (z 25 października 1980 r.) – dotyczącej cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę, stanowią część krajowego porządku prawnego i są stosowane w Rzeczypospolitej Polskiej bezpośrednio. Jeżeli chodzi o zakres podmiotowy, to nie ma ona zastosowania wobec małoletnich, którzy ukończyli 16 rok życia.

Kolejnym krokiem jest ustalenie, czy nastąpiło bezprawne uprowadzenie lub zatrzymanie dziecka w świetle przepisów, orzeczeń, dokumentów obowiązujących w państwie, w którym dziecko przebywało przed uprowadzeniem. Zgodnie z art. 3 konwencji uprowadzenie jest bezprawne, jeżeli spełnione są dwie przesłanki: naruszone zostało prawo do opieki oraz prawo to w chwili uprowadzenia było skutecznie wykonywane.

Wyjazd dzieci za granicę z osobą sprawującą pieczę 

Należy więc ustalić fakt sprawowania pieczy nad dzieckiem do czasu uprowadzenia przez osobę (lub instytucję) uprawnioną, która jest nadal zainteresowana w wykonywaniu swych uprawnień względem dziecka (co znajduje swój wyraz w braku akceptacji stanu faktycznego po jego uprowadzeniu).

Co więcej, należy stwierdzić, że istnieje wysoki stopień prawdopodobieństwa, iż osoba ta wykonywałaby swoje prawo do pieczy nad dzieckiem, gdyby nie została jej bezprawnie – przez samowolę innej osoby – pozbawiona. Powszechnie uważa się, iż każdy kto ma nawet tylko prawo do decydowania o miejscu pobytu dziecka, ma tym samym prawo do opieki w rozumieniu konwencji.

Gdy spełnione zostały wymienione przesłanki, osoba, która twierdzi, że jej prawo do pieczy zostało naruszone, może wystąpić z wnioskiem do odpowiednich organów. Wniosek ten winien spełniać wskazane w art. 8 konwencji wymogi formalne. Z pismem tym można wystąpić do organu centralnego państwa, w którym dziecko ma miejsce stałego pobytu, jak i organów każdego państwa – strony konwencji.

W Polsce takim organem jest Ministerstwo Sprawiedliwości. Do jego obowiązków należy m.in.: ustalenie miejsca pobytu dziecka, zapobieżenie dalszemu zagrożeniu dziecka, wymiana informacji dotyczących sytuacji dziecka, działanie zmierzające do polubownego rozwiązania sporu, przygotowanie procedury bezpiecznego powrotu dziecka. Głównym celem omawianej konwencji jest zapewnienie niezwłocznego powrotu dziecka do państwa, w którym znajduje się jego stałe miejsce pobytu. Oprócz tego wszczynane jest przed sądem opiekuńczym postępowanie o wydanie dziecka. Orzeczenie o odebraniu osoby nieletniej zostaje wydane przez sąd opiekuńczy (w składzie jednoosobowym) po przeprowadzeniu rozprawy, która jest obligatoryjna.

Czy obowiązek nakazania powrotu dziecka do kraju jest bezwzględny?

Obowiązek nakazania powrotu dziecka, w wypadku zaistnienia okoliczności wymienionych wyżej, nie jest jednak bezwzględny. Sąd może oddalić wniosek, jeśli strona sprzeciwiająca się wydaniu dziecka wykaże, że:

• wnioskodawca faktycznie nie wykonywał prawa do opieki w czasie uprowadzenia lub zaakceptował uprowadzenie lub zatrzymanie;
• istnieje poważne ryzyko, iż powrót dziecka naraziłby je na szkodę psychiczną lub fizyczną lub w jakikolwiek inny sposób postawiłby je w sytuacji nie do zniesienia;
• samo dziecko sprzeciwia się powrotowi, a osiągnięty wiek i stopień jego dojrzałości uzasadnia uwzględnienie jego opinii;
• wydaniu dziecka sprzeciwiają się podstawowe zasady państwa wezwanego, dotyczące ochrony praw człowieka i podstawowych wolności.

Reasumując: jeśli matka zabierze dzieci za granicę, bez zgody ojca, to jemu przysługiwać będzie prawo do złożenia w sądzie wniosku o wydanie dzieci. Sąd zaś, w postanowieniu, może orzec nakaz wydania dzieci, a więc nakaz ich powrotu do kraju. Od tego postanowienia przysługiwać będzie matce apelacja. Jeśli matka nie zechce wrócić na czas postępowania do kraju, może ustanowić w kraju pełnomocnika do doręczeń (odbioru korespondencji).

Źródła:

1. Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy - Dz.U. 1964 nr 9 poz. 59

2. Konwencja Haska dotycząca uprowadzenia dziecka