Wypłata emerytury

Wypłata emerytury osobie innej niż uprawniona

Kwestię wypłaty emerytury reguluje dość dokładnie ustawa z dnia 12 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Zgodnie z art. 130 ust. 2 tej ustawy „świadczenia wypłaca się osobom uprawnionym, za pośrednictwem osób prawnych prowadzących działalność w zakresie doręczania świadczeń, albo na wniosek tej osoby na jej rachunek w banku lub w spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej”. Wyjątkiem od tej sytuacji jest przebywanie w areszcie lub zakładzie karnym.

Na mocy art. 130 ust. 2a ww. ustawy „przepis ust. 2 stosuje się odpowiednio do osób sprawujących opiekę prawną nad osobami uprawnionymi do emerytury”.

Aby zatem ZUS wypłacił emeryturę osobie innej niż sam uprawniony, osoba ta musi posiadać status opiekuna prawnego emeryta. Faktyczne sprawowanie opieki lub pokrewieństwo nie wpływają na uprawnienia do odbioru wypłaty.

Dalsze zapisy ustawy – dokładnie art. 134 ust. 1 pkt 5 – stanowią, że wypłatę świadczeń wstrzymuje się, jeżeli świadczenia nie mogą być doręczone z przyczyn niezależnych od organu rentowego. Przebywanie w stanie śpiączki, w hospicjum w stanie nieświadomości, jest taką właśnie okolicznością. ZUS nie może doręczyć świadczenia osobie uprawnionej, ponieważ nie jest ona w stanie odebrać płatności. Jeśli nikt nie uzyskał opieki prawnej nad taką osobą, to ZUS nie jest w stanie wykonać swoich obowiązków właściwie (tj. obowiązków dotyczących wypłaty emerytury).

Według art. 135 ustawy o emeryturach i rentach z FUS:

„Art. 135. 1. W razie ustania przyczyny powodującej wstrzymanie wypłaty świadczenia, wypłatę wznawia się od miesiąca ustania tej przyczyny, jednak nie wcześniej niż od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek o wznowienie wypłaty lub wydano z urzędu decyzję o jej wznowieniu, z uwzględnieniem ust. 2.

2. W przypadkach określonych w art. 134 ust. 1 pkt 5 wypłatę świadczenia wznawia się od miesiąca, w którym ją wstrzymano, jednak za okres nie dłuższy niż 3 lata poprzedzające bezpośrednio miesiąc, w którym zgłoszono wniosek o wznowienie wypłaty”.

Ustanowienie opiekuna prawnego osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie

Jak wynika z powyższego, działanie organu w przypadku przez Pana opisanym było właściwe. Mama nie jest w stanie sama odebrać świadczenia, a zapewne nie posiada konta. Wobec tego, aby otrzymywać świadczenie należne mamie, musiałby się Pan stać jej opiekunem prawnym. Jeśli uda się ustanowić Pana opiekunem prawnym mamy, to wówczas do Pana rąk lub na wskazane konto zostanie wypłacona także zaległa emerytura.

Zgodnie z Kodeksem cywilnym (w skrócie: K.c.) opiekuna prawnego ustanawia się dla osoby całkowicie ubezwłasnowolnionej. Według art. 13 K.c. osoba, która ukończyła lat trzynaście, może być ubezwłasnowolniona całkowicie, jeżeli wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, nie jest w stanie kierować swym postępowaniem. Zatem ustawa wskazuje konkretne przykłady, których to zaistnienie powoduje możliwość ubezwłasnowolnienia osoby.

Nie wiem, z jakiego powodu Pana mama znajduje się w hospicjum i co jest przyczyną utrudnionego z nią kontaktu. Czy jej stan jest związany z zaburzeniami psychicznymi? Tego powinien Pan dowiedzieć się od lekarzy prowadzących mamę. Niektóre postaci demencji zapewne mogą zostać za takie uznane.

Oprócz stwierdzenia zaburzeń psychicznych biegły musi uznać, że zaburzenia uniemożliwiają pokierowanie osobie swoim postępowaniem. Nadto, zgodnie z orzecznictwem, ubezwłasnowolnienie musi mieć miejsce w celu ochrony interesów osoby ubezwłasnowolnianej.

Wniosek o ubezwłasnowolnienie i ustanowienie opiekuna prawnego 

Jeśli istnieją podstawy do ubezwłasnowolnienia Pana mamy, to wniosek o ubezwłasnowolnienie zawierający wszelkie informacje o Pana mamie, jej stanie zdrowia oraz uzasadnienie, dlaczego chcecie Państwo ją ubezwłasnowolnić, należy skierować do sądu okręgowego właściwego dla miejsca pobytu mamy. Opłata od tego wniosku wynosi 40 zł, a złożyć go mogą zstępni (dzieci, wnuki), rodzice, małżonek, przedstawiciel ustawowy.

Po uprawomocnieniu się postanowienia o ubezwłasnowolnieniu należy złożyć wniosek o ustanowienie opiekuna prawnego dla takiej osoby. Zgodnie z art. 176 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (w skrócie K.r.o.): „Jeżeli wzgląd na dobro pozostającego pod opieką nie stoi temu na przeszkodzie, opiekunem ubezwłasnowolnionego całkowicie powinien być ustanowiony przede wszystkim jego małżonek, a w braku tegoż – jego ojciec lub matka”.

Kto może zostać opiekunem osoby ubezwłasnowolnionej i jakie uprawnienia będą jej przysługiwały?

Jeżeli nie ma wyżej wymienionych osób, opiekun powinien być ustanowiony spośród krewnych lub innych osób bliskich ubezwłasnowolnionego. Wynika to z art. 149 K.r.o., który dotyczy wprawdzie opieki nad małoletnim, jednak na mocy art. 175 K.r.o. ma zastosowanie do opiekuna osoby ubezwłasnowolnionej. Przedstawiciela ustawowego wyznacza sąd opiekuńczy (sądem opiekuńczym jest sąd rejonowy miejsca zamieszkania osoby ubezwłasnowolnionej, wydział rodzinny) po uprawomocnieniu się postanowienia o ubezwłasnowolnieniu.

Uprawnienia osoby sprawującej opiekę nad osobą ubezwłasnowolnioną regulują przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Tu także należy kierować się przepisami dotyczącymi opieki nad małoletnim. Zgodnie z tymi przepisami opiekun obowiązany jest wykonywać swe czynności z należytą starannością, jak tego wymaga dobro pozostającego pod opieką i interes społeczny. Opiekun sprawuje pieczę nad osobą i majątkiem pozostającego pod opieką; podlega przy tym nadzorowi sądu opiekuńczego. Zgodnie z brzmieniem przepisu art. 156 K.r.o. opiekun powinien uzyskiwać zezwolenie sądu opiekuńczego we wszelkich ważniejszych sprawach, które dotyczą osoby lub majątku małoletniego.

Sądy wielokrotnie potwierdzały sytuacje, w których zgoda musi zostać przez opiekuna prawnego uzyskana. W postanowieniu z dnia 17 lutego 1981 r. (sygn. akt II CR 11/81) Sąd Najwyższy stwierdził: „Ubezwłasnowolnienie leży w interesie osoby ubezwłasnowolnionej także wtedy, gdy w jego wyniku stworzone zostaną korzystniejsze warunki do uporządkowania stosunków majątkowych tej osoby. Prawa majątkowe osoby ubezwłasnowolnionej mogą być z korzyścią dla niej reprezentowane przez opiekuna prawnego (art. 13 § 2 kc), który we wszystkich ważniejszych sprawach dotyczących osoby i majątku podopiecznego musi uzyskiwać zgodę sądu opiekuńczego (art. 156 w związku z art. 175 kro)”.

W postanowieniu z dnia 19 września 1967 r. (sygn. akt III CR 177/67) czytamy: „Na zawarcie ugody w imieniu ubezwłasnowolnionego opiekun powinien uzyskać zezwolenie sądu opiekuńczego. Dokonanie czynności przewidzianych w art. 156 kro bez uzyskania uprzedniego zezwolenia sądu opiekuńczego, jako sprzeczne z przepisami bezwzględnie obowiązującymi, powoduje nieważność czynności opiekuna (art. 58 § 1 kc). Stanowisko takie wyraził Sąd Najwyższy w uchwale Całej Izby Cywilnej z dnia 24 czerwca 1961 r. 1 CO 16/61 (OSNCP 1963/9 poz. 187), która także pod rządem obecnie obowiązujących przepisów zachowała aktualność”.

Sporządzenie inwentarza majątku osoby pozostającej pod opieką opiekuna prawnego

Niezwłocznie po objęciu opieki opiekun obowiązany jest sporządzić inwentarz majątku osoby pozostającej pod opieką i przedstawić go sądowi opiekuńczemu. Przepis powyższy stosuje się odpowiednio w razie późniejszego nabycia majątku przez osobę pozostającą pod opieką. Sąd opiekuńczy może zwolnić opiekuna od obowiązku sporządzenia inwentarza, jeżeli majątek jest nieznaczny. Sąd opiekuńczy może zobowiązać opiekuna do złożenia do depozytu sądowego kosztowności, papierów wartościowych i innych dokumentów należących do pozostającego pod opieką. Przedmioty te nie mogą być odebrane bez zezwolenia sądu opiekuńczego. Gotówka pozostającego pod opieką, jeżeli nie jest potrzebna do zaspokajania jego uzasadnionych potrzeb, powinna być złożona przez opiekuna w instytucji bankowej. Opiekun może podejmować ulokowaną gotówkę tylko za zezwoleniem sądu opiekuńczego.

Wynagrodzenie za sprawowanie opieki nad osobą ubezwłasnowolnioną

Sąd opiekuńczy przyzna opiekunowi za sprawowanie opieki na jego żądanie stosowne wynagrodzenie okresowe albo wynagrodzenie jednorazowe w dniu ustania opieki lub zwolnienia go od niej. Wynagrodzenia nie przyznaje się, jeżeli nakład pracy opiekuna jest nieznaczny lub gdy sprawowanie opieki jest związane z pełnieniem funkcji rodziny zastępczej albo czyni zadość zasadom współżycia społecznego. Wynagrodzenie pokrywa się z dochodów lub z majątku osoby, dla której opieka została ustanowiona, a jeżeli osoba ta nie ma odpowiednich dochodów lub majątku, wynagrodzenie jest pokrywane ze środków publicznych na podstawie przepisów o pomocy społecznej.

Wypłata emerytury osobie uprawnionej na ręce opiekuna prawnego

Po uzyskaniu postanowienia o ustanowieniu opiekuna prawnego mamy należy zgłosić ten fakt do ZUS-u, który powinien wypłacić emeryturę opiekunowi.

Jak podaje art. 136b ustawy o emeryturach i rentach z FUS:

„Art. 136b. 1. Jeżeli z akt sprawy wynika konieczność ustanowienia dla osoby uprawnionej do emerytury lub renty opiekuna prawnego, do czasu jego ustanowienia świadczenia mogą być wypłacane osobie sprawującej faktyczną opiekę nad emerytem lub rencistą, po uprzednim pouczeniu o konieczności poinformowania organu rentowego o zajściu okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczenia albo wstrzymanie wypłaty świadczenia w całości lub w części oraz o obowiązku zwrotu świadczenia przez tę osobę, w przypadku gdy zostało pobrane nienależnie.

2. Świadczenie jest wypłacane osobie sprawującej faktyczną opiekę nad emerytem lub rencistą na podstawie oświadczenia o sprawowaniu tej opieki, potwierdzonego przez organ, który z racji wykonywanych zadań posiada informacje dotyczące sprawowania tej opieki”.

Musicie Państwo pamiętać o tym przepisie, bo opiekunem faktycznym Pana mamy jest w istocie hospicjum.

Pyta Pan także, czy takie zawieszone świadczenia są dziedziczone.

Zgodnie z art. 136 w razie śmierci osoby, która zgłosiła wniosek o świadczenia określone ustawą, świadczenia należne jej do dnia śmierci wypłaca się małżonkowi, dzieciom, z którymi prowadziła wspólne gospodarstwo domowe, a w razie ich braku – małżonkowi i dzieciom, z którymi osoba ta nie prowadziła wspólnego gospodarstwa domowego, a w razie ich braku – innym członkom rodziny uprawnionym do renty rodzinnej lub na których utrzymaniu pozostawała ta osoba.

Jednak ten przepis dotyczy tylko i wyłącznie sytuacji, gdy emeryt zmarł po przyznaniu emerytury, a przed pierwszą należną wypłatą.

W takiej sytuacji należy stwierdzić, że nie będziecie Państwo mieli prawa do emerytury mamy, jeśli nie zostanie ustanowiony dla niej opiekun prawny.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
2. Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy - Dz.U. 1964 nr 9 poz. 59
3. Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 lutego 1981 r. sygn. akt II CR 11/81
4. Postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 19 września 1967 r. sygn. akt III CR 177/67