Wykup pasa drogowego od GDDKiA

Czy jest możliwy wykup gruntu graniczącego z prywatną posesją zajętego pod drogi publiczne?

Co do zasady drogi publiczne wyłączone są z obrotu prawnego i zasiedzenia, ponieważ drogi krajowe stanowią własność Skarbu Państwa, a wojewódzkie, powiatowe i gminne właściwego województwa, powiatu lub gminy. Jednakże od 1 października 1990 r., w związku z uchyleniem art. 177 Kodeksu cywilnego, zakaz ten przestał obowiązywać. Obecnie przez zasiedzenie nie można nabyć 
jedynie własności nieruchomości, które służą użytkowi publicznemu, lub takich, które zostały ustawowo wyłączone z obrotu, jak np. grunty zajęte pod drogi publiczne, ulice, parki, pasy drogowe autostrad. I aczkolwiek prawdą jest, że zgodnie z art. 2a ustawy o drogach publicznych drogi gminne jako dobro publiczne nie podlegają zasiedzeniu, to sądy dopuszczają zasiedzenie pasa drogowego (Sąd Najwyższy w wyroku z 22 maja 2014 r. sygn. akt IV CSK 556/13), ponieważ pas drogowy, który jest szerszy niż jezdnia i sama droga, nie dzieli losu prawnego istniejącej już drogi i w pewnych sytuacjach może być zasiedziany.

Zgodnie z definicjami zawartymi w art. 4 ust. 1 ustawy o drogach publicznych „przez:

• pas drogowy – należy rozumieć wydzielony liniami granicznymi grunt wraz z przestrzenią nad i pod jego powierzchnią, w którym są zlokalizowane droga oraz obiekty budowlane i urządzenia techniczne związane z prowadzeniem, zabezpieczeniem i obsługą ruchu, a także urządzenia związane z potrzebami zarządzania drogą;
• drogę – należy rozumieć budowlę wraz z drogowymi obiektami inżynierskimi, urządzeniami oraz instalacjami, stanowiącą całość techniczno-użytkową, przeznaczoną do prowadzenia ruchu drogowego, zlokalizowaną w pasie drogowym”.

Zatem nie jest cechą jedyną i wystarczającą dla uznania danego gruntu za część pasa drogowego stwierdzenie, że przylega on do drogi. Niezbędne jest ustalenie, że na gruncie tym znajdują się obiekty budowlane lub urządzenia techniczne związane z prowadzeniem, zabezpieczeniem i obsługą ruchu lub z potrzebami zarządzania drogą.

Wykazanie granic pasa drogowego

Zgodnie z wyrokiem Naczelnego Sądu Administracyjnego z 13.01.2009 r. (sygn. akt II GSK 614/08), „uwzględniając funkcjonalną rolę pasa drogowego – w kontekście jego zasięgu nad wydzielony obszar, jak i w jego głąb – należy stwierdzić, że granice te określają obiekty i urządzenia służące realizacji celów związanych z prowadzeniem, zabezpieczeniem i obsługą ruchu, a także zarządzania drogą”. Na pasie drogowym mogą też rosnąć krzewy, parkować samochody, może tam być chodnik, również trawnik.

A zatem o tym, co stanowi drogę, decydować powinny faktyczne urządzenia, a nie zapisy w ewidencji. Sklasyfikowanie danej działki w ewidencji gruntów jako „droga” i opatrzenie znakiem „dr” nie jest wystarczające, gdyż stwarza jedynie obalalne domniemanie, że nieruchomość stanowi drogę czy też pas drogi. Zatem w celu wykazania granic pasa drogowego niezbędne jest uzyskanie planu gruntu z wyraźnie zaznaczonymi liniami granicznymi tego gruntu. Zatem dobrze byłoby w Pana sytuacji ustalić dokładnie granicę pasa drogowego, aby upewnić się, że interesujący Pana fragment gruntu z cała pewnością stanowi lub nie pas drogowy. Oczywiście bez względu na powyższe i tak może Pan próbować uzyskać informację od GDDKiA, czy np. możliwy byłby wykup tego fragmentu gruntu przez Pana, o ile od 45 lat np. miasto nie wykonywały na tym fragmencie gruntu żadnych  robót, które pozwoliłyby przypuszczać, że ta część działki jest pasem drogi publicznej.  

Zasiedzenie działki figurującej w ewidencji jako droga

Warto tu też  zwrócić uwagę na postanowienie Sądu Najwyższego z 10 kwietnia 2013 r. (sygn. akt IV CSK 514/12), w którym stwierdził, że „jeżeli działka gruntu figurująca w ewidencji jako droga drogą nigdy nie była i nie jest, a znajduje się w posiadaniu samoistnym od dziesiątków lat w ręku osób trzecich wykorzystujących tę działkę np. rolniczo, to działka ta może być przedmiotem zasiedzenia i nie ma do niej zastosowania art. 2a ustawy o drogach publicznych”. Zasiedzenie mogłoby tu być dla Pana drugą opcją uzyskania własności przedmiotowego gruntu.

Może też okazać się, że grunt leży poza pasem drogowym. Zgodnie z art. 13 ust. 3 ustawy z dnia 10 kwietnia 2003 roku o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych, „jeżeli przejęta jest część nieruchomości, a pozostała część nie nadaje się do prawidłowego wykorzystania na dotychczasowe cele, właściwy zarządca drogi jest obowiązany do nabycia, na wniosek właściciela lub użytkownika wieczystego nieruchomości, w imieniu i na rzecz Skarbu Państwa albo jednostki samorządu terytorialnego tej części nieruchomości”. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 11 września 2013 r., sygn. akt III CZP 35/13, „właścicielowi nieruchomości przysługuje roszczenie o wykup pozostałej części działki tylko wówczas, gdy niemożność prawidłowego jej wykorzystania na dotychczasowe cele wynika bezpośrednio z faktu wywłaszczenia (przejęcia) przez Skarb Państwa pierwszej części. Natomiast jeśli utrata możliwości prawidłowego wykorzystania pozostałej części działki na dotychczasowe cele wynika z faktu szeroko ujętej realizacji inwestycji drogowej (np. budowa samej drogi, przebudowa innych dróg, dojazdów czy też realizacja innych obiektów towarzyszących danej inwestycji) i w wyniku tego działka nie może być wykorzystywana jak dotychczas (bo np. jest za głośno, zbyt dużo spalin, dużo trudniej dojechać, bo zmienił się układ komunikacyjny itp.), to właścicielowi nie przysługuje roszczenie”. Wobec powyższego jedyną przesłanką nabycia nieruchomości jest ustalenie celu, na jaki przedmiotowy grunt był dotychczas wykorzystywany oraz faktu, czy może być nadal wykorzystywany w identyczny sposób. Dyspozycja art. 13 ust. 3 ww. ustawy ma charakter bezwzględnie obowiązujący, tj. nie pozostawia GDDKiA możliwości działania według „swobodnego uznania”. Wobec powyższego, do wniosku o wykup „resztówki” winna być dołączona informacja (poparta dowodami) wskazująca, na jaki cel była dotychczas wykorzystywana nieruchomość objęta wnioskiem (tj. dotychczasowy sposób użytkowania przedmiotowej działki – z uwzględnieniem nasadzeń lub naniesień budowlanych, przeznaczenie w planie zagospodarowania przestrzennego/studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego danej nieruchomości, szczegółowe uzasadnienie braku możliwości wykorzystywania ww. działki na dotychczasowy cel itp.). Ponadto we wniosku winny znaleźć się informacje dotyczące oznaczenia nieruchomości wnioskowanej do wykupu (nr działki, obręb, gmina), imię i nazwisko właściciela nieruchomości.

Niestety w tym wypadku musiałby Pan wykazać, iż wcześniej był właścicielem tego fragmentu gruntu.