Szpital żąda od dzieci zapłaty za pobyt rodzica, który od wielu lat nie kontaktował się z rodziną

Zobowiązani do pokrycia kosztów pobytu pacjenta w szpitalu ze względów społecznych

Zgodnie z art. 30 ust. 4 ustawy z 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej (t.j. Dz. U. z 2018 r. poz. 2190 z późn. zm.) pacjent, którego stan zdrowia nie wymaga dalszego udzielania świadczeń szpitalnych albo całodobowych i stacjonarnych świadczeń zdrowotnych innych niż szpitalne, lub osoba, na której w stosunku do pacjenta ciąży ustawowy obowiązek alimentacyjny, ponoszą koszty pobytu pacjenta, począwszy od terminu określonego przez kierownika, niezależnie od uprawnień do bezpłatnych świadczeń zdrowotnych określonych w przepisach odrębnych.

Treść tego przepisu przesądza o tym, kto ma ponosić koszty pobytu w szpitalach i innych jednostkach udzielających świadczeń zdrowotnych w trybie stacjonarnym w przypadku, gdy brak jest wskazań medycznych do dalszego pobytu pacjenta w danej placówce, a co za tym idzie, pobyt ten nie podlega już refundacji ze środków Narodowego Funduszu Zdrowia lub innych środków publicznych. Jest to pobyt z tak zwanych „przyczyn społecznych”, gdy osoba, która albo z racji wieku, albo z racji stanu zdrowia nie jest zdolna do samodzielnej egzystencji, a brak jest osób, które zapewnią jej odpowiednią opiekę poza zakładem opieki zdrowotnej.

Przepis ten wskazuje dwie grupy podmiotów, które takie koszty ponoszą. Pierwszą są sami pacjenci przebywający w placówkach stacjonarnych ze względów socjalnych. Sytuacja ta nie budzi wątpliwości. Każdy ma prawo do darmowych świadczeń medycznych i socjalnych w zakresie gwarantowanym przez przepisy ustaw. Gdy świadczenia takie nie są opłacane ze środków publicznych, koszty ich ponosi sam pacjent (chyba że jest osobą małoletnią). Dotyczy to leków, kosztów rehabilitacji, prywatnej opieki medycznej, czy też jak w wyżej przytoczonym przepisie – pobytu w placówkach leczniczych ze względów nie zdrowotnych, a społecznych.

Drugą grupą osób zobowiązanych do pokrywania takich kosztów, wskazaną w tym przepisie, są osoby, na których w stosunku do pacjenta ciąży ustawowy obowiązek alimentacyjny. Ustawa o działalności leczniczej nie precyzuje przy tym, o jakie osoby dokładnie chodzi, ani nie określa zakresu obciążającego je obowiązku alimentacyjnego. Aby właściwie dekodować znaczenie tej normy prawnej, należy więc sięgnąć do Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (K.r.o.), a dokładniej do znajdujących się tam szczegółowych uregulowań dotyczących obowiązku alimentacyjnego.

Możliwości zarobkowe i majątkowe zobowiązanych do świadczeń alimentacyjnych

Zgodnie z art. 128 K.r.o. obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania (obowiązek alimentacyjny) obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo. Art. 129 § 1 K.r.o. stanowi, że obowiązek alimentacyjny obciąża zstępnych przed wstępnymi, a wstępnych przed rodzeństwem; jeżeli jest kilku zstępnych lub wstępnych – obciąża bliższych stopniem przed dalszymi.

W myśl art. 135 § 1 K.r.o. zakres świadczeń alimentacyjnych zależy od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego oraz od zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego. Art. 133 § 1 K.r.o. stanowi, że rodzice obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania. Natomiast zgodnie z § 2 tego artykułu poza powyższym wypadkiem uprawniony do świadczeń alimentacyjnych jest tylko ten, kto znajduje się w niedostatku. Art. 133 § 3 i 4 stanowi, że rodzice mogą uchylić się od świadczeń alimentacyjnych względem dziecka pełnoletniego, jeżeli są one połączone z nadmiernym dla nich uszczerbkiem lub jeżeli dziecko nie dokłada starań w celu uzyskania możności samodzielnego utrzymania się. Natomiast zgodnie z art. 134 K.r.o. w stosunku do rodzeństwa zobowiązany może uchylić się od świadczeń alimentacyjnych, jeżeli są one połączone z nadmiernym uszczerbkiem dla niego lub dla jego najbliższej rodziny.

W doktrynie wskazuje się, że treścią obowiązku alimentacyjnego jest dostarczanie uprawnionemu środków utrzymania, a zatem środków niezbędnych do zaspokojenia usprawiedliwionych potrzeb (przede wszystkim w zakresie wyżywienia, utrzymania mieszkania, odzieży, leczenia, higieny osobistej). Kodeks rodzinny i opiekuńczy w zasadzie nie reguluje sposobu dostarczania środków utrzymania i wychowania. W orzecznictwie podkreśla się, że dopuszczalna jest każda postać świadczeń alimentacyjnych. Mogą być to świadczenia pieniężne lub w naturze. Wybór właściwej postaci świadczenia powinien odpowiadać celowi, jakiemu służy obowiązek alimentacyjny oraz uwzględniać okoliczności konkretnego przypadku. Należy zatem wybrać tę postać, która najlepiej zabezpiecza interesy uprawnionego i nie jest szczególnie dotkliwa dla zobowiązanego.

W doktrynie wskazuje się też, że przepisy o obowiązku alimentacyjnym mają charakter bezwzględnie obowiązujący. Obowiązek alimentacyjny powstaje z mocy prawa, niezależnie od woli stron. Orzeczenie sądu w sprawie o alimenty nie kreuje obowiązku alimentacyjnego, lecz jedynie „konkretyzuje” już istniejący obowiązek, wskazując zakres świadczeń i sposób ich wykonania. Tym samym pojęcie „obowiązku alimentacyjnego” nie jest jednoznaczne. Odnosi się ono bowiem i do istniejącego z mocy prawa abstrakcyjnego obowiązku alimentacyjnego i do obowiązku spełnienia konkretnego „świadczenie alimentacyjnego”. Samo istnienie stosunku alimentacyjnego nie jest jeszcze podstawą do żądania spełnienia świadczenia alimentacyjnego przez zobowiązanego. W tym kontekście niekiedy mówi się o „potencjalnym” obowiązku alimentacyjnym. Roszczenie o świadczenia alimentacyjne powstaje dopiero wówczas, gdy spełnione są wszystkie ustawowe przesłanki alimentacji. W takim znaczeniu orzecznictwo i nauka prawa posługują się także pojęciem „konkretnego” obowiązku alimentacyjnego.

Ten konkretny obowiązek alimentacyjny zależy od sytuacji osobistej i majątkowej stron stosunku alimentacyjnego, jak też od stopnia ich pokrewieństwa. Przykładowo wskazuje się, że może on przyjąć postać zapewnienia mieszkania i wyżywienia (tak jest zazwyczaj w stosunkach między rodzicami a małoletnimi dziećmi), ale podkreśla się też, że nałożenie na osobę zobowiązaną do alimentów obowiązku konkretnego świadczenia, nie mającego formy zapłaty, musi wynikać z konkretnej sytuacji życiowej obu stron stosunku alimentacyjnego (patrz wskazane wyżej orzecznictwo).

Dodatkowo należy wskazać, że zawsze zakres konkretnego obowiązku alimentacyjnego zależy od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego oraz od zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego. Obowiązek ten nie ma więc miedzy dorosłymi krewnymi charakteru bezwzględnego, a jego zakres wynika zawsze z sytuacji rodzinnej, majątkowej i osobistej stron tego stosunku.

Nieodebranie osoby niezdolnej do samodzielnej egzystencji z placówki leczniczej a konieczność pokrycia kosztów pobytu

Porównując powyższe regulacje do art. 30 ust. 4 ustawy o działalności leczniczej, widoczne jest, że przepis ten nie wskazuje żadnych kryteriów, według których osoby, na których spoczywa na pacjencie ustawowy obowiązek alimentacyjny, zobowiązane są do pokrycia kosztów jego pobytu w placówce medycznej ze względów społecznych. Oczywistym jest więc, że w tym zakresie należy uzupełnić tę normę prawną o regulację z Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. W końcu należy dodać, że przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, które regulują w sposób systemowy stosunki rodzinne i wynikające z nich wzajemne prawa i obowiązki członków rodzin, nie nakładają na dorosłych członków rodzin bezwzględnego obowiązku sprawowania osobistej opieki nad innymi dorosłymi członkami rodzin, niezależnie od ich sytuacji rodzinnej, finansowej i zdrowotnej. Co za tym idzie, jeśli brak jest takiego bezwzględnego obowiązku, to nie zawsze nieodebranie osoby niezdolnej do samodzielnej egzystencji z placówki leczniczej rodzić będzie konieczność pokrycia kosztów pobytu w tej placówce z powodów społecznych dla osoby, którą obciąża wobec pacjenta ustawowy obowiązek alimentacyjny. Obciążenie takimi kosztami może nastąpić co do zasady jedynie wtedy, gdy nieodebranie pacjenta ze szpitala jest niewypełnieniem konkretnego świadczenia alimentacyjnego. Tak będzie przeważnie w przypadku odmowy odebrania małoletnich dzieci przez rodziców. Może tak być też w przypadku małżonków lub innych osób z rodziny, prowadzących wspólne gospodarstwo domowe, gdy obowiązek ich wzajemnej osobistej pieczy można wyprowadzić z ich sytuacji rodzinnej, osobistej i majątkowej w danym konkretnym wypadku.

Jak z powyższego wynika, art. 30 ust. 4 ustawy o działalności leczniczej co do osób, które w stosunku do pacjenta obciąża obowiązek alimentacyjny musi być interpretowany w połączeniu z zakresem tego obowiązku wskazanym w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym. Przepisy kodeksu należy przy tym stosować odpowiednio. Istotą świadczenia alimentacyjnego, które na gruncie art. 30 ust. 4 ustawy o działalności leczniczej jest obowiązany wykonać dłużnik alimentacyjny, jest odebranie osoby uprawnionej z zakładu opieki zdrowotnej i zapewnienie takiej osobie odpowiedniej opieki, natomiast obowiązek alimentacyjny na gruncie kodeksu miedzy osobami dorosłymi będzie zazwyczaj przybierał postać świadczenia pieniężnego.

Warunki obciążenia dzieci kosztami pobytu rodzica w placówce medycznej

Jak z powyższego wynika, osoba na której ciąży wobec pacjenta ustawowy obowiązek alimentacyjny, będzie zobowiązana pokryć koszty pobytu pacjenta w szpitalu ze względów społecznych tylko wtedy, gdy pacjent sam nie jest w stanie zapewnić sobie opieki (np. poprzez jej wynajęcie) ani sam pokryć kosztów pozostawania w placówce medycznej (odpowiednik pojęcia niedostatku i usprawiedliwionych potrzeb). Po drugie, z uwagi na swoją sytuację materialną i osobistą, zobowiązany musi posiadać realnie możliwość odebrania pacjenta i zapewnienia mu opieki czy to osobiście, czy to przez inne osoby (odpowiednik jego zarobkowych i majątkowych możliwości). Po trzecie, zachowana musi być kolejność obciążania zobowiązanych z tytułu alimentów tymi kosztami. W pierwszej kolejności powinien więc ponieść je pacjent, a dopiero w dalszej osoby, które obciąża wobec niego obowiązek alimentacyjny i to w kolejności wskazanej w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym.

W mojej ocenie brak jest więc podstaw prawnych do obciążenia dzieci kosztami pobytu ojca.