Umieszczenie osoby w DPS bez jego zgody

Sprawa, z jaką zwróciła się do nas pani Paulina, dotyczyła umieszczenia chorego w DPS bez jego zgody. Kilkanaście lat temu otrzymała darowiznę od wujostwa w postaci domu na przedmieściu, w akcie notarialnym znalazł się zapis na ich rzecz o dożywotnim użytkowaniu. Wuj zmarł, a od pewnego czasu pani Paulina borykała się z problemami związanymi z chorobą cioci. Starsza pani cierpiała na wiele chorób, między innymi rozwijało się u niej szybko głębokie otępienie, nie dba o dietę, higienę, była dla siebie samej zagrożeniem. Bardzo zmienił się jej charakter, często wyzywa panią Paulinę, nawet podniosła na nią rękę. Ostatnio do domu wpuściła ludzi z marginesu społecznego, którzy zrobili popijawę i nie chcieli wyjść. Lekarze doradzali pani Paulinie, żeby umieściła ciotkę w DPS, gdyż wymagała całodobowej opieki, ale ciotka nie wyraża na to zgody. W tej trudnej sytuacji pani Paulina zapytała, jak doprowadzić do ubezwłasnowolnienia ciotki i do umieszczenia jej w DPS. Była najbliższą rodziną starszej pani, bo wujostwo nie miało dzieci, wuj był jedynakiem, a rodzeństwo ciotki już też nie żyło.

Zapewnienie osobie niemogącej samodzielnie funkcjonować w codziennym życiu całodobowej opieki

Zgodnie z art. 54 ust. 1 ustawy o pomocy społecznej: „Osobie wymagającej całodobowej opieki z powodu wieku, choroby lub niepełnosprawności, niemogącej samodzielnie funkcjonować w codziennym życiu, której nie można zapewnić niezbędnej pomocy w formie usług opiekuńczych, przysługuje prawo do umieszczenia w domu pomocy społecznej”. Tę regulację uzupełnia ust. 4 art. 54, w którym znajdujemy taką oto zasadę: „W przypadku gdy osoba bezwzględnie wymagająca pomocy lub jej przedstawiciel ustawowy nie wyrażają zgody na umieszczenie w domu pomocy społecznej lub po umieszczeniu wycofają swoją zgodę, ośrodek pomocy społecznej lub dom pomocy społecznej są obowiązane do zawiadomienia o tym właściwego sądu, a jeżeli osoba taka nie ma przedstawiciela ustawowego lub opiekuna – prokuratora”.

Umieszczenie osoby w domu pomocy społecznej wymaga jej zgody

Artykuł 54 ust. 4 ustawy o pomocy społecznej jednoznacznie wskazuje, że umieszczenie osoby w domu pomocy społecznej wymaga przede wszystkim jej zgody, zaś jej brak powoduje zaangażowanie w sprawę sądu lub prokuratora.

Podobne zasady ustanowione zostały w ustawie o ochronie zdrowia psychicznego. Mianowicie osoba, która wskutek choroby psychicznej lub upośledzenia umysłowego nie jest zdolna do zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych i nie ma możliwości korzystania z opieki innych osób oraz potrzebuje stałej opieki i pielęgnacji, lecz nie wymaga leczenia szpitalnego, może być za jej zgodą lub zgodą jej przedstawiciela ustawowego przyjęta do domu pomocy społecznej (art. 38 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego). Jeżeli osoba, o której mowa w art. 38, lub jej przedstawiciel ustawowy nie wyrażają jednak zgody na przyjęcie jej do domu pomocy społecznej, a brak opieki zagraża życiu tej osoby, organ do spraw pomocy społecznej może wystąpić do sądu opiekuńczego miejsca zamieszkania tej osoby z wnioskiem o przyjęcie do domu pomocy społecznej bez jej zgody. Z wnioskiem takim może wystąpić również kierownik szpitala psychiatrycznego, jeżeli przebywająca w nim osoba jest niezdolna do samodzielnego zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych, a potrzebuje stałej opieki i pielęgnacji, natomiast nie wymaga dalszego leczenia w tym szpitalu. Ponadto jeżeli osoba wymagająca skierowania do domu pomocy społecznej ze względu na swój stan psychiczny nie jest zdolna do wyrażenia na to zgody, o jej skierowaniu do domu pomocy społecznej orzeka sąd opiekuńczy (art. 39 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego).

Ubezwłasnowolnienie osoby w celu umieszczenia jej w domu pomocy społecznej

Skoro ciotka pani Pauliny nie została dotąd ubezwłasnowolniona, zatem nie ma przedstawiciela ustawowego i podejmuje decyzje samodzielnie. Kodeks cywilny wyróżnia dwie postaci ubezwłasnowolnienia: całkowite i częściowe. Pierwsze następuje w sytuacji, gdy osoba, która ukończyła 13 lat, nie jest w stanie kierować swoim postępowaniem z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych; drugie – gdy osoba pełnoletnia niewymagająca całkowitego ubezwłasnowolnienia potrzebuje pomocy do prowadzenia jej spraw z tych samych powodów co wyżej wymienione. Postępowanie w sprawie ubezwłasnowolnienia prowadzi sąd okręgowy właściwy ze względu na miejsce zamieszkania (przy braku miejsca zamieszkania – sąd miejsca pobytu) osoby, która ma zostać ubezwłasnowolniona. Wniosek o wszczęcie takiego postępowania mogą zgłosić małżonek takiej osoby, jej krewni w linii prostej oraz rodzeństwo, jak również przedstawiciel ustawowy (art. 545 K.p.c.) i prokurator. Postępowanie w sprawie ubezwłasnowolnienia toczy się z udziałem prokuratora.

Orzeczenie sądu opiekuńczego o umieszczeniu osoby w domu pomocy społecznej

Odnosząc przywołane regulacje do sprawy pani Pauliny, należy stwierdzić, iż o umieszczeniu ciotki w DPS może orzec jedynie sąd opiekuńczy, którym jest wydział rodzinny i nieletnich sądu rejonowego właściwy ze względu na miejsce zamieszkania ciotki. W tym celu trzeba zwrócić się o pomoc do prokuratora lub gminnego ośrodka pomocy społecznej, co potwierdza art. 572 Kodeksu postępowania cywilnego, zgodnie z którym:

„Każdy, komu znane jest zdarzenie uzasadniające wszczęcie postępowania z urzędu, obowiązany jest zawiadomić o nim sąd opiekuńczy. Obowiązek [ten] ciąży przede wszystkim na urzędach stanu cywilnego, sądach, prokuratorach, notariuszach, komornikach, organach samorządu i administracji rządowej, organach policji, placówkach oświatowych, opiekunach społecznych oraz organizacjach i zakładach zajmujących się opieką nad dziećmi lub osobami psychicznie chorymi.”

Źródła:

1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
2. Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego - Dz.U. 1964 nr 43 poz. 296
3. Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej - Dz.U. 2004 nr 64 poz. 593
4. Ustawa z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego - Dz.U.2022.0.2123