Podatek od czynności cywilnoprawnych przy podziale spadku

Umowa o dział spadku

Po pierwsze wskażmy, że zgodnie z art. 1 ust. 1 pkt 1 lit. f) ustawy PCC opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych podlegają umowy o dział spadku oraz umowy o zniesienie współwłasności – w części dotyczącej spłat lub dopłat.

Jak podaje art. 4 pkt 5 ustawy, przy umowie o dział spadku lub o zniesienie współwłasności obowiązek podatkowy, z zastrzeżeniem art. 5, ciąży na podmiocie nabywającym rzeczy lub prawa majątkowe ponad udział w spadku lub we współwłasności.

Zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 5 ustawy podstawę opodatkowania przy umowie o zniesienie współwłasności lub o dział spadku stanowi wartość rynkowa rzeczy lub prawa majątkowego nabytego ponad wartość udziału we współwłasności lub spadku.
Natomiast zgodnie z art. 7 ust. 1 pkt 2 ustawy „stawka podatku od umów zamiany, dożywocia, o dział spadku, o zniesienie współwłasności oraz darowizny:

a) przy przeniesieniu własności nieruchomości, rzeczy ruchomych, prawa użytkowania wieczystego, własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego, spółdzielczego prawa do lokalu użytkowego oraz wynikających z przepisów prawa spółdzielczego: prawa do domu jednorodzinnego oraz prawa do lokalu w małym domu mieszkalnym – 2%,

b) przy przeniesieniu własności innych praw majątkowych – 1%”.

Z przedstawionego opisu stanu faktycznego wynika, że przed dziedziczeniem Pani oraz brat posiadaliście po 1/6 części nieruchomości o wartości po 50 000 zł. Na skutek dziedziczenia każde z Państwa nabyło 2/6 w nieruchomości o wartości 100 000 zł oraz po 60 000 zł.
W konsekwencji po dziedziczeniu udział w nieruchomości wynosi po 1/2, tj. po 150 000 zł, oraz w gotówce po 1/2, tj. po 60 000 zł. Brat ma otrzymać gotówkę, natomiast Pani ma otrzymać nieruchomość z obowiązkiem spłaty różnicy, która wynosi 90 000 zł.

Od razu zaznaczmy, że jeżeli ma Pani wejść w posiadanie całej nieruchomości to należy sporządzić umowę o dział spadku oraz odpłatne zniesienie współwłasności które będzie obejmowało zarówno nabycie od brata 1/6 części którą posiadał przed dziedziczeniem jak i 2/6 otrzymane w spadku. Jeżeli mielibyśmy do czynienia z samym działem spadku, to 1/6 nadal pozostałaby częścią brata, a jak rozumiem zamiarem jest, aby w całości stała się Pani jedynym właścicielem nieruchomości.

Podatek PCC przy podziale spadku

Jak widać obowiązek zapłaty 2% podatku PCC obejmuje spłaty oraz dopłaty. Skoro zatem wysokość dopłaty będzie wynosiła z Pani strony 90 000 zł to jest to podstawa opodatkowania od której zapłaci Pani podatek PCC wg stawki 2%. W tym przypadku brat nie będzie podatnikiem podatku PCC.

Ustawa PCC nie przewiduje w tym przypadku żadnych zwolnień czy też ulg podatkowych. Jeżeli są Państwo zainteresowani przeprowadzeniem operacji bez podatku to należy rozważyć nieodpłatny dział spadku i nieodpłatne zniesienie współwłasności. Zasadniczo tego rodzaju czynność prawna podlega opodatkowaniu podatkiem od spadków i darowizn. Jednakże, jak stanowi art. 4 ust. 1 pkt 15 ustawy, wolna od podatku jest nabycie przez osoby zaliczone do I grupy podatkowej własności rzeczy lub praw majątkowych w drodze nieodpłatnego zniesienia współwłasności.

Nieodpłatne zniesienie współwłasności

Naturalnie jeżeli mówimy o nieodpłatnym zniesieniu współwłasności, to nie mogą wystąpić żadne spłaty czy też dopłaty. Nasuwa się zatem taka opcja w której kwotę 90 000 zł przekazuje Pani bratu w drodze darowizny, która jako również dokonana pomiędzy członkami najbliższej rodziny byłaby zwolniona od podatku. Trzeba jednak w tym miejscu pamiętać, że takie rozwiązaniem wiąże się z pewnym ryzykiem.

Otóż zgodnie z art. 199a Ordynacji podatkowej organ podatkowy, dokonując ustalenia treści czynności prawnej, uwzględnia zgodny zamiar stron i cel czynności, a nie tylko dosłowne brzmienie oświadczeń woli złożonych przez strony czynności. Jeżeli pod pozorem dokonania czynności prawnej dokonano innej czynności prawnej, skutki podatkowe wywodzi się z tej ukrytej czynności prawnej.

Jeżeli z dowodów zgromadzonych w toku postępowania, w szczególności zeznań strony, chyba że strona odmawia składania zeznań, wynikają wątpliwości co do istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, z którym związane są skutki podatkowe, organ podatkowy występuje do sądu powszechnego o ustalenie istnienia lub nieistnienia tego stosunku prawnego lub prawa.

W kontekście powyższego przepisu należy wskazać, że organ podatkowy wyciąga skutki podatkowe nie z tego, w jaki sposób strony określiły, czy też nazwały daną relację prawną, ale z celu czynności. Ponadto jeżeli pod pozorem czynności prawnej dokonywana jest inna czynność prawna, to organ podatkowy wyciąga skutki podatkowe właśnie z tej ukrytej czynności prawnej.

Zatem de facto fiskus może uznać, że pod pozorem nieopodatkowanego zniesienia współwłasności i darowizny doszło do działu spadku i zniesienia współwłasności z dopłatą i nakaże zapłatę podatku PCC. W tym zakresie jednakże fiskus musiałby skierować sprawę do sądu powszechnego.

Unikanie opodatkowania

Drugie ryzyko wiąże się z tzw. klauzulą przeciwko unikaniu opodatkowania. W tym kontekście trzeba zwrócić uwagę na treść art. 119a Ordynacji podatkowej, który to przepis dotyczy instytucji klauzuli przeciwko unikaniu opodatkowania.

W myśl tej regulacji czynność nie skutkuje osiągnięciem korzyści podatkowej, jeżeli osiągnięcie tej korzyści, sprzecznej w danych okolicznościach z przedmiotem lub celem ustawy podatkowej lub jej przepisu, było głównym lub jednym z głównych celów jej dokonania, a sposób działania był sztuczny (unikanie opodatkowania).

W sytuacji określonej skutki podatkowe czynności określa się na podstawie takiego stanu rzeczy, jaki mógłby zaistnieć, gdyby dokonano czynności odpowiedniej. Za odpowiednią uznaje się czynność, której podmiot mógłby w danych okolicznościach dokonać, jeżeli działałby rozsądnie i kierował się zgodnymi z prawem celami innymi niż osiągnięcie korzyści podatkowej sprzecznej z przedmiotem lub celem ustawy podatkowej lub jej przepisu, a sposób działania nie byłby sztuczny. Czynność odpowiednia może polegać także na zaniechaniu działania.

Jeżeli w toku postępowania strona wskaże czynność odpowiednią, skutki podatkowe określa się na podstawie takiego stanu rzeczy, jaki zaistniałby, gdyby dokonano tej czynności.

Jak widać, elementami unikania opodatkowania jest sztuczny sposób działania (zamiast umowy o dział spadku i zniesienie współwłasności z dopłatą podatnicy przyjmują model nieodpłatnego zniesienia współwłasności i nieodpłatnej) oraz uzyskanie korzyści podatkowej (korzyść taką uzyskuje się poprzez brak konieczności zapłaty 2% podatku PCC, podczas gdy dochodzi do faktycznego transferu 90 000 zł).

Jak zatem widać z przedstawionych regulacji, model wiąże się z określonymi ryzykami ze strony fiskusa. Chodzi zarówno o zastosowanie art. 199a, jak i art. 119a Ordynacji podatkowej. Niestety nie jest w stanie przewidzieć, na ile ryzyko to zmaterializuje się w Pani przypadku.