Czy można wykorzystać produkt innej firmy do własnych celów produkcyjnych?

Już na wstępie pragnę podkreślić, że znakomita część elementów składowych danego produktu bywa chroniona na mocy przepisów Prawa własności przemysłowej odnoszących się do wzorów przemysłowych i wzorów użytkowych. Stanowią one – podobnie jak wynalazki – przejaw twórczej działalności człowieka, który może znaleźć się w orbicie zainteresowań innowacyjnego przedsiębiorcy, czy to jako twórcy danego wzoru, czy też (jak w Pana przypadku) osoby pragnącej skorzystać ze wzoru stworzonego już przez kogoś innego. Formę i zakres ochrony wzorów przemysłowych i użytkowych reguluje ustawa z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej (j.t. Dz. U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1117 z późn. zm.; dalej „P.w.p.”). Celem ochrony przez ww. ustawę jest zapewnienie uprawnionej osobie (fizycznej lub prawnej) wyłączności na osiąganie korzyści materialnych z przedmiotu ochrony. Z drugiej strony ma ona zagwarantować jej twórcy prawa do zidentyfikowania go, jako autora.

Niektóre użyteczne rozwiązania techniczne, dotyczące kształtu, budowy lub zestawienia przedmiotu o trwałej postaci, mogą być chronione jako wzory użytkowe, nazywane powszechnie małymi wynalazkami. Ochrona wzoru użytkowego jest udzielana przez Urząd Patentowy RP na okres 10 lat. Ustawa definiuje wzór użytkowy, jako nowe i użyteczne rozwiązanie o charakterze technicznym, dotyczące kształtu, budowy lub zestawienia przedmiotu o trwałej postaci. Zatem dla uzyskania ochrony, niezbędne jest, aby wytwór spełniał wszystkie przesłanki, o których mowa w powołanej definicji. Definicja wzoru użytkowego zawarła się też w wyroku z dnia 9 listopada 2006 r. WSA w Warszawie, który stanowił, że: „Wzór użytkowy o którym mowa w art. 94 p.w.p. stanowi odrębny przedmiot ochrony własności przemysłowej, który dotyczy tylko przedmiotu materialnego o trwałej postaci, określonego poprzez cechy techniczne przedmiotu, przejawiające się w ukształtowaniu przestrzennym (kształcie) i/lub budowie (konstrukcji) danego przedmiotu, jako całości bądź zestawienia elementów (niepołączonych ze sobą konstrukcyjnie), również określonych, co do ukształtowania przestrzennego. Mając powyższe na uwadze należy zauważyć, iż ochronie nie podlegają rozwiązania niezdeterminowane, co do ukształtowania przestrzennego (…).”

Czym innym natomiast jest wzór przemysłowy. Ochrona z P.w.p. dotyczy tu jedynie zewnętrznego wyglądu produktów. Oznacza to, że nie jest chroniony wytwór (towar), jako taki, a jedynie nowa i posiadająca indywidualny charakter postać tego wytworu lub jego części, nadana mu, w szczególności, przez cechy linii, konturów, kształtów, kolorystykę, strukturę lub materiał wytworu oraz przez jego ornamentację. Należy podkreślić, że nie są objęte ochroną takie cechy wytworu, które muszą być odtworzone w dokładnej formie i wymiarach w celu umożliwienia mechanicznego połączenia go lub współdziałania z innym wytworem, bądź wynikają wyłącznie z jego funkcji technicznej. Wytwory takie mogą, ewentualnie, stanowić przedmiot omówionych powyżej patentu i prawa ochronnego na wzór użytkowy.

Należy tu wyjaśnić, że wytworem jest każdy przedmiot wytworzony w sposób przemysłowy lub rzemieślniczy, obejmujący w szczególności opakowanie, symbole graficzne oraz kroje pisma typograficznego, z wyłączeniem programów komputerowych. Za wytwór uważa się także:

a) przedmiot składający się z wielu wymienialnych części składowych umożliwiających jego rozłożenie i ponowne złożenie (wytwór złożony);

b) część składową, jeżeli po jej włączeniu do wytworu złożonego pozostaje widoczna w trakcie jego zwykłego używania, przez które rozumie się każde używanie, z wyłączeniem konserwacji, obsługi lub naprawy;

c) część składową, jeżeli może być przedmiotem samodzielnego obrotu.

W Prawie własności przemysłowej istnieje regulacja określana mianem „klauzuli napraw” (art. 106¹ P.w.p.), zgodnie z którą ochrona z tytułu prawa z rejestracji wzoru przemysłowego nie przysługuje wytworowi, który stanowi część składową wytworu złożonego, używaną do naprawy tego wytworu w taki sposób, by przywrócić mu jego wygląd początkowy.

Osoby trzecie mogą, zatem korzystać z takiego wytworu poprzez jego wytwarzanie, oferowanie, wprowadzanie do obrotu, import, eksport lub używanie wytworu, w którym wzór jest zawarty bądź zastosowany, lub poprzez składowanie takiego wytworu dla takich celów. Ograniczenie treści prawa z rejestracji wzoru przemysłowego dotyczy tylko części składowych, które są widoczne. Zatem prawa wynikające z rejestracji wzoru przemysłowego będą mogły być skutecznie dochodzone jedynie w odniesieniu do przypadków wykorzystania go w zakresie przekraczającym treść klauzuli napraw. A zatem jeżeli wykorzystanie przez Pana części innych producentów do stworzenia nowego wytworu miałyby służyć jego przemysłowej produkcji, to producenci użytych do niego części składowych mogą ubiegać się o ochronę z tytułu rejestracji tych części, ponieważ w tym przypadku nie obejmuje ich ww. „klauzula naprawy”.

Niemniej na tle użycia przez Pana wzoru przemysłowego słuchawek firmy X pojawia się jeszcze inne zagadnienie z zakresu ochrony objętej prawem przemysłowym, a mianowicie kwestie znaków towarowych. Jeżeli bowiem słuchawki tej firmy produkowane są przez znanego producenta (firmę X), to są one kojarzone przez konsumentów poprzez stosowane przez producentów znaki towarowe dla oznaczenia swoich produktów. Zgodnie z art. 120 P.w.p. znakiem towarowym może być każde oznaczenie, które można przedstawić w sposób graficzny, jeżeli oznaczenie takie nadaje się do odróżniania towarów jednego przedsiębiorstwa od towarów innego przedsiębiorstwa.

Możliwość korzystania z cudzego znaku towarowego przewiduje m.in. art. 156 ust. 1 pkt 3 ustawy, który zezwala na takie działania, jeśli jest to konieczne dla wskazania przeznaczenia towaru, w szczególności oferowania części zamiennych, akcesoriów lub usług. Działanie takie będzie dozwolone, gdy w inny sposób nie będzie możliwe zaprezentowanie konsumentom tego rodzaju informacji Na przykład zakład napraw określonej marki pojazdów może mieć szyld z logo producenta, celem wskazania potencjalnym klientom zakresu świadczonych przez siebie usług. Nie może to jednak doprowadzić do mylnego przeświadczenia o istnieniu gospodarczych powiązań między tym zakładem naprawczym, a producentem części zamiennych.

Tak zwana instytucja „dozwolonego użytku” dopuszcza korzystanie przez osobę trzecią z objętego ochroną wzoru przemysłowego m.in. do użytku osobistego niezwiązanego z działalnością gospodarczą, do celów doświadczalnych, naukowych, o ile nie narusza to dobrych obyczajów, nie utrudnia korzystania z wzoru uprawnionemu i wskazuje źródło jego pochodzenia. Dopuszczalne jest również korzystanie ze wzoru do wykonania na indywidualne zamówienie naprawy związanej z odtworzeniem części składowej wytworu złożonego, w celu przywrócenia mu pierwotnego wyglądu.

A zatem jeżeli Pana celem jest stworzenie jednego wytworu na własny użytek, to użycie przez Pana wytworu (słuchawek firmy X) innego producenta będzie możliwe bez narażania się na zarzut naruszenia prawa z rejestracji wzoru w Urzędzie Patentowym. Jeżeli jednak planuje Pan produkcje swojego wytworu z użyciem słuchawek tej firmy na szerszą skalę, to już takie działania przekraczają granice dozwolonego użytku.

Zasadą jest, że producentom przysługują tzw. prawa wyłączne do korzystania w sposób zarobkowy lub zawodowy z własności intelektualnej chronionej tym prawem, co jest potwierdzone posiadaniem patentu, praw autorskich lub prawa wyłączności na sprzedaż danego produktu na danym rynku. Innymi słowy przedsiębiorstwo, w ramach którego został opracowany wzór użytkowy czy przemysłowy może uzyskać na niego ochronę, która zagwarantuje mu wyłączność w zakresie korzystania z takiego wzoru i sprzeciwiania się kopiowaniu innowacyjnych rozwiązań przez konkurentów, tym samym gwarantując zapewnienie ekonomicznych korzyści z faktu opracowania i wdrożenia w przestrzeń gospodarczą danego rozwiązania innowacyjnego (wzoru przemysłowego, wzoru użytkowego itp.). Ogólną zasadą jest, że prawa wyłączne do własności przemysłowej są zbywalne. Ponadto właściciel prawa wyłącznego może udzielić na rzecz osoby trzeciej licencji w drodze zawarcia z tą osobą umowy. Licencja jest ważna tak długo, na jak długo została udzielona ochrona prawna (np. wzór użytkowy – 10 lat), chyba że w umowie licencyjnej jest ustalony przez strony termin krótszy. Maksymalny termin nie może być jednak dłuższy niż 20 lat. W przypadku udzielenia odpłatnych licencji przedsiębiorstwo uzyskuje więc dodatkowe zyski płynące z opłat licencyjnych.

Reasumując – jeżeli Pańskim celem nie jest użytek osobisty, a produkcja stworzonych przez Pana wytworów z użyciem słuchawek firmy X w ramach działalności gospodarczej, to przede wszystkim powinien Pan zorientować się, czy nie narusza cudzych praw wyłącznych. Wszelkie bowiem powstałe wzory użytkowe czy wzory przemysłowe przed upublicznieniem powinny być zgłoszone do Urzędu Patentowego. A zatem celowym jest sprawdzenie w dostępnych bazach, w tym Urzędu Patentowego RP, czy przedmiotowy wyrób nie narusza cudzych praw wyłącznych. Zgodnie bowiem z treścią art. 105 ust. 2 P.w.p. uprawniony z praw wyłącznych do danego wzoru może zakazać osobom trzecim wytwarzania, oferowania, wprowadzania do obrotu, importu, eksportu lub używania wytworu, w którym wzór jest zawarty bądź zastosowany, lub składowania takiego wytworu dla takich celów. Należy przy tym pamiętać, że kto nie będąc uprawnionym do uzyskania prawa ochronnego lub prawa z rejestracji, zgłasza cudzy wzór użytkowy czy wzór przemysłowy w celu uzyskania praw wyłącznych podlega karze.

Jeżeli okaże się, że np. producent słuchawek nie korzysta z ochrony wzoru przemysłowego, to zgodnie z art. 79 ustawy do umowy o korzystanie z rozwiązania zgłoszonego do UP, na które nie udzielono jeszcze ochrony lub prawa z rejestracji lub korzystanie z rozwiązań, które jeszcze nie zostały zgłoszone do UP, a stanowią tajemnice przedsiębiorstwa, stosuje się odpowiednie przepisy dotyczące umowy licencyjnej. Umowa licencyjna o udostępnienie wzoru użytkowego czy wzoru przemysłowego stanowiącego tajemnicę przedsiębiorcy wymaga pod rygorem nieważności zastosowania formy pisemnej. Związana z tym jest również zgoda na używanie znaku towarowego tego producenta. Kwestie gwarancji na słuchawki użyte w Pana modelach należy już określić albo w umowie współpracy (w której będzie znajdować się licencja), a jeżeli nie zamierza Pan takiej zawierać, to w licencji. W takiej sytuacji może Pan reklamować zakupiony licencjonowany towar.