Unieważnienie małżeństwa z powodu zatajenia prawdy w rodzinie żony

Przyczyny unieważnienia małżeństwa

W swoim lakonicznym pytaniu nie doprecyzował Pan, czy chodzi o unieważnienie ślubu cywilnego, czy kościelnego. W związku z czym poniżej opisze obie te sytuacje.

Unieważnienie ślubu cywilnego

Przyczyny unieważnienia małżeństwa można podzielić na trzy grupy:

I Przeszkody małżeńskie (czyli niemożliwość zawarcia ważnego małżeństwa w razie istnienia tych przesłanek):

1. wiek (mniej niż 18 lat),
2. ubezwłasnowolnienie całkowite,
3. choroba psychiczna,
4. bigamia,
5. pokrewieństwo (w linii prostej oraz rodzeństwo),
6. powinowactwo (w linii prostej),
7. przysposobienie.

II Wady oświadczeń woli

Wady oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński:

1. brak świadomości,
2. błąd co do tożsamości drugiej strony,
3. wpływ bezprawnej groźby drugiej strony lub osoby trzeciej na wyrażenie woli, jeżeli z okoliczności wynika, że składający oświadczenie mógł się obawiać, że jemu samemu lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste (wymuszone małżeństwo).

Zgodnie z art. 151 Kodeksu rodzinnego „małżeństwo może być unieważnione, jeżeli oświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński zostało złożone:

1. przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome wyrażenie woli,
2. pod wpływem błędu co do tożsamości drugiej strony,
3. pod wpływem bezprawnej groźby drugiej strony lub osoby trzeciej, jeżeli z okoliczności wynika, że składający oświadczenie mógł się obawiać, że jemu samemu lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste”.

Przewidziane w Kodeksie cywilnym (art. 82-88 ) wady oświadczenia woli lub ewentualnie inne wady oświadczenia woli (por. A. Kozaczka, Wady oświadczenia konsensu z art. 1 kodeksu rodzinnego a nieważność małżeństwa, NP 1957, nr 9, s. 52), które mogłyby mieć wpływ na ważność małżeństwa, nie mogły dotychczas w świetle obowiązującego prawa wywierać skutków prawnych, gdy chodzi o zawarcie małżeństwa lub o unieważnienie ślubu (patrz K. Pietrzykowski, Wpływ wad oświadczenia woli nupturientów na ważność małżeństwa, SP 1980, nr 3/65, s. 125). Zagadnienie znaczenia wad oświadczenia woli nabrało znaczenia w związku z art. 1 ust. 1 Konwencji w sprawie zgody na zawarcie małżeństwa, najniższego wieku małżeńskiego i rejestracji małżeństwa, otwartej do podpisu w Nowym Jorku dnia 10 grudnia 1962 r. (Dz. U. z 1965 r. Nr 9, poz. 53 i 54), która w stosunku do Polski weszła w życie z dniem 29 marca 1965 r. – stanowiącym, między innymi, że małżeństwo nie może być prawnie zawarte bez pełnej i swobodnej zgody obu stron. Za poglądem, że Konwencja ta stała się częścią polskiego porządku prawnego, wypowiedział się H. Trammer (w: Czy wada oświadczenia woli nupturienta jest przyczyną unieważnienia małżeństwa, NP 1966, nr 1, s. 55).

Za uzasadniony jednak należało uznać pogląd wyrażony przez K. Pietrzykowskiego (Wpływ wad oświadczenia woli…, s. 145), że wady oświadczenia woli nupturientów, które powinny mieć wpływ na ważność małżeństwa, nie mogły poprzednio stanowić podstawy unieważnienia małżeństwa. Obszerniej omawiała tę problematykę J. Preussner-Zamorska (Wady oświadczenia woli na gruncie prawa rodzinnego (ocena aktualnego stanu prawnego i wnioski de lege ferenda), w: Problemy kodyfikacji prawa cywilnego (studia i rozprawy), Poznań 1990, s. 533 i następne).

Zmiany w tej materii przynosi ustawa z 24 lipca 1998 r. o zmianie ustaw – Kodeks rodzinny i opiekuńczy, Kodeks postępowania cywilnego, Prawo o aktach stanu cywilnego, ustawy o stosunkach Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 117, poz. 757), którą dodano art. 151.

Problematyka wad oświadczenia woli jest uregulowana w Kodeksie cywilnym. Kodeks rodzinny i opiekuńczy ograniczył się do nadania znaczenia tylko niektórym wadom oświadczenia woli, w sferze zawierania związku małżeńskiego, modyfikując ujęcie niektórych z nich na potrzeby prawa małżeńskiego.

III Niedostatki pełnomocnictw

Niedostatki pełnomocnictwa udzielonego do zawarcia małżeństwa:

1. brak zezwolenia sądu na złożenie oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeński przez pełnomocnika,
2. pełnomocnictwo nieważne,
3. pełnomocnictwo skutecznie odwołane.

Należy pamiętać, że nawet w przypadku zawarcia nieważnego małżeństwa może dojść do jego konwalidacji (czyli jakby „naprawienia” – spowodowanie, że stanie się ono ważne).

Przeczytaj też: Unieważnienie małżeństwa

Zawarcie małżeństwa mimo istnienia przeszkody

Gdy okoliczność, ze względu na którą małżeństwo było zakazane, ustała, mamy do czynienia z konwalidacją małżeństwa. Powoduje to, iż małżeństwo zawarte mimo istnienia przeszkody nie może być unieważnione. Okoliczności prowadzące do konwalidacji można podzielić na cztery grupy:

1. Ustanie przeszkód małżeńskich:

1. wiek – osiągnięcie wymaganego wieku przed wytoczeniem powództwa,
2. ubezwłasnowolnienie – gdy zostało uchylone,
3. bigamia – jeśli poprzednie małżeństwo ustało lub zostało unieważnione (z wyjątkiem sytuacji gdy małżeństwo ustało przez śmierć osoby, która zawarła ponowne małżeństwo),
4. przysposobienie – gdy stosunek przysposobienia ustał.

2. Fakt nawiązania przez małżonków pożycia, mimo wadliwości związanych z pełnomocnictwem.

3. Upływ terminów do wytoczenia powództwa o unieważnienie małżeństwa z powodu wad oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński – 6 miesięcy od ustania stanu wyłączającego świadome wyrażenie woli albo od wykrycia błędu albo od ustania stanu obawy wywołanej groźbą, a w każdym wypadku 3 lata od zawarcia małżeństwa.

4. Zakaz unieważnienia małżeństwa po jego ustaniu. Od tej zasady istnieją dwa wyjątki - można unieważnić małżeństwo mimo jego ustania:

1. gdy zostało zawarte pomimo występowania przeszkody pokrewieństwa lub bigamii,
2. gdy ustało z powodu śmierci jednego z małżonków, jeżeli śmierć nastąpiła w czasie po wytoczeniu powództwa o unieważnienie. (źródło: wikipedia)

Unieważnienie ślubu kościelnego. Z jakich powodów można unieważnić małżeństwo?

Unieważnienie (stwierdzenie nieważności) ślubu kościelnego

Kościół Katolicki naucza, że małżeństwo zawarte i dopełnione przez osoby ochrzczone nie może być nigdy rozwiązane (zob. KKK 1640). Ważnie zawarte małżeństwo splata małżonków wieczystym i wyłącznym węzłem małżeńskim. W powyższym zdaniu mowa jest o ważnie zawartym małżeństwie. Rodzi się więc pytanie, czy są takie sytuacje, kiedy małżeństwo zostało zawarte nieważnie i można je na tej podstawie unieważnić? Kiedy małżeństwo jest nieważne?

Przedstawmy najpierw warunki, które trzeba spełnić, by uznać małżeństwo za ważne:

1. Narzeczeni muszą być wolni od przeszkód małżeńskich. Przeszkody te mogą wynikać z prawa Bożego, naturalnego oraz kościelnego. Wymienia się ich dwanaście:

• Wiek.
• Impotencja: uprzednia i trwała niezdolność do podejmowania współżycia seksualnego czy to absolutna czy trwała czyni małżeństwo nieważnym z samej jego natury. Trzeba tu też zaznaczyć, że niepłodność ani nie wzbrania zawarcia małżeństwa, ani nie powoduje jego nieważności.
• Istniejący węzeł małżeński: gdy jest się związanym małżeństwem z inną osobą.
• Różnica religii: gdy ochrzczony katolik chce poślubić osobę nieochrzczoną (w niektórych sytuacjach możliwe jest uzyskanie dyspensy od tej przeszkody).
• Sakrament święceń: osoby, które otrzymały święcenia – diakoni, prezbiterzy i biskupi – nie mogą zawrzeć związku małżeńskiego.
• Wieczysty ślub czystości: osoby, które złożyły publiczny ślub czystości w męskim lub żeńskim instytucie zakonnym, nie mogą zawrzeć małżeństwa.
• Uprowadzenie: małżeństwo nie jest ważne, jeżeli dana osoba została uprowadzona lub przetrzymywana w celu zawarcia tegoż małżeństwa.
• Małżonkobójstwo: poprzedni małżonek został zamordowany, by móc zawrzeć nowe małżeństwo – jest ono wtedy nieważne.
• Pokrewieństwo: w linii prostej oraz w linii bocznej do czwartego pokolenia włącznie.
• Powinowactwo: w linii prostej powoduje nieważność małżeństwa. Przykład: mężczyzna nie może poślubić swej pasierbicy, ale może poślubić siostrę swej zmarłej żony.
• Przyzwoitość publiczna: osoba żyjąca w konkubinacie chce poślubić bliskiego krewnego swego partnera w linii prostej. Przykład: kobieta żyjąca z pewnym mężczyzną chce poślubić jego ojca lub syna.
• Adopcja: nie mogą ważnie zawrzeć małżeństwa ze sobą ci, którzy są związani pokrewieństwem prawnym powstałym z adopcji, w linii prostej lub w drugim stopniu linii bocznej.

2. Dodatkowo należy pamiętać o wymogach formalnych, które powodują ważność małżeństwa a ich brak nieważność. Musi być zachowana forma kanoniczna sakramentu. Forma ta wymaga obecności oficjalnego świadka (zwykle kapłana lub diakona), który przyjmuje zgodę małżonków w imieniu Kościoła oraz obecności dwóch świadków podczas składania przysięgi małżeńskiej – czyli jak tego nie ma, małżeństwo jest nieważne.

3. Narzeczeni muszą być zdolni do wyrażenia zgody małżeńskiej oraz udzielić jej w sposób dobrowolny i bezwarunkowy. Chodzi tu o psychiczną zdolność do zrozumienia zobowiązań wynikających z zawarcia małżeństwa oraz do ich wypełniania. Zgoda jest nieważna, gdy została udzielona z lęku lub pod przymusem lub też pod pewnymi warunkami.

4. Narzeczeni muszą akceptować naukę Kościoła o małżeństwie, która zakłada wierność, nierozerwalność i otwarcie na potomstwo.

Warunki te wyjaśniają jednocześnie, z jakich powodów można unieważnić małżeństwo. Trzeba zaznaczyć, że „małżeństwo zawarte i dopełnione nie może być rozwiązane żadną ludzką władzą i z żadnej przyczyny, oprócz śmierci” (KPK kan. 1141). Jak dalej zaznacza Kodeks Prawa Kanonicznego, „jedynie najwyższa władza kościelna może autentycznie wyjaśniać, kiedy prawo Boże zabrania małżeństwa lub ją unieważnia” (kan. 1075, § 1).

Kościół zatem po zbadaniu sytuacji przez kompetentny trybunał kościelny z powyżej wymienionych powodów może orzec o nieważności małżeństwa. Jeśli tak się stanie, wtedy mężczyzna i kobieta są wolni i mogą zawrzeć nowy związek małżeński.

W przypadku, gdy brat Pana żony ma dziecko ze swoją matką, nie stanowi to przesłanki do unieważnienia Pana małżeństwa – ani na gruncie prawa cywilnego, ani kościelnego. Pozostaje tylko rozwód.