Ustanowienie prawa do dysponowania grobem

Charakter prawny grobu i praw z nim związanych

Na wstępie zaznaczam, że opis sprawy budzi wątpliwości, bez poznania wszystkich okoliczności nie jest możliwe kompleksowo przeanalizowanie sytuacji. Skupię się więc na kwestiach ogólnych. Zagadnienia związane z prawami do pochówków reguluje przede wszystkim ustawa z dnia 31 stycznia 1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych (j.t. Dz. U. 2015 r., poz. 2126, z późn. zm. – dalej: u.c.ch.z.), która liczy sobie już ponad pół wieku i przez to nie odpowiada realiom współczesności. Jej uregulowania szczątkowo normują problemy dotyczące chociażby „posiadania” grobu oraz prawa do grobu – nie ma przepisów, które rozstrzygałyby wątpliwości w sposób jednoznaczny. Stąd też istnieje bogate orzecznictwo sądów w tym zakresie, ponieważ brak jednoznacznych norm wymaga często interwencji sądu, gdy zaistnieje konflikt między osobami roszczącymi sobie prawa do miejsca na cmentarzu.

Uprawnienia do dysponowania grobem

Na początku pozwolę sobie objaśnić charakter prawny grobu i praw z nim związanych. Jest to niezwykle złożone zagadnienie, ponieważ w aktualnym stanie normatywnym nie można mówić o istnieniu czegoś takiego jak cywilnoprawne „prawo do grobu”, podobne np. do prawa do korzystania z lokalu albo prawa do zapłaty. „W obowiązującym obecnie stanie prawnym nie występuje »prawo do grobu«, które mogłoby być rozumiane jako uregulowane przez przepisy prawa cywilnego prawo podmiotowe, obejmujące określoną sferę uprawnień. W rzeczywistości to pojęcie obejmuje różne uprawnienia o całkowicie odmiennym charakterze, a mianowicie mające charakter majątkowy lub niemajątkowy, ewentualnie można też mówić w konkretnych wypadkach o przewadze któregoś z tych elementów. Posłużenie się takim pojęciem nie pozwala więc na stwierdzenie, że chodzi o jakiś samodzielny i jednolity zakres uprawnień, w związku z czym w każdym poszczególnym wypadku niezbędne jest jednoznaczne określenie, jakie konkretne uprawnienia są objęte tak ogólnie rozumianym prawem do grobu” (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 października 2011 r., sygn. III CSK 340/10).

Tym samym w orzecznictwie przyjmuje się, że pod pojęciem potocznie rozumianego „prawa do grobu” kryje się wiązka uprawnień o charakterze:

a) majątkowym – są to prawa dziedziczne i zbywalne;

b) osobistym – są to prawa niedziedziczne i niezbywalne.

Zawarcie umowy gwarantującej miejsce na cmentarzu oraz obowiązek uiszczania opłat za to miejsce

Prawa majątkowe wiążą się przede wszystkim z zawarciem umowy gwarantującej miejsce na cmentarzu oraz uiszczaniem opłat za to miejsce. W przepisach u.c.ch.z. nie ma żadnych przepisów, które określałaby formę i treść takiej umowy, dlatego przyjmuje się, że jest to umowa nienazwana, niewyodrębniona jako kodeksowy rodzaj zobowiązania cywilnoprawnego. „Podstawowym i pierwotnym źródłem prawa do grobu jest cywilnoprawna umowa zawarta z zarządem cmentarza przez osobę uprawnioną do pochowania zwłok. Jest to umowa nienazwana, której treścią jest przyjęcie zwłok osoby zmarłej do pochowania” (wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 11 lutego 2015 r., sygn. I ACa 749/14). Oznacza to, że przedmiotem umowy nie jest nabycie własności grobu, na takiej samej zasadzie, jak nabywa się inne ruchomości lub nieruchomości, lecz zagwarantowanie sobie lub innym prawa do złożenia zwłok na cmentarzu. Dlatego też właściciel nabywający chociażby część gruntu może korzystać z niego i rozporządzać nim swobodnie, według swojego uznania (np. sprzedając innej osobie), natomiast w przypadku prawa do grobu prawo korzystania i rozporządzania jest bardzo mocno ograniczone – w orzecznictwie przyjmuje się, że w drodze umowy można zbyć miejsce na cmentarzu tylko do momentu, kiedy grób jest pusty: „Osoba która wybudowała grób na podstawie zawartej przez siebie umowy z zarządem cmentarza i uiściła należną opłatę z chwilą pochowania pierwszego zmarłego, traci możliwość rozporządzania prawem do grobu, bowiem z tym momentem nie jest już możliwe rozdzielenie uprawnień majątkowych i osobistych, i z tego względu prawa majątkowe tracą swoją odrębność w tym sensie, że nie mogą być przedmiotem wyłącznego korzystania i rozporządzania ze strony dotychczasowego ich podmiotu, a to ze względu na prawo do grobu przysługujące pozostałym uprawnionym, których źródłem jest fakt powiązań rodzinnych z osobą pochowaną w grobie, znajduje oparcie w judykaturze” (wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 11 lutego 2015 r., sygn. I ACa 749/14).

Czy można zbyć prawo do grobu?

Nieco szerzej tę problematykę omówił Sąd Najwyższy: „Elementy osobiste prawa do grobu mają charakter przeważający i są związane z określoną osobą; jako prawa osobiste są niezbywalne i niedziedziczne. Z tego względu w zasadzie prawo do grobu jest tylko jednym z samoistnych praw majątkowych, co do którego nie ma zakazu ustawowego jego zbywalności ani wyłączenia od dziedziczenia tylko wtedy, gdy miejsce na cmentarzu zostało nabyte i grób został urządzony przez osobę pozostającą przy życiu i jest wolny, tj. nikt nie został w nim pochowany. Jeżeli natomiast w grobie spoczywają już zwłoki określonej osoby uprawnionej do pochowania, to na skutek pochówku następuje zdominowanie uprawnień niemajątkowych i w związku z czym dopuszczalność rozporządzenia prawem do grobu wygasa. Z tą chwilą nie jest już możliwe rozdzielenie uprawnień majątkowych od osobistych i z tego względu prawa majątkowe tracą swoją odrębność w tym sensie, że nie mogą być przedmiotem wyłącznego korzystania i rozporządzania ze strony dotychczasowego ich podmiotu, a to ze względu na prawa do grobu przysługujące pozostałym uprawnionym, których źródłem jest fakt powiązań rodzinnych z osobą pochowaną w grobie” (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 grudnia 2010 r., sygn. I CSK 66/10).

Sprzedaż prawa do pochowania na cmentarzu

Z powyższych orzeczeń wynika jednoznacznie, że prawo do pochowania na cmentarzu wolno sprzedać tylko wówczas, gdy jeszcze nikt nie został w nim pochowany i grób jest pusty – od momentu, gdy zostały w nim złożone zwłoki chociażby jednej osoby, prawo rozporządzania na rzecz innego podmiotu jest wyłączone. Jest to spowodowane tym, że od momentu pogrzebania pierwszej osoby zaczynają się „zlewać” powyższe prawa majątkowe z prawami osobistymi. Prawa osobiste związane z grobem polegają przede wszystkim na tym, że osobom bliskim zmarłego przysługuje prawo do kultu pamięci, ochrony ich dobrej pamięci i czci – nie mają one charakteru majątkowego, są niedziedziczne i niezbywalne. Tym samym np. pan Jan Kowalski nie może przenieść na Katarzynę Nowak prawa do kultu swojej zmarłej matki. Co ważne, w odniesieniu do każdego grobu ważniejsze są uprawnienia osobiste, a nie majątkowe.

Czy kilka osób może mieć uprawnienia do jednego grobu?

Orzecznictwo w tym zakresie jest jednoznaczne: „Kult pamięci zmarłego, polega na przysługujących człowiekowi uprawnieniach, wypływających ze sfery uczuć i odczuć odnoszącej się do postaci osoby zmarłej, okazywania szacunku dla wspomnień i pamięci o niej, urządzenia pogrzebu oraz nagrobka i decydowania o jego wystroju, załatwiania spraw z zarządem cmentarza, ochronie przed naruszeniami, składania wieńców, palenia zniczy, decydowania lub współdecydowania o przeznaczeniu wolnych miejsc w grobie murowanym dla pochowania dalszych zmarłych itp.” (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 grudnia 2011 r., sygn. III CSK 106/11); „Dobra osobiste osób fizycznych z natury rzeczy mają charakter indywidualny i przysługują konkretnym osobom. Jeżeli więc uprawnienia do określonego grobu są wywodzone z prawa do kultu zmarłych osób bliskich oraz ochrony ich dobrej pamięci i czci, wtedy również te uprawnienia mogą mieć wyłącznie charakter indywidualny, tj. przysługiwać indywidualnie oznaczonym osobom bliskim zmarłych pochowanych w grobie. W wypadku, w którym jest kilka osób, które, powołując się na swoje prawo do kultu zmarłych osób bliskich oraz ochrony ich dobrej pamięci i czci, wywodzą z tego swoje uprawnienia do grobu, w którym te osoby bliskie są pochowane, wtedy osoby te – ściśle rzecz biorąc – mogą być równolegle indywidualnie uprawnione do grobu, a nie współuprawnione do niego, jeżeli rozumiałoby się przez to, że uprawnienia do grobu są ich wspólnymi uprawnieniami” (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 maja 2015 r., sygn. III CSK 305/14); „Prawo do grobu ma dwojaki charakter – osobisty i majątkowy. Elementom osobistym przypada rola wiodąca, bez względu na to, jaka jest wartość elementów majątkowych tego prawa i na czym one polegają. Jeżeli w grobie spoczywają już zwłoki określonej osoby uprawnionej do pochowania, to na skutek pochówku następuje zdominowanie uprawnień niemajątkowych” (wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 27 marca 2015 r., sygn. I ACa 77/15).

Prawa majątkowe i osobiste do grobu

W związku z tym należy stwierdzić, że Pańska siostrzenica – nawet gdyby miała taką intencję – nie może nikomu sprzedać miejsca na cmentarzu, gdzie są pochowani Pana bliscy. Jest to bezpośrednim skutkiem wspomnianego zlania się praw majątkowych i osobistych, które powoduje, że nie można przenieść samego prawa majątkowego na inną osobę, bo powodowałoby to równocześnie zbycie prawa osobistego, co byłoby absolutnie niedopuszczalne z prawnego punktu widzenia. Nie musi się Pan zatem niepokoić, że grób rodzinny trafi w ręce w jakiegokolwiek nabywcy.

Gwarancja miejsca na cmentarzu dla rodziny osoby zmarłej

Drugi problem, który Pan przedstawił, dotyczy gwarancji miejsca na cmentarzu. Tutaj sprawa jest jeszcze bardziej skomplikowana, ponieważ dochodzi do swoistej kolizji między uprawnieniami czysto majątkowymi a osobistymi przysługującym członkom rodziny pozostałym przy życiu, a nie ma przepisów pozwalających rozstrzygnąć ten konflikt. Mamy art. 10 ust. 1 u.c.ch.z., który statuuje prawo do pochowania osoby zmarłej:

„Art. 10. 1. Prawo pochowania zwłok ludzkich ma najbliższa pozostała rodzina osoby zmarłej, a mianowicie:

1) pozostały małżonek(ka);

2) krewni zstępni;

3) krewni wstępni;

4) krewni boczni do 4 stopnia pokrewieństwa;

5) powinowaci w linii prostej do 1 stopnia”.

Niestety, zgodnie z orzecznictwem norma ta nie stanowi podstawy dla powstania prawa do grobu dla osoby w niej wymienionej: „Artykuł 10 ust. 1 ustawy z 1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych nie stanowi samodzielnej podstawy ustalenia prawa do grobu (regulacja ta łączona być winna z konstytucyjną ochroną praw rodziny). Uprawnienie do grobu normują przepisy prawa cywilnego, nie zaś przepisy ustawy z 1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych” (wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 25 marca 2015 r., sygn. I ACa 53/15); „Artykuł 10 ust. 1 ustawy z dnia 31 stycznia 1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych (jedn. tekst: Dz. U. z 2011 r., Nr 118, poz. 687) nie stanowi podstawy powstania prawa do grobu” (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 grudnia 2011 r., sygn. III CSK 106/11); „Artykuł 10 ust. 1 ustawy z 1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych nie jest źródłem powstania na rzecz kogokolwiek prawa do grobu, określając jedynie osoby, którym przysługuje prawo do pochowania w nim” (wyrok Sąde Apelacyjnego w Krakowie z dnia 12 maja 2015 r., sygn. I ACa 276/15).

Kto decyduje o miejscu i sposobie pochowania zwłok?

W związku z powyższym należy poszukiwać rozstrzygnięć w tym przedmiocie na innym gruncie. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego, „O miejscu i sposobie pochowania zwłok, a także o wyborze osoby, która ma się tym zająć, decyduje przede wszystkim pozostawiona wola zmarłego; dopiero gdy zmarły takich dyspozycji nie pozostawił, zajęcie się pogrzebem i podjęcie koniecznych w związku z tym decyzji należy do osób wymienionych w art. 10 ustawy z dnia 31 stycznia 1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych (Dz. U. Nr 11, poz. 62)” (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 maja 1982 r., sygn. IV CR 171/82). W świetle powyższego rozstrzygnięcia wola zmarłego, gdzie chce być pochowany, ma znaczenie decydujące i powinna być uszanowana.

Uprawnienie do grobu lub do miejsca w grobie rodzinnym

Sądy wskazują również, że okoliczność, kto ufundował grób i ponosi za niego opłaty, może w pewien sposób wpływać na prawo do grobu. Istotne znaczenie pod tym względem mają następujące orzeczenia Sądu Najwyższego: „Uprawnienie do grobu lub do miejsca w grobie rodzinnym ma dwojaki charakter. Przede wszystkim jest to uprawnienie o charakterze dobra osobistego. Do dóbr osobistych człowieka bowiem należy zaliczyć jego prawo, aby jego zwłoki znalazły się w wybranym przez niego miejscu, w szczególności w grobie rodzinnym obok osób mu bliskich. Z drugiej strony uprawnienie do grobu zawiera także elementy o charakterze majątkowym, zakup bowiem miejsca na cmentarzu i urządzenie grobu wymaga świadczeń finansowych, niekiedy bardzo znacznych. Ze względu jednak na dominujący charakter dobra osobistego prawo do grobu nie podlega regułom dziedziczenia. Prawo do pochowania w danym grobie przysługuje z reguły określonym osobom, które same grób urządziły lub dla których został on urządzony. Reguły dziedziczenia mogą co najwyżej służyć za posiłkową wskazówkę w wypadkach, gdy miejsca w grobie rodzinnym nie zostały z góry przeznaczone przez osobę, która go urządziła, dla określonych osób bliskich” (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 lutego 1979 r., sygn. I CR 25/79); Jeżeli grób rodzinny budowany jest w wyniku porozumienia dwóch lub więcej osób (w sprawie niniejszej czynności podejmowane przez strony przed budową zdają się wskazywać na istnienie takiego porozumienia), chociażby kosztem tylko jednej z nich, to takie porozumienie co do przeznaczenia grobu powinno mieć decydujące znaczenie i być wiążące dla kontrahentów. W takim wypadku, jeżeli z góry nie ustalono, zwłoki jakich osób mają być złożone w grobie, kontrahenci powinni wspólnie podejmować decyzję w tym przedmiocie. Sytuacja jest nieco inna, gdy grób rodzinny buduje jedna osoba bez porozumienia z innymi. I w tym jednak wypadku osoba, która poniosła koszty budowy grobu rodzinnego i uiściła opłatę za korzystanie z miejsca na cmentarzu, nie może być uważana za jedynego uprawnionego. Zgodnie z powszechnym zwyczajem inni członkowie najbliższej rodziny zmarłego mają również szereg uprawnień do grobu, w którym spoczywają zwłoki zmarłego, jak prawo do stałego odwiedzania grobu, stałego utrzymywania go w należytym stanie, prawo dokonywania zmian o charakterze dekoracyjnym itp., w czym – jak podkreślił to Sąd Najwyższy w powołanej wyżej uchwale – przejawia się ich swoiste władztwo faktyczne nad grobem, i to niezależnie od częstotliwości i zakresu korzystania z tych uprawnień. Należy więc przyjąć, że i w takim wypadku członkowie rodziny są współuprawnionymi. W związku z tym nie można uznać, iż osoba, która wybudowała grób rodzinny, może sama decydować o prawie pochowania w nim zwłok innych osób, poza zwłokami tej osoby, dla której grób został wybudowany. Taka decyzja mogłaby godzić w uczucia członków najbliższej rodziny osoby już pochowanej, a ponadto mogłaby im utrudniać korzystanie z przykładowo wskazanych wyżej uprawnień. Trzeba więc przyjąć, że o pochowaniu zwłok w grobie mającym charakter grobu rodzinnego decydują wspólnie: osoba, która poniosła koszty jego budowy i uiściła opłaty za korzystanie z miejsca na cmentarzu, oraz członkowie najbliższej rodziny osoby, dla której grób został przeznaczony (chodzić tu będzie z reguły o osoby wymienione w art. 10 ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych)” (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 29 września 1978 r., sygn. III CZP 56/78).

Na podstawie przedstawionych uzasadnień należy przyjąć, że:

1. przysługuje Panu prawo do pochowania w grobie rodzinnym ze względu na to, że jest fundatorem grobu;
2. przysługuje Panu prawo do pochowania w grobie rodzinnym ze względu na to, że w ramach swoich praw osobistych może Pan żądać pochowania razem z osobami bliskimi;
3. pochowanie w grobie, gdzie są złożone ciała również innych osób, wymaga zgody pozostałych członków rodziny, ponieważ przysługują im prawa osobiste związane z osobą pochowaną w grobie.

Sprzeciw członka rodziny na pochówek innego członka rodziny w grobie rodzinnym

Jeżeli Pańska siostrzenica nie wyrazi zgody na pochowanie Pana w grobie rodzinnym, może powstać problem z realizacją prawa do pochówku. Dlatego najprościej byłoby uzyskać na piśmie zgodę siostrzenicy w przedmiocie rozporządzania miejscem w grobie. W przypadku, gdyby odmówiła, nie pozostaje nic innego, jak zwrócić się o rozstrzygnięcie do właściwego sądu rejonowego, tak jak zaleca to Sąd Najwyższy: „Jeżeli osoby zainteresowane nie dojdą do porozumienia w tym przedmiocie, każda z nich może zwrócić się o rozstrzygnięcie do sądu. Do orzeczenia właściwy będzie tryb postępowania nieprocesowego, analogicznie do spraw o uregulowanie między współwłaścicielami stosunków związanych z korzystaniem z rzeczy wspólnej. Gdy chodzi o prawo materialne, to będą miały odpowiednie zastosowanie w drodze analogii przepisy Kodeksu cywilnego o współwłasności rzeczy w częściach ułamkowych, a w szczególności odnoszące się do zarządzania rzeczą wspólną w granicach czynności zwykłego zarządu (art. 200-204 K.c.) i przekraczających te granice (art. 199 K.c.). Podkreślić należy, że podobne stanowisko zajął Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 26.V.1978 r. I CR 57/78. Okoliczność, kto uiścił opłaty za korzystanie z miejsca na cmentarzu i poniósł koszty wybudowania grobu rodzinnego, może mieć znaczenie i powinna być uwzględniona przy rozliczeniach pieniężnych związanych z odstępowaniem miejsc w grobie. Trudno bowiem przyznać prawo do żądania wynagrodzenia za zezwolenie na złożenie zwłok w grobie, czy też zwrotu części kosztów budowy, takiej osobie, która nie przyczyniła się finansowo do wybudowania grobu” (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 29 września 1978 r., sygn. III CZP 56/78).

Postępowanie sądowe o ustalenie sposobu korzystania z miejsca na cmentarzu

Powyższy tryb nieprocesowy o ustalenie sposobu korzystania z rzeczy wspólnej może mieć zastosowanie tylko wówczas, gdy Pańskiej siostrzenicy będą przysługiwać prawa z tytułu wspólnych praw do konkretnego miejsca na cmentarzu, nabyte po matce – do stwierdzenia tego niezbędne jest przeanalizowane zapisów umowy zawartej z zarządem cmentarza. „Istnienie obok siebie równoległych uprawnień kilku osób do tego samego grobu powoduje, iż realizacja tych uprawnień musi być – o ile nie ma pomiędzy uprawnionymi zgody – harmonizowana, czemu służyć mogą w drodze ostrożnej analogii reguły dotyczące wspólnych praw, którymi w prawie polskim – wobec braku przepisów o wspólności praw w ogólności – mogą być tylko przepisy o współwłasności” (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 maja 2015 r., sygn. III CSK 305/14); „Prawo do grobu, jak to prawidłowo zdefiniowano w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, jest emanacją dóbr osobistych bliskich zmarłych pochowanych w konkretnym grobie (por. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z 13 lipca 1977 r., I CR 234/77). Trudno tego prawa odmówić pozwanej J. G. tylko dlatego, że nie jest ona spokrewniona z innymi – poza swoją matką – osobami spoczywającymi we wspólnym grobowcu. Skoro pochowano tam jej matkę, ona także ma tak pojęte prawo do grobu, w tym także do współdecydowania o pochówku kolejnych osób. Spór w tym przedmiocie, jak słusznie przyjmuje Sąd Okręgowy, winien być rozstrzygany w postępowaniu nieprocesowym, przy analogicznym zastosowaniu przepisów o współwłasności. Wziąwszy pod uwagę reguły zarządu rzeczą wspólną, bo to przepisy art. 199 i nast. K.c. znajdą tu zastosowanie (tak Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z 16 maja 1978 r., I CR 57/78 oraz w uzasadnieniu uchwały z 29 września 1978 r., III CZP 56/78), jest rzeczą oczywistą, że pozwana J. G. (tak samo, jak pozostali uczestnicy tego postępowania) nie może o pochówku w tym grobie innych osób decydować samodzielnie” (wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 26 sierpnia 2015 r., sygn. VI ACa 1283/14).

Naruszenie prawa do miejsca na cmentarzu i spoczywania razem z bliskimi

Tutaj istotna uwaga – może się okazać, że sąd uzna, iż w opisanej sytuacji nie znajdują zastosowania przepisy o współwłasności, ponieważ spór ma charakter wyłącznie w zakresie praw osobistych, a nie ma praw związanych z rzeczą wspólną. W takim przypadku nie pozostanie nic innego, jak zwrócić się do sądu z powództwem o ochronę dóbr osobistych, ale tylko wówczas, gdy siostrzenica nie zgodzi się na pochowanie Pana we wspólnym grobie – wówczas może Pan wykazać, że brak zgody siostrzenicy narusza Pana prawo osobiste do miejsca na cmentarzu i spoczywania razem z bliskimi, w związku z czym Pana uprawnienia mogą być naruszone.

Szybciej i taniej byłoby przeprowadzić postępowanie nieprocesowe w odniesieniu do sposobu korzystania z rzeczy wspólnej – tutaj opłata sądowa wynosi 100 zł, ponadto całość postępowania sprowadza się do wydania postanowienia o sposobie korzystania z miejsca na cmentarzu. Natomiast postępowanie o ochronę dóbr osobistych wymaga znacznie większych nakładów energii, czasu i pieniędzy, ponieważ jest to normalny proces cywilny, mający na celu rozstrzygnięcie sporu, więc trwa znacznie dłużej i wymaga uiszczenia opłaty 600 zł od pozwu. Myślę, że w niniejszej sprawie raczej znajdą zastosowanie przepisy o ochronie dóbr osobistych niż współwłasności, ale ustalenie tego wymaga bardziej szczegółowej analizy. Można również spróbować najpierw wnieść wniosek o ustalenie sposobu korzystania z rzeczy wspólnej, a w razie jego oddalenia – wytoczyć sprawę związaną z dobrami osobistymi.

Pisze Pan, że Pańska siostrzenica zdążyła już wystąpić do sądu, aby uzyskać prawo do dysponowania grobem. Na podstawie Pańskiego opisu nie jestem w stanie wywnioskować, jaki charakter ma to żądanie i w jakim trybie się toczy. Skoro jest Pan fundatorem grobem i przysługuje Panu prawo do niego, to z całą pewnością powinien Pan być wezwany do udziału w jakichkolwiek czynnościach sądowych, ponieważ jakiekolwiek rozstrzygnięcie wydane w takiej sprawie naruszy Pana prawa. Jest to dla mnie kwestia zagadkowa i konieczny byłby dodatkowy komentarz w tym przedmiocie.

Pochowanie zwłok bez uregulowania kwestii związanych z grobem i problemy dotyczące pogrzebu

W przypadku pochówku bez uregulowania kwestii związanych z grobem mogą pojawić się bardzo konkretne problemy przy załatwianiu formalności dotyczących pogrzebu, gdyż zarząd cmentarza ma prawo żądać przedstawienia zgody pozostałych współuprawnionych: „W przypadku, gdy okoliczności wskazują na mogący wystąpić spór co do dyspozycji miejscem w grobie rodzinnym, Zarząd Cmentarza Komunalnego przed wyrażeniem zgody na pochowanie następnych zwłok, powinien od osoby, która uiściła opłatę za pochowanie zwłok oraz opłatę i zastrzeżenie przeciwko ponownemu użyciu grobu rodzinnego, zażądać przedłożenia oświadczenia osób wymienionych w art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 31.I.1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych (jedn. tekst: Dz. U. 1972 r. Nr 47, poz. 298), o wyrażeniu na pochowanie zgody, a gdy osoby takie nie istnieją, do potwierdzenia tego oświadczeniem” (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 lutego 1989 r., sygn. II CR 6/68).

Reasumując powyższe rozważania – możliwe są następujące scenariusze:

1. można dojść do porozumienia ze wszystkimi uprawnionymi, najlepiej stwierdzonego pisemnie;
2. można wystąpić do sądu rejonowego o ustalenie sposobu zarządu rzeczą wspólną w postaci grobu, a w razie, gdyby sąd stwierdził, że nie mamy tutaj do czynienia z rzeczą wspólną – o ochronę dóbr osobistych w postaci prawa do grobu;
3. można nie podejmować żadnych czynności i zorganizować pogrzeb bez żadnych formalności sądowych, przedstawiając zarządowi cmentarza rachunki za zorganizowanie grobu; w takim przypadku to Pańska siostrzenica musiałaby później wystąpić do sądu, przedstawiając, że nie wyraża zgody na spoczywanie członka rodziny w grobie wspólnym.

Jak stwierdziłam powyżej, zajęty grób nie może być sprzedany, więc jeżeli siostrzenica działa tylko po to, to jej starania nie doprowadzą do zamierzonego efektu, gdyż nie uda się „spieniężyć” grobu rodzinnego.