Kiedy mija 5-letni okres płacenia alimentów na żonę?

Obowiązek dostarczania środków utrzymania małżonkowi rozwiedzionemu

Dla udzielenia odpowiedzi na postawione pytanie kluczowa jest treść art. 60 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (K.r.o.), zgodnie z którym:

„§ 1. Małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia i który znajduje się w niedostatku, może żądać od drugiego małżonka rozwiedzionego dostarczania środków utrzymania w zakresie odpowiadającym usprawiedliwionym potrzebom uprawnionego oraz możliwościom zarobkowym i majątkowym zobowiązanego.

§ 2. Jeżeli jeden z małżonków został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia, a rozwód pociąga za sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego, sąd na żądanie małżonka niewinnego może orzec, że małżonek wyłącznie winny obowiązany jest przyczyniać się w odpowiednim zakresie do zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb małżonka niewinnego, chociażby ten nie znajdował się w niedostatku.

§ 3. Obowiązek dostarczania środków utrzymania małżonkowi rozwiedzionemu wygasa w razie zawarcia przez tego małżonka nowego małżeństwa. Jednakże gdy zobowiązanym jest małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za winnego rozkładu pożycia, obowiązek ten wygasa także z upływem pięciu lat od orzeczenia rozwodu, chyba że ze względu na wyjątkowe okoliczności sąd, na żądanie uprawnionego, przedłuży wymieniony termin pięcioletni.”

W doktrynie prawa podkreśla się, że nie ma obowiązku zgłoszenia roszczenia o alimenty w procesie rozwodowym. Możliwe jest również dochodzenie ich przed sądem rodzinnym w późniejszym okresie.

Treść art. 60 § 3 K.r.o. zawiera w sobie dwie przesłanki wygaśnięcia obowiązku alimentacyjnego. Pierwszą jest zawarcie przez uprawnionego do alimentów nowego małżeństwa. Druga – dotyczy tylko i wyłącznie sytuacji, gdy zobowiązanym jest małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za winnego rozkładu pożycia – wtedy obowiązek alimentacyjny wygasa po upływie 5 lat od orzeczenia rozwodu.

Alimenty 5 lat po dacie prawomocności wyroku rozwodowego

Termin ten biegnie od daty prawomocności wyroku rozwodowego. Oznacza to, że po 5 latach od tego dnia obowiązek dostarczania środków utrzymania wygasa. Dzieje się to z mocy ustawy i nie jest w tym celu potrzebne wystąpienie przez Pana do sądu z roszczeniem o wygaśnięcie tego obowiązku oraz dodatkowe orzeczenie sądu. „Sformułowania użyte w art. 60 § 3 o wygaśnięciu obowiązku oraz o możliwości jego przedłużenia przez sąd na wniosek zainteresowanego wskazują, że skutek wygaśnięcia obowiązku alimentacyjnego następuje z mocy samego prawa i nie jest do tego konieczne orzeczenie sądu” (wyrok SN z dnia 22 stycznia 2009 r., II UK 135/2008, LexisNexis nr 2317428, OSNP 2010, nr 15-16, poz. 196).

Wyjątkowe okoliczności uzasadniające przedłużenie trwania obowiązku alimentacyjnego

Wygaśnięcie obowiązku nie nastąpi, jeżeli osoba uprawniona do alimentów wystąpi do sądu z powództwem o przedłużenie terminu trwania obowiązku alimentacyjnego. Może to zrobić „ze względu na wyjątkowe okoliczności”.

Do wyjątkowych okoliczności orzecznictwo SN zalicza m.in.: długotrwałość pożycia małżonków, znaczne dysproporcje w ich statusie materialnym po rozwodzie, obiektywne przyczyny uniemożliwiające lub ograniczające zarobkowanie, a także możliwość pomocy ze strony innych członków rodziny (uchwała SN z 31.10.1973 r., III CZP 58/73, OSNCP 1974/5, poz. 85; uchwała SN z 16.04.1975 r., III CZP 22/75, OSNCP 1976/3, poz. 36; wyrok SN z 12.09.2001 r., V CKN 445/00, LEX nr 52490).

W orzecznictwie SN pomoc krewnych z zasady nie wyłącza możliwości przedłużenia obowiązku alimentacyjnego (wyrok SN z 12.09.2001 r.,V CKN 445/00, LEX nr 52490). W innej uchwale odmiennie: powództwo o przedłużenie obowiązku może zostać oddalone, jeżeli krewni „są w stanie dostarczyć rozwiedzionemu małżonkowi całkowitych środków utrzymania”, a za przyjętym rozstrzygnięciem przemawiają także inne okoliczności sprawy (uchwała SN z 31.10.1973 r., III CZP 58/73, LEX nr 1658).

Obowiązek alimentacyjny między rozwiedzionymi małżonkami wynika z wyroku rozwodowego. Sąd musiał w trakcie postępowania rozważać, czy rozwód został orzeczony z winą czy bez winy. Chyba że było inaczej. Tak jak pisałam, nie ma obowiązku zgłoszenia roszczenia o alimenty w procesie rozwodowym. Możliwe jest również dochodzenie ich przed sądem rodzinnym w późniejszym okresie. Obowiązek między małżonkami rozwiedzionymi, gdzie Pan jako osoba zobowiązana nie został uznany za winnego rozkładu pożycia, wygasa 5 lat od uprawomocnienia się wyroku (SN w wyroku z 22 stycznia 2009 r., II UK 135/2008, LexisNexis nr 2317428, OSNP 2010, nr 15-16, poz. 196). Nie jest konieczne zastosowanie art. 138 (pozew o uchylenie bądź zmianę), gdyż sam ustawodawca zadecydował, że obowiązek alimentacyjny wygaśnie.

Kiedy sąd przedłuża obowiązek alimentacyjny?

W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 22 stycznia 2009 r., II UK 135/08, wyrażono pogląd, że nieuzyskanie z mocy wyroku sądowego przedłużenia terminu pięcioletniego, o którym mowa w art. 60 § 3 zdanie drugie Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, powoduje wygaśnięcie obowiązku alimentacyjnego rozwiedzionego małżonka, co oznacza niespełnienie jednego z warunków niezbędnych do przyznania renty rodzinnej, polegającego na posiadaniu prawa do alimentów ustalonego wyrokiem sądowym lub ugodą sądową w dniu śmierci byłego męża (art. 70 ust. 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, jednolity tekst: Dz. U. z 2004 r., Nr 39, poz. 353 ze zm.). W takiej sytuacji bez znaczenia jest wspólne zamieszkiwanie byłych małżonków po rozwodzie, wspólne prowadzenie gospodarstwa domowego i dobrowolne niesienie sobie pomocy materialnej.

Aby zatem przedłużyć obowiązek alimentacyjny, konieczne jest wystąpienie z powództwem do właściwego sądu. Zaniechanie wystąpienia z powództwem, a co za tym idzie – nieuzyskanie przedłużenia prawa do alimentów na mocy wyroku sądowego powoduje wygaśnięcie obowiązku alimentacyjnego.

Powództwo o przedłużenie terminu z art. 60 § 3 K.r.o. może zostać wytoczone po upływie pięcioletniego terminu. Jednocześnie Sąd Najwyższy wskazał, że może to nastąpić tylko wtedy, gdy wyjątkowe okoliczności powstały przed upływem 5 lat od orzeczenia rozwodu (wyrok SN z 28.01.1999 r., III CKN 1041/98, LEX nr 36457).

Zgodnie z wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 15 stycznia 2014 r., III AUa 727/13, LEX nr 1537383 – bierne zachowanie zobowiązanego polegające na nieprzeciwstawieniu się dalszemu płaceniu ustalonych w drodze ugody sądowej alimentów po upływie 5-letniego terminu przewidzianego w art. 60 § 3 K.r.o. nie może być potraktowane jako dorozumiana zgoda zobowiązanego na przedłużenie obowiązku alimentacyjnego. Sąd wskazał również, iż skoro ubezpieczona, stosownie do art. 60 § 3 K.r.o., nie wystąpiła do sądu o przedłużenie obowiązku alimentacyjnego ponad przewidziany w tym przepisie 5-letni okres, należy uznać, że obowiązek alimentacyjny wygasł.

W kontekście przytoczonego orzeczenia można zatem uznać, że przekazane już po terminie 5-letnim wpłaty nie są alimentami a dobrowolną pomocą. I jeszcze jedno ważne orzeczenie: Powództwo o przedłużenie obowiązku może być wytoczone przed upływem pięcioletniego terminu, o jakim mowa w art. 60 § 3, bądź po upływie pięcioletniego terminu, jednak uprawniony musi wykazać, że przesłanki do przedłużenia tego terminu istniały już w chwili jego nadejścia (SN w uchwale z 15 września 1978 r., III CZP 57/78, wyrok z 28 stycznia 1999 r., III CKN 1041/98, LexisNexis nr 335097).