Zmiana nazwiska na inne niż panieńskie

Możliwość zmiany nazwiska

W polskim prawie zmiana nazwiska jest bardzo ograniczona przepisami ustawy o zmianie imienia i nazwiska. Zgodnie z jej art. 4:

„1. Zmiany imienia lub nazwiska można dokonać wyłącznie z ważnych powodów, w szczególności gdy dotyczą zmiany:

1) imienia lub nazwiska ośmieszającego albo nielicującego z godnością człowieka;

2) na imię lub nazwisko używane;

3) na imię lub nazwisko, które zostało bezprawnie zmienione;

4) na imię lub nazwisko noszone zgodnie z przepisami prawa państwa, którego obywatelstwo również się posiada.

2. Zmiany imienia lub nazwiska cudzoziemca, który uzyskał w Rzeczypospolitej Polskiej status uchodźcy, można dokonać wyłącznie ze szczególnie ważnych powodów związanych z zagrożeniem jego prawa do życia, zdrowia, wolności lub bezpieczeństwa osobistego”.

Zwrot „w szczególności” wskazuje, że ustawodawca wskazał tylko przykłady ważnych powodów dających prawo wnioskowania o zmianę nazwiska. Natomiast zawsze uzasadnieniem musi być „ważny powód” dla żądanej zmiany. Owo pojęcie „ważne powody” jest określeniem prawnie niezdefiniowanym.

Wniosek o zmianę nazwiska

Z przepisów ustawy wynika, że zmiana nazwiska może nastąpić tylko na wniosek strony. Sugeruje to, że ważne powody należy rozumieć w znaczeniu subiektywnym, a zatem należy je oceniać jako ważne przede wszystkim dla strony, a nie dla organu. Niemniej jednak zgodnie ze stanowiskiem Naczelnego Sądu Administracyjnego „ważne względy” (tożsame z pojęciem ważnych powodów) nie mogą wynikać wyłącznie z subiektywnego przekonania osoby żądającej zmiany, ale muszą również sprostać zobiektywizowanym i zracjonalizowanym kryteriom oceny (wyrok NSA z dnia 9 lipca 1993 r., sygn. akt SA/Wr 605/93, ONSA 1994/3, poz. 110). „Oznacza to, że organ administracyjny orzekający w sprawie zmiany nazwiska lub imienia ma obowiązek wnikliwego wyjaśnienia podstaw faktycznych żądania. Mówiąc inaczej, postępowanie dotyczące wniosku opartego na takiej podstawie faktycznej musi być zgodne z regułami dowodowymi rządzącymi postępowaniem administracyjnym” (J. Blicharz, Komentarze do ustaw: o zmianie imion i nazwisk, prawo o stowarzyszeniach, Wrocław 1997; zob. też wyrok WSA w Łodzi z dnia 29 września 2010 r., sygn. akt III SA/Łd 435/10, LEX nr 758198).

W najnowszym wyroku WSA w Łodzi z dnia 16 marca 2023 r, sygn. akt III SA/ Łd 874/22, sąd ten orzekł: „Ważny powód zmiany nazwiska powinien być odrębnie oceniony w każdej indywidualnej sprawie. Pojęcie »ważne powody«, jako określenie prawnie niezdefiniowane, jest tzw. pojęciem nieostrym. Wobec tego w ramach kontroli działania organu chodzi o rozważenie, czy organ administracji nie przekroczył granicy swobodnej interpretacji pojęć nieostrych na podstawie konkretnego stanu faktycznego oraz czy ocena organu administracji nie nosi cech dowolności”.

Jak Pani widzi, samo „widzimisię” nie wystarczy. Trzeba wskazać i uzasadnić oraz możliwie szeroko udowodnić podany we wniosku o zmianę nazwiska ważny powód. WSA w Krakowie w wyroku z dnia 20 lutego 2023 r., sygn. akt III SA/Kr 1460/22, wskazał np. niekorzystnie dla Pani: „Subiektywna potrzeba zmiany nazwiska rodowego na nazwisko wynikające ze związku faktycznego, choć uzasadniona więzami emocjonalnymi i wspólnym życiem, nie jest wypełnieniem przesłanki z art. 4 ust. 1 ustawy z 2008 r. o zmianie imienia i nazwiska”.

Uzasadnienie zmiany nazwiska

Musi Pani zatem mieć świadomość, że o zaistnieniu ważnych powodów, które dostatecznie uzasadniają zmianę nazwiska lub imienia, mają decydować nie tylko przesłanki subiektywne, ale również obiektywne. W aspekcie ich oceny, w każdej jednostkowej sprawie, pożądane byłoby zrównoważenie pierwiastków subiektywnego i obiektywnego, co oznacza, że wnioskodawca powinien przekonać organ administracyjny, że wskazany subiektywnie przez niego powód zmiany jest na tyle istotny, by władza dokonała tej zmiany, uznając go za istotny obiektywnie (sygn. akt II SA/Bk 685/19 – wyrok WSA w Białymstoku).

Może Pani uzasadnić wniosek tym, że nazwisko rodowe godzi w Pani godność, bo ma Pani traumatyczne wspomnienia z dzieciństwa albo nie chce być utożsamiana z kimś z rodziny, bo np. ma on problemy z prawem. Oczywiście to są hipotetyczne sytuacje, ale wskazujemy, jak poważny musi to być powód. Nadto taki wniosek nie może być „suchy”, bo każdy mógłby kreować fikcję w uzasadnieniu, a trzeba go w miarę możliwości udowodnić, wykazać prawdziwość uzasadnienia i tez w nim podnoszonych. W Polsce bowiem dominuje zasada trwałości nazwisk. Zmiany są wyjątkiem i muszą być dokładnie uzasadnienie, przy tym ważny powód musi być nie tylko subiektywnie, ale i obiektywnie ważny.