Opieka nad mamą a spadek• Autor: Iryna Kowalczuk |
|
Mój brat nigdy nie opiekował się rodzicami, nie kontaktował się z nimi od 20 lat. Czy ma takie same prawa do spadku po nich jak ja? Bez porozumienia ze mną (siostrą) udało mu się też załatwić prawne ubezwłasnowolnienie mamy. Jakie będzie miało znaczenie przejęcie opieki nad mamą w kontekście praw do spadku po niej (ojciec nie żyje)? Testamentu prawdopodobnie nie ma. |
|
Kiedy udział w spadku może zostać zmniejszony?Zaznaczmy na wstępie, że udział w spadku wynikający z reguł dziedziczenia ustawowego może zostać zmniejszony tylko przez spadkodawcę w testamencie. Również tylko on może w testamencie pozbawić niewdzięcznego członka najbliższej rodziny jakiegokolwiek udziału w zgromadzonym majątku, czyli go wydziedziczyć. Jak rozumiem, Pani ojciec nie żyje, a więc po jego śmierci, jeśli zmarły nie zostawił testamentu, spadek dziedziczą Pani mama, Pani brat oraz Pani, każdy po 1/3 udziału w spadku. Natomiast po śmierci mamy cały spadek zostanie podzielony w równych częściach między Panią a bratem na podstawie art. 931 Kodeksu cywilnego.
Spadkobierca, który opiekował się zmarłym i opłacał jego rachunki, ma szansę na zwrot przynajmniej części wydatków od pozostałych spadkobierców. Nie może jednak żądać od nich większego udziału w spadku z tego tytułu, że opiekował się zmarłym. Czy spadkobierca może domagać się od pozostałych spadkobierców wynagrodzenia za sprawowanie opieki nad spadkodawcą?Jak wynika z wyroku Sądu Najwyższego z 7 sierpnia 1975 r. (sygn. akt III CZP 60/75), spadkobierca może domagać się od pozostałych spadkobierców także wynagrodzenia za sprawowanie opieki nad spadkodawcą oraz poniesionych przez siebie wydatków na leczenie i utrzymanie spadkodawcy. Sąd stwierdził jednak, że nie jest to roszczenie z tytułu „spłaconych długów spadkowych”, gdyż domaga się go nie spadkobierca, który spłacił wierzyciela spadkodawcy, lecz taki, który sam był wierzycielem spadkodawcy od chwili powstania długu. Sąd uznał, że roszczeń jednych spadkobierców przeciwko pozostałym spadkobiercom z tytułu zwrotu części kosztów poniesionych na leczenie i utrzymanie spadkodawcy oraz roztoczenie nad nim pieczy nie można rozpatrywać w postępowaniu o dział spadku. To znaczy, że spadkobierca, który np. poniósł koszty związane z ostatnią chorobą spadkodawcy, nie może w postępowaniu o dział spadku domagać się ich zwrotu w całości czy części od pozostałych spadkobierców. Musiałby wystąpić o taki zwrot z osobnym pozwem. Czy opiekun prawny osoby ubezwłasnowolnionej może podjąć kroki żeby za jej życia przepisać na siebie jej majątek?Przyjęcie opieki nad matką przez brata nie ma żadnego wpływu na wielkości udziału w spadku, o czym napisałam Pani powyżej. Osoba ubezwłasnowolniona całkowicie nie ma zdolności testowania, czyli nie może sporządzić ważnego testamentu. Testament sporządzony przez osobę niemającą zdolności testowania jest bezwzględnie nieważny. Potwierdza to art. 944 § 1 Kodeksu cywilnego. Zgodnie z treścią tego przepisu: „sporządzić i odwołać testament może tylko osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych”. Osoby ubezwłasnowolnione są pozbawione zdolności do czynności prawnych (art. 12). Tym samym majątek osoby ubezwłasnowolnionej podlega dziedziczeniu ustawowemu. Według Kodeksu cywilnego (art. 931 § 1) „w pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych (…)”.
Jednakże proszę zwrócić uwagę, że opiekun prawny mamy może podjąć kroki, żeby za jej życia przepisać na siebie jej majątek.
Musiałoby to nastąpić jeszcze za życia osoby ubezwłasnowolnionej w drodze:
Należy jednak pamiętać, że na dokonanie powyższych czynności rozporządzających opiekun musiałby uzyskać zgodę sądu opiekuńczego. Opiekun powinien uzyskiwać zezwolenie sądu opiekuńczego we wszelkich ważniejszych sprawach, które dotyczą osoby lub majątku ubezwłasnowolnionego (art. 156 w związku z art. 175 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego). Powyższe czynności dokonane bez zgody sądu byłyby nieważne. Umowa darowizny a umowa o dożywociePrzez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku (art. 888 Kodeksu cywilnego). Oświadczenie darczyńcy wymaga zachowania formy aktu notarialnego.
Umowa o dożywocie również wymaga zachowania formy aktu notarialnego. Wyżej wymieniona umowa polega na tym, że w zamian za przeniesienie własności nieruchomości nabywca zobowiązuje się zapewnić zbywcy dożywotnie utrzymanie. Ponadto powinien on, w braku odmiennej umowy, przyjąć zbywcę jako domownika, dostarczać mu wyżywienia, ubrania, mieszkania, światła i opału, zapewnić mu odpowiednią pomoc i pielęgnowanie w chorobie oraz sprawić mu własnym kosztem pogrzeb odpowiadający zwyczajom miejscowym (art. 908).
Warto dodać, iż w przypadku darowizny „nieobdarowany” zstępny mamy (czyli Pani) miałby uprawnienia do żądania zachowku od poczynionej darowizny na rzecz opiekuna, natomiast jeśliby została zawarta umowa dożywocia, to niestety nie ma możliwości od tej umowy dochodzić zachowku.
Reasumując, poprzez opiekę nad mamą nie należy się ani Pani, ani Pani bratu większy udział w spadku po jej śmierci. PrzykładySamotna opieka przez wiele lat Pani Barbara od kilku lat samodzielnie opiekowała się schorowaną matką. Jej brat wyjechał za granicę 20 lat temu i nie utrzymywał kontaktu z rodziną. Pani Barbara mieszkała z matką, opłacała rachunki, organizowała leczenie i zapewniała codzienną opiekę. Gdy mama zmarła, okazało się, że testamentu nie sporządzono. Mimo że brat nie uczestniczył w życiu rodziny, przysługiwało mu — tak samo jak pani Barbarze — prawo do połowy spadku. Pani Barbara mogła natomiast wystąpić do sądu z osobnym pozwem o zwrot części poniesionych przez siebie wydatków na leczenie i opiekę nad mamą. Nie miała jednak prawa domagać się większego udziału w samym spadku tylko z tytułu sprawowanej opieki.
Ubezwłasnowolnienie i sporne decyzje Pan Marek bez konsultacji z siostrą wystąpił do sądu o całkowite ubezwłasnowolnienie ich matki. Po uzyskaniu opieki prawnej próbował przepisać na siebie mieszkanie mamy w formie darowizny. Wymagało to jednak zgody sądu opiekuńczego, który odmówił jej wydania, uznając, że darowizna nie leży w interesie osoby ubezwłasnowolnionej. Po śmierci mamy spadek podlegał podziałowi ustawowemu — zarówno pan Marek, jak i jego siostra odziedziczyli po 50% majątku. Sama opieka nad matką i fakt ubezwłasnowolnienia nie miały wpływu na wysokość ich udziałów w spadku.
Darowizna za życia i zachowek Pani Anna przez ostatnie lata życia swojego ojca sprawowała nad nim opiekę. Jej brat, mimo że był spadkobiercą ustawowym, nie interesował się losem ojca. Przed śmiercią ojciec, za zgodą sądu opiekuńczego, przekazał córce dom w drodze darowizny. Po jego śmierci brat wniósł sprawę do sądu, domagając się zachowku od wartości darowizny, ponieważ darowizna uszczupliła jego potencjalny udział w spadku. Mimo że nie uczestniczył w opiece, nadal miał prawo do części wartości przekazanej siostrze nieruchomości w formie zachowku. PodsumowanieOpieka nad rodzicem, nawet wieloletnia i pełna poświęceń, nie daje automatycznie prawa do większego udziału w spadku. Dziedziczenie odbywa się na podstawie ustawy lub testamentu, a opiekun może jedynie dochodzić zwrotu poniesionych kosztów w odrębnym postępowaniu. Ubezwłasnowolnienie rodzica i pełnienie funkcji opiekuna prawnego również nie wpływa na wysokość udziału w spadku, chyba że za życia spadkodawcy — za zgodą sądu opiekuńczego — dokonano czynności takich jak darowizna lub umowa dożywocia, które mogą mieć konsekwencje przy obliczaniu zachowku. Oferta porad prawnychJeśli masz wątpliwości dotyczące dziedziczenia, opieki nad bliskimi czy podziału spadku, skorzystaj z naszych porad prawnych online. Doświadczony prawnik szybko przeanalizuje Twoją sytuację i wskaże najlepsze rozwiązania, dzięki czemu unikniesz kosztownych błędów i niepewności. Źródła:1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę, wypełniając formularz poniżej ▼▼▼. Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online 
O autorze: Iryna Kowalczuk Magister prawa, absolwentka Lwowskiego Państwowego Uniwersytetu Spraw Wewnętrznych Ukrainy, uzyskany tytuł: magister prawa ukraińskiego; ukończyła także Studium Podyplomowe prawa UE na Uniwersytecie Warszawskim. Doświadczenie nabyła w trakcie pracy w dwóch kancelariach adwokackich. Ze względu na biegłość w analizie różnorodnych zagadnień prawnych w serwisie ePorady24 pełni funkcję administratora. Udziela porad z zakresu prawa spadkowego i rodzinnego oraz w sprawach związanych z prawem ukraińskim. Biegle posługuje się zarówno językiem ukraińskim, rosyjskim, jak i polskim. |
|
