Zastaw przy transporcie krajowym i międzynarodowym

Na czym polega prawo zastawu?

Zastaw to rodzaj ograniczonego prawa rzeczowego ustanowionego na rzeczy ruchomej oraz niektórych prawach. Polega na możliwości zaspokojeniu się wierzyciela z rzeczy obciążonej zastawem, niezależnie od tego, czyją rzecz stała się własnością z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi dłużnika, za wyjątkiem tych wierzycieli, którym przysługuje szczególne uprawnienie. Zgodnie z ogólnymi przepisami zawartymi w kodeksie cywilnym, na jednej rzeczy można ustanowić kilka zastawów, przy czym prawo ustanowione później ma pierwszeństwo przed prawem ustanowionym wcześniej, chyba że zastawnik działał w złej wierze.

Zaletą zastawu jest możliwość zaspokojenia się z przedmiotu zabezpieczenia niezależnie od przedawnienia roszczenia przewoźnika. Jest to o tyle wygodne rozwiązanie, że w sektorze transportowym dominują bardzo krótkie terminy przedawnienia.

Oczywiście objęcie rzeczy przez przewoźnika nie oznacza jeszcze, że może on po prostu sprzedać towar i zatrzymać należne mu wynagrodzenie. Niezbędne jest skorzystanie z procedur sądowych oraz egzekucyjnych, sprzedaż rzecz przez komornika i podział sumy uzyskanej z egzekucji. Warto zwrócić uwagę, że zastaw dotyczy wyłącznie roszczeń związanych z konkretną przesyłką. Nie ma możliwości ustanowienia ograniczonego prawa rzeczowego na zabezpieczenie roszczeń wynikających z innej umowy, ani też zatrzymania przesyłki z tą myślą, że ochroni ona interesy przewoźnika na przyszłość, w stosunku do kolejnych przewozów.

Zastaw przy transporcie krajowym

Przy transporcie krajowym prawo zastawu reguluje:

• kodeks cywilny;
• prawo przewozowe.

Stosownie do art. 790 k.c. przewoźnikowi przysługuje ustawowe prawo zastawu na przesyłce. Obejmuje ono zabezpieczenie wszelkich roszczeń wynikających z umowy przewozu, w tym:

• przewoźnego;
• składowego;
• opłat celnych;
• innych wydatków, np. związanych ze zmianą miejsca dostawy towaru i koniecznością modyfikacji trasy lub wydatki na rozładunek towaru.

Zbliżona regulacja znalazła się w art. 57 prawa przewozowego. Dodano w nim jedynie, że prawo zastawu nie może być realizowane na przesyłkach organów władzy i administracji państwowej oraz organów wymiaru sprawiedliwości i ścigania.

Prawo zastawu obejmuje okres od momentu przyjęcia przesyłki i rozciąga się na czas, kiedy przewoźnik lub osoba działająca w jego imieniu jest w posiadaniu przesyłki lub może nią rozporządzać na podstawie dokumentów. Ustawodawca nie wskazuje ograniczeń przedmiotowych, dlatego przyjmuje się, że prawo zastawu obejmuje całą przesyłkę, niezależnie od jej gabarytów, liczby elementów i części składowych. Oznacza to, że jeżeli na przyczepie znajduje się np. 10 palet towaru, to przewoźnik ma prawo objąć zastawem je wszystkie, rozumiane zbiorczo jako przesyłkę, chociażby do zabezpieczenia roszczenia wystarczyła część ładunku.

Na prawo zastawu może powołać się również spedytor na podstawie art. 802 k.c. Zasadnicza różnica między obiema postaciami zastawu polega na tym, że przy spedycji katalog roszczeń uprawnionego ma charakter zamknięty i nie można rozszerzać go na wydatki niewymienione wprost w przepisie. W tym przypadku zastaw zabezpiecza roszczenia o: przewoźne, prowizję, zwroty wydatków lub innych należności

Zastaw przy transporcie międzynarodowym

W przypadku transportu międzynarodowego zastosowanie znajdzie Konwencja o umowie międzynarodowego przewozu drogowego towarów (Konwencja CMR). Zgodnie z jej art. 13, przewoźnik co do zasady nie może odmówić wydania przesyłki, chyba że:

• z treści listu przewozowego nie wynika, że odbiorca jest uprawniony do odbioru przesyłki;
• odbiorca nie zapłacił kwoty należności za przesyłkę;
• odbiorca nie udzielił zabezpieczenia roszczenia przewoźnika.

We wszystkich tych sytuacjach możliwe jest odwołanie się do prawa zastawu. Przewoźnik powinien jednak upewnić się, że została spełniona przynajmniej jedna z przesłanek warunkujących legalność zastawu. W przeciwnym razie przetrzymanie towaru może doprowadzić do opóźnienia w dostawi, co uprawnia odbiorcę do dochodzenia odszkodowania z tego tytułu. Wysokość odszkodowania co do zasady nie może przekroczyć wysokości frachtu, chyba że w dokumentacji przewozowej wskazano wartość towaru albo zadeklarowano interes w jego dostawie. Niekiedy wskazuje się wręcz, że ograniczenie w omawianym przypadku nie występuje, a przewoźnik zawsze odpowie za całą szkodę.

Odpowiedzialność karna za niezgodne z prawem zatrzymanie towaru

Choć korzystanie z prawa zastawu jest skutecznym instrumentem, pozwalającym na odzyskanie należnego świadczenia, należy korzystać z niego w sposób odpowiedzialny. Niezasadne zatrzymanie przesyłki przez przewoźnika obok odpowiedzialności odszkodowawczej daje asumpt do złożenia przez odbiorcę zawiadomienia o możliwości popełnienia przestępstwa przywłaszczenia mienia. Stosownie do art. 284 §2 k.k. kara może sięgnąć nawet 5 lat pozbawienia wolności, ponieważ w przypadku umowy przewozu można mówić o powierzeniu danej rzeczy.

Przepisy krajowe oraz normy międzynarodowe w odmienny sposób określają granice korzystania z zastawu, dlatego przed zatrzymaniem przesyłki należy upewnić się, że działanie przewoźnika w danej sytuacji jest uzasadnione. Przedsiębiorcy przewozowi, którzy poszukują pomocy prawnej w zakresie prawa przewozowego znajdą więcej informacji o regulacjach TSL na: https://rpms.pl.

Poprzedni materiał

Następny materiał