Czy osoba chora psychicznie może odpowiadać za ośmieszanie i oczernianie?

Naruszenie dóbr osobistych przez ośmieszające i poniżające wpisy na portalach internetowych

Są dwie podstawowe drogi prawnej obrony przed wskazanymi przez Pana zachowaniami – zachowaniami, a nie osobą jako taką (co trzeba podkreślić). Pierwszy sposób to sięgnięcie do rozwiązań z zakresu prawa cywilnego – uregulowanych w Kodeksie cywilnym (w skrócie K.c.). Drugim sposobem jest posłużenie się prawem karnym, czyli przepisami Kodeksu karnego (w skrócie K.k.). Inne rozwiązania mogą mieć charakter pomocniczy. Jeden z podanych pod tą odpowiedzią adresów internetowych powinien być pomocny w dostępie do treści aktów normatywnych*.

Uporczywe nękanie

Dobra osobiste człowieka, w tym jego cześć i zdrowie, są prawnie chronione, czego dobitnym przykładem jest treść art. 23 K.c. Wskazanie na cześć zapewne uzna Pan za bezdyskusyjne. Dlaczego jednak wspomniałem o zdrowiu? Między innymi dlatego, że nękanie (zwłaszcza uporczywe) może negatywnie oddziaływać na stan zdrowia ofiary takich zachowań.

Z treścią art. 23 K.c. ściśle związana jest treść jego art. 24, na którego podstawie ofiara naruszeń dóbr osobistych może przeciwko sprawcy kierować określone roszczenia – domagać się w szczególności: zaniechania naruszeń, przeproszenia (jako rodzaju określonego oświadczenia), zadośćuczynienia (dla samej ofiary), jak również zasądzenia odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny (np. na jakieś stowarzyszenie dobroczynne, na dom dziecka).

Takie roszczenia dochodzone są na drodze postępowania cywilnego, prowadzonego w oparciu o przepisy procedury cywilnej – to jest Kodeksu postępowania cywilnego (w skrócie K.p.c.). Duże znaczenie praktyczne mają przepisy proceduralne o dowodach oraz o ich przeprowadzaniu (art. 227-315 K.p.c.), do których lektury Pana zachęcam, gdyż zapoznanie się z nimi powinno pomóc w trafnym doborze oraz w odpowiednim formułowaniu wniosków dowodowych. Trzeba mieć ma uwadze prawny obowiązek dowodzenia faktów, z których wywodzi się skutki prawne (art. 6 K.c. w związku z art. 232 K.p.c.). Szczególnie należy unikać milczenia lub innych form bierności, gdyż takie zachowanie sąd ma prawo uznać za przejaw zgody z twierdzeniami przeciwnymi (art. 230 K.p.c.), co może mieć wpływ na rozstrzygnięcie sądowe w danej sprawie. Zagadnień dowodowych dotyczy fragment wyroku Sądu Najwyższego z dnia 17.04.2008 roku:

„Ponieważ dobra osobiste wypływające z godności osoby są ściśle związane z jej sferą życia wewnętrznego, dlatego zakres ich ochrony pozostaje w gestii pokrzywdzonego. Jeżeli powód upatruje naruszenie swej godności w przedstawionej postaci, to dla udzielenia ochrony jest obowiązany wykazać najpierw skonkretyzowane zdarzenie przypisane pozwanemu”.

Jak udowodnić naruszenie dóbr osobistych przez wpisy w internecie?

W ramach zbierania materiału dowodowego może być właściwe wnioskowanie do przekazanie określonych danych (w tym zapisów elektronicznych) przez operatorów telekomunikacyjnych lub internetowych. Chodzić może zarówno o przekazanie dowodów, jak również istotne może okazać się zabezpieczenie dowodów (art. 310-315 K.p.c.). Zapisy elektroniczne zmieniają się, co może wiązać się z (późniejszymi) trudnościami dowodowymi, dlatego proponuję – jeżeli ofiara ataków zdecyduje się wystąpić na drogę sądową przeciwko naruszycielowi dóbr osobistych – rozważyć skierowanie do sądu wniosku o zabezpieczenie dowodów.

Jeżeli ataki spowodowały szkodę, to można domagać się odszkodowania – chociażby na zasadach ogólnych (art. 415 K.c.).

Czym jest stalking?

Na mocy ustawy z dnia 25 lutego 2011 r. do Kodeksu karnego wprowadzono nowy artykuł 190a, dotyczący problemu o angielskiej nazwie „stalking”. Wzbudzenie uzasadnionego okolicznościami poczucia zagrożenia lub istotne naruszenie prywatności człowieka może być ścigane i karane; podobnie jest w przypadku podszywania się pod daną osobę w celu szkodzenia jej. Chodzi o zachowania przestępcze ścigane na wniosek. Jeżeli ofiara jest zainteresowana ściganiem sprawcy, to winna zgłosić wniosek o ściganie w organie do tego powołanym – np. w prokuraturze. Ustawodawca określił sankcję karną: pozbawienie wolności do lat trzech. Maksymalna sankcja karna jest wyższa (do 10 lat pozbawienia wolności), jeżeli ofiara naruszeń targnie się na swe życie – w takim przypadku przestępstwo ścigane jest z urzędu (wniosek nie jest niezbędny).

Przed wprowadzeniem do K.k. art. 190a pewne zachowania przestępcze tego rodzaju było trudniej ścigać. Oczywiście, wcześniej i teraz można ścigać sprawców przemocy bezprawnej – zdefiniowanej w art. 115 § 12 K.k., występującej w związku z naruszeniem określonych przepisów K.k. (np. art. 190, art. 191).

Proponuję dobrze udokumentować (a przynajmniej właściwie uprawdopodobnić) zachowania przestępcze. Chodzi nie tylko o doprowadzenie do ukarania sprawcy, ale również o zabezpieczenie osoby zgłaszające przed odpowiedzialnością karną – np. artykuły: 212 K.k., 234 K.k., 238 K.k.

Nękanie przez osobę chorą psychicznie

Skoro Pan sam wspomniał o stanie zdrowia osoby nękającej, to proszę mieć na uwadze kilka okoliczności:

1. Głoszenie, że ktoś jest chory psychicznie (względnie leczy się z powodu choroby psychicznej), może być podstawą oskarżenia o naruszenie dóbr osobistych (art. 23 i art. 24 K.c.), a może również o dopuszczenie się karalnego pomówienia (art. 212 K.k., z którym wiąże się treść dwóch następnych artykułów).
2. Prawo karne bazuje na zasadzie winy. Stan zdrowia (np. choroba psychiczna) może oznaczać brak winy danej osoby.
3. Rozstrój zdrowia psychicznego może mieć wpływ na zmniejszenie odpowiedzialności, zwłaszcza odszkodowawczej – art. 425 K.c.
4. Niekiedy odpowiedzialność (odszkodowawczą – majątkową) ponosi ten, kto sprawuje (nawet faktycznie) lub powinien sprawować pieczę nad daną sobą (np. autorem godzących w czyją cześć wypowiedzi) – art. 427 K.c. W pewnych przypadkach, np. z uwagi na znaczny majątek faktycznego sprawcy, odszkodowanie może być wypłacone kosztem majątku samego faktycznego sprawcy, choćby (np. ze względu na jego wiek) wydawać by się mogło, że odpowiedzialność odszkodowawcza spoczywać może na kimś innym (art. 428 K.c.).
5. Proponuję zorientować się, czy sprawca ma pełną zdolność do czynności prawnych (art. 10 i następne K.c.). Może zachodzą przesłanki ubezwłasnowolnienia (zwłaszcza art. 13 i art. 16 K.c. w związku z art. 544 i następnymi K.p.c.) danej osoby. Może rozmowa z kimś z jej najbliższej rodziny okaże się pomocna – osoby z najbliższej rodziny są uprawnione do wnioskowania o orzeczenie ubezwłasnowolnienia przez sąd (art. 545 K.p.c.).

Mam nadzieję, że treść tej odpowiedzi okaże się pomocna w podejmowaniu dobrych decyzji oraz we właściwej ochronie dóbr osobistych.

* Dodaję informacje o pożytecznych źródłach:

• Kancelaria Sejmu RP udostępniła liczne akty normatywne pod adresem internetowym: http://isip.sejm.gov.pl.
• Z treścią wielu ksiąg wieczystych można zapoznać się, korzystając ze strony internetowej: http://ekw.ms.gov.pl.