Likwidacja zakładu pracy a urlop macierzyński, co może zrobić młoda mama?

Ochrona pracownicy na urlopie macierzyńskim – co mówi prawo?

Zakres ochrony w związku z macierzyństwem reguluje między innymi ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (K.p.). Zgodnie z art. 177 § 1 K.p. w okresie urlopu macierzyńskiego, do dnia zakończenia tego urlopu, pracodawca nie może prowadzić przygotowań do wypowiedzenia lub rozwiązania bez wypowiedzenia stosunku pracy z pracownicą ani wypowiedzieć, ani rozwiązać stosunku pracy, chyba że zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z winy pracownika i reprezentująca pracownicę lub pracownika zakładowa organizacja związkowa wyraziła zgodę na rozwiązanie umowy.

Wyjątek od tej reguły określa art. 177 § 4 K.p., który mówi o tym, że rozwiązanie przez pracodawcę umowy o pracę za wypowiedzeniem w okresie urlopu macierzyńskiego, do dnia zakończenia tego urlopu, może nastąpić tylko w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy. Pracodawca jest obowiązany uzgodnić z reprezentującą pracownicę zakładową organizacją związkową termin rozwiązania umowy o pracę. W razie niemożności zapewnienia w tym okresie innego zatrudnienia, pracownicy lub pracownikowi przysługują świadczenia określone w odrębnych przepisach. Okres pobierania tych świadczeń wlicza się do okresu zatrudnienia, od którego zależą uprawnienia pracownicze.

U Pani pracodawcy będą przeprowadzane zwolnienia grupowe. Zwolnienia grupowe objęte są przepisami ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (dalej jako „ustawa o zwolnieniach grupowych”). Zgodnie z art. 5 ust. 5 pkt 1 tej ustawy – w okresie objęcia szczególną ochroną przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem stosunku pracy pracodawca może jedynie wypowiedzieć dotychczasowe warunki pracy i płacy pracownicy w ciąży oraz w okresie urlopu macierzyńskiego, pracownikowi od dnia złożenia wniosku o udzielenie urlopu macierzyńskiego albo jego części, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego albo jego części, urlopu rodzicielskiego albo jego części, urlopu ojcowskiego albo jego części oraz urlopu opiekuńczego – do dnia zakończenia tego urlopu.

Zatem w trakcie przebywania na urlopie macierzyńskim jest Pani objęta szczególną ochroną przed zwolnieniem, chyba że do rozwiązania umowy miałoby dojść z Pani winy, a zakładowa organizacja związkowa wyraziłaby zgodę na rozwiązanie umowy (dotyczy np. ciężkiego naruszenia obowiązków pracowniczych).

Likwidacja firmy a ochrona macierzyńska — kiedy pracodawca może wypowiedzieć umowę?

Rozwiązanie przez pracodawcę umowy o pracę za wypowiedzeniem w okresie urlopu macierzyńskiego mogłoby nastąpić nadto tylko w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy. Wobec zwolnień grupowych, do których dochodzi u Pani pracodawcy,  jest Pani chroniona przed zwolnieniem na podstawie ustawy o zwolnieniach grupowych – do końca trwania urlopu macierzyńskiego. W przypadku zwolnień grupowych do końca urlopu macierzyńskiego pracodawca może Pani tylko zmienić warunki pracy i płacy. Jeżeli spowodowałoby to obniżenie wynagrodzenia – do końca okresu ochronnego przysługiwać Pani będzie dodatek wyrównawczy. Powyższe nie dotyczy pracowników przebywających na urlopach wychowawczych.

Jak długo trwa ochrona i co może zrobić pracodawca po jej zakończeniu?

 Co do zasady po powrocie z urlopu macierzyńskiego nie będzie Pani już miała ochrony. Nawet jeżeli złożyłaby Pani wniosek o obniżenie wymiaru czasu pracy – nie chroni to przed zwolnieniem grupowym w trybie ustawy o zwolnieniach grupowych.

Na ten moment przedwczesna jest ocena, czy zasadne będzie odwołanie się od wypowiedzenia umowy o pracę, którego jeszcze Pani nie otrzymała. Gdy to nastąpi, trzeba będzie między innymi zweryfikować, czy pracodawca słusznie dokonał oceny kryteriów doboru pracowników do zwolnienia i czy nie będzie to dyskryminujące w stosunku do Pani.

Nie ma w tym przypadku znaczenia, czy przyjmie Pani, czy nie, wypowiedzenie w ramach zwolnienia grupowego. Jest to jednostronna czynność prawna. Po powrocie z urlopu macierzyńskiego nie jest już Pani chroniona przed zwolnieniem, tym samym pracodawca ma prawo w trybie zwolnień grupowych wypowiedzieć umowę. W tym przypadku istotne będzie, czy zrobił to prawidłowo i słusznie dobrał akurat Panią do zwolnienia – warto wtedy skonsultować treść wypowiedzenia z prawnikiem. Nie dotyczy to podpisania porozumienia rozwiązującego umowę o pracę, jeżeli wyraziłaby Pani zgodę na warunki rozwiązania umowy za porozumieniem stron.

W nowej pracy, jeżeli będzie Pani zatrudniona na podstawie umowy o pracę, będzie Pani mogła korzystać z przywilejów wynikających z przepisów Kodeksu pracy, jak np. bez Pani zgody pracodawca nie będzie mógł narzucić pracy w porze nocnej, w systemie przerywanym albo w godzinach nadliczbowych, nie będzie mógł delegować Pani bez Pani zgody poza stałe miejsce pracy. Korzystanie z uprawnień wynikających z rodzicielstwa czy karmienia piersią wynika wprost z przepisów Kodeksu pracy i powinno to być respektowane w każdym zakładzie pracy.

Podpisywać porozumienie czy czekać na wypowiedzenie? Plusy i ryzyka obu rozwiązań

Na marginesie, często zdarzają się sytuacje, że pracodawca z jednej strony w rozmowie z pracownikiem wskazuje na konieczność wypowiedzenia umowy z uwagi na zwolnienia grupowe, a z drugiej proponuje bardziej korzystne warunki zwolnienia wtedy, gdy pracownik podpisze porozumienie rozwiązujące. Nie ma Pani obowiązku podpisywania porozumienia, ale wtedy otrzyma Pani wypowiedzenie z gorszymi warunkami finansowymi (tylko tymi, które zapewniają przepisy prawa; w porozumieniach pracodawcy zazwyczaj oferują wyższą odprawę). Jeśli natomiast podpisze Pani porozumienie, to nie ma Pani możliwości odwołania się później do sądu pracy. Z kolei odmowa podpisania porozumienia i otrzymanie wypowiedzenia nie gwarantuje Pani, że wniesienie odwołania do sądu będzie dla Pani korzystne, bo samo wypowiedzenie nie oznacza, że zostały naruszone Pani prawa. To już podlegałoby odrębnej ocenie.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy - Dz.U. 1974 nr 24 poz. 141
2. Ustawa z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników - Dz.U. 2003 nr 90 poz. 844